Rijmbijbel/Daniel

Uit Wikisource
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Tobias Judith

f92r[bewerken]

Die profete daniel

16150

Was gevangen also wel
Alsmen hier t voren las
Met sine geselle ananias

f92v[bewerken]

Azarias ende misael
Om dat si gode ende nieman el

16155

Dienden in alre manieren
Gaf onse here desen vieren
Vroetscap gratie ende sin
So dat si alle vroeden min
Hadden onder hem allen gemene

16160

Dan dese iiii kinder allene
Mar daniele gaf hi te voren
Drome te diedene als wi horen
So dat nabugodonosor sach
∙I∙ droem aldaer hi lach

16165

Ende hi vergats clene no groot
Mettine hi sine vroede omboet
Ende seide mi droemde ∙i∙ droem
Nu merct ende nemets goem
Wie mi den droem seggen sal

16170

Want ic hebts vergheten al
Si seiden here segt wat ghi saget
Els seit nieman wat ghi vraget
Die coninc sprac segt mi ghi liede
Dien droem ende wat hi bediede

16175

Oft ghiit laet laet liif ende goet
Si seiden hi en levet niet diet doet
Die coninc hiet met grammen moede
Datmen versloeghe alle die vroede
Te babilone vander stede

16180

Daniele entie sine mede
Sochtmen om te verslane
Mar hi sprac den coninc ane
Ende hi bat verste[1] daer af
So datse hem die coninc gaf

16185

Thuus wart so keerde hie
Ende nam sine ghesellen drie
Ende bad gode om den droem
God nam haers selken goem
Dat hi nachts verstaen dede

16190

Den droem ende dat bedieden mede
Ten coninc keerde hi mettien
Ende seide hem wat hi hadde gesien
Du penses seithi wie souden
Dit rike na di ter werelt houden

16195

Ende god vertogedi[2] saen
Du sages vor di ∙i∙ beelde staen
Hoeft ende hande waren goudiin
Borst ende arme claer selveriin
Van coepre die buuc entie dien

16200

Van ysere been beneden knien
Die voete som erdiin som yseriin
Du sages inden droem diin
Van ∙i∙ berge ∙i∙ steen
Ghehouwen sonder hant geen

16205

Ende sloech gent[3] beelde an den voet
Dat viel te sticken daert stoet
Ende also clene alsmen vint
Dat stof dat wait inden wint
Die steen wies tenen berge te hant

16210

Ende vervulde al tlant
Nu hoer die bediedenisse groot
Du best thoeft goudiin root
Metten genen die comen van di
Daer na comt gelovets mi

16215

∙I∙ rike dat sal ergher siin
Dat meent die borst selveriin
Dat waren persen ende meden
Die up babilone doe streden
Ende drike wonnen val[4] caldee

16220

Dat menen die arme tvee
Daer na comt ∙i∙ copriin rike
Dat dwinget dlant gemeenlike
Dit versta wi hort niet anders
Dan die name alexanders

16225

Om dat coeper clinket clare
Also hormen die mare
Van alexandre verre ende wide
Van sinen sonderlingen stride
Dat vierde rike yseriin

16230

Dat sal alrestarcst siin
Dat bediet dat roemsche rike
Dat was starcst sekerlike
Daniel sprac om dattu sages
Som erdiin som yseriin daer du lages

16235

Vanden beelde die voeten wesen
So marke harde wel bi desen
Gheliic dat die ∙ii∙ niet en gingen
Die geliic in waren dingen
Sal striit wesen in ardrike

16240

Ende sal starc wesen crachtelike
Ende som geliic der erden cranc
Daer na sal god eer yet lanc
∙I∙ rike wecken dat breken sal
Ende vellen dese rike al

f93r[bewerken]

16245

Ende dat sal ewelike staen
Dus ombant daniel den droem saen
Mae wi verstaen bi desen stene
Die altoes sonder hant gene
Uten berghe was ghehouwen

16250

Dat hi den sonen onser vrouwen
Ihesus bediet die sonder man
An sire moeder vleesch gewan
Dese steen wart sekerlike
∙I∙ berch en vervulde al ardrike

16255

Dus heeft ihesus ende hebben sal
Onder hem dese werelt al
Doe daniel bediede dat
Viel die coninc daer ter stat
Neder ende anebedene daer

16260

Ende seide sekerlike vor waer
U god es alre gode god
Ic geve u miin gebod
Over al dlant ende over die vroede
Oec beloefdi hem bi sire gemoede

16265

Daniele dat sine gesellen
Die iii daer wi af tellen
Buten hilden die heerscappe
Ende oec in die stede vrie
Soude houden recht ende wet

16270

Alse ∙i∙ diere int lant was geset
Daer na die here nabugodonosor
Die ghevelt hadde menigen tor
Maecte ∙i∙ beelde goudiin roet
Lx cubitus lanc dat was groet

16275

Ende dicke ∙vi∙ cubitus
Daer omboet hi wi lesen dus
Alsine princen daer ter stede
Om datmen ghent anebede
Die des niet wilde geloven

16280

Men soude werpen in ∙i∙ oven
Dit dede al tvolc als wi tellen
Sonder daniels gesellen
Doe maectemen ∙i∙ oven heet
Ende warpse daer in al gecleet

16285

Ende gebonden mar die brant
Verbernede dat volc altehant
Diese worpen in dat vier
Lxx cubitus wi lesen hier
Den oven ende verbrande tere somme

16290

Vloech die vlamme alomme
Diese daer vant so naer
Die inghel quam met hem daer
Die tvier verdreef enten wint
Suetheid daer in heeft ghesint

16295

Si loveden gode sonder wee
Ende maecten benedicite
Die coninc die hads wonder groot
Metter haest hi daer up scoot[5]
Ende seide ia en ware drie

16300

Int vier geworpen vor mie
Ende ic sier in viere
Entie vierde heeft die maniere
Des gods sone entie gedane
Wane quamt ∙i∙ heidine ane

16305

Dat hi gods sone nomen soude
Eer hi menschen werden woude
Dats ∙i∙ wort dat sonder baraet[6]
Echt iegen die ioden gaet
Die coninc riepse ende si quamen

16310

Wonder hadden siis alle tesamen
Dat haer liif ende haer cleet
Vanden viere niet en weet
Die coninc sprac dat god en ware
Anders ne geen dan die hare

16315

Diese geloeft hadde van dane
Doe leidi ∙i∙ gebod daer ane
Wie haren god lachter sprake
Si ende al hare zake
Souden verdorven wesen

16320

Weder gafmen hem na desen
Haer heerscappe inden lande
Die si eerst hadden in hande
Nabugodonosor die sach
Hier na daer hi in ∙i∙ slape lach

16325

∙I∙ droem die sine lieden
Hem niet en consten bedieden
Daniele dedi doe ombieden
Ende sprac dus vor sine lieden
Ic sach seithi in minen droem

16330

Toten hemelen hoech ∙i∙ boem
Die bedect hadde alle die lande
Daer was in spise menigherande
Indie telgre saten vogle
Alle die vliegen met vlogle

16335

Daer onder beesten van alre wise
Ende al dat levet namer an spise

f93v[bewerken]

Doe quam vanden hemele gereide
Die heilighe wakere ende seide
Houwet den boem telgher ende vrucht

16340

Beesten vogle nemen vlucht
Ende si lopen wech hare verde
Siin saet sal bliiven in daerde
Siin deel sal wesen metten dieren
In gherse na hare manieren

16345

Siin herte keert van menschelichede
Ende beesten herte geefmen hem mede
vii getiden dats die bede
Lesen over hem liede daer ter stede
Van den heilighen uut gegeven

16350

Vanden wakers die altoes leven
Totien dattie levende kinnen
Dat die hoghe ter werelt binnen
Here es ende gheweldelike
Hevet der liede conincrike

16355

Ende dien hi wilde gheven dlant
Doe daniele dit was bekant
Die droem bedroevede sere sinen raet
Want hi meende den coninc quaet
Die boem bediet u sprac hi here

16360

Want du best mogende harde sere
Ende dine macht gaet harde wide
Ende dattu daer hoers die getide [7]
Die hoge sententie[8] over di gaen
Die altoos wacht[9] sonder waen

16365

Die dinc sal aldus bedieden
Men sal di werpen uten lieden
Entu salt metten beesten wandren
Ende gers eten metten andren
Onthier ende[10] vii getiden daer

16370

Upti verkeert siin vii iaer
Entu bekints dat god es dan
Ende here boven alle man
Diin saet sal inder erden bliven
Dit es al salmen di verdriven

16375

Diin rike dat sal van di keren
Doe dan dat ic di sal leren
Losse met aelmossene dine sonden al
Bi avonture god hi sal
Diins genadich siin vor waer

16380

Daer naer over ∙i∙ iaer
Ginc die coninc in sine sale
Ende sprac in overmoedighe tale
Es dit niet babilone die stede
Die ic in mine mogenthede

16385

Ghemaect hebbe met mire riicheit
Ia cume hadhi dit wort geseit
So sprac te hem als ict vernam
∙I∙ stemme die van gode quam
Die seide dit seitmen sekerlike

16390

Nabugodonosor diin rike
Dat sceet van di du salt na desen
Met beesten vii ghetide wesen
Onthier entu bekinnen sout
Dat god der werelt heeft gewout

16395

Ter selver stont wart hi versteken[11]
Ende at gers als ghi horet spreken
Tote dat siin haer keerde intgrise
Recht na eens arents[12] outs wise
Sine nagels na vogles clawen

16400

Ende siin vel gecleet na tgrawen[13]
Oec verloes hi sine sprake
Ende hem dochte na ware zake
Dat voren ∙i∙ osse ware
Ende achter eens lewen gebare

16405

Menich man ginct besien
Mar daniel was niet van dien
Want hi was voer hem inbede
Ende dor hem onse here dede
Verkeren die vii iaer

16410

In vii maenden dats waer
Des was hi xl daghe verwoet[14]
Ende ander xl daghe vroet
Ende bad gode met tranen groot
So dat sine oghen worden root

16415

Gheliic ocht roe[15] vleisch ware
Ende ander lx daghe daer nare
Viel hi in sire verwoerheden
Tote dien vii maende leden
Daer naer volgedi vii iaer

16420

Met penitentien harde swaer
Dat hine at dor gene noot
No en dranc wiin no broot
Mar cruut at hi ende lettel el
Alse hem doe riet daniel

16425

In die vii iaren waren geset
vii rechters het was die wet
Die over hem hilden babilone
Die hi weder quam ter crone;

f94r[bewerken]

Wilde hi daniele ginder

16430

Ername[16] maken vor kinder
Mar daniel wilde niet das
Nabugodonosor als ict las
Dancte gode ende bekinde
Sine macht over der werelt inde

16435

Ende wart moghender als wiit horen
Dan hi noyt was te voren
Nabogodonosor die grote
Starf onder sine genote
Na hem wart coninc siin sone

16440

Nabugodonosor hiet die gone
Also alse siin vader oec dede
Ende bekerde sere die stede
Ende was vroeder dan siin vader
Hi maecte dwonder des algader

16445

Noch der werelt wondren mach
In die stat daert menich sach
Leidi stene so groot te waren
Ghelic als ocht berghe waren
Daer up pote hi ∙i∙ hof

16450

Daer de mane geeft scade[17] of
Het heet die hangende bogaert
Siin wiif hadde hi so waert
Dat hi maecte in die stede
Dor hare dese wonderlichede

16455

Want so geboren was in meden
Dat soe doch in ghere steden
Wel besien mochte haer lant
Van hem ic oec bescreven vant
Dat hi beseten hadde vor waer

16460

Die stat van tyren iii iaer
Ende hise nochtan niet en wan
Doe doot was dese grote man
Wart siin broeder uptien dach
Coninc ende hiet evilmaradach

16465

Die ioachimme iechonias
Die wilen[18] coninc der ioden was
Ende siin vader hadde gevaen
Als ghi hier voren hebt verstaen
Ende hi gevaen hadde desen

16470

vii iaer als wiit lesen
Die in laumaent gelach[19]
Upten xvii dach
Uten kerker heffen dede
Ende setten an sinen stoel oec mede

16475

Also hoghe ende also scone
Als enich coninc in babilone
Vor hem dan es gene sage
So sat hi daer al sine dage
Dese ere ende dit groet gemac

16480

Dedi hem up dat hem gebrac
Nabugodonosor sinen orlof
Als ic hier voren screef daer of
Oec leesmen dat evilmaradach
Methem inden kerker lach

16485

Want als die vader versteken was
Dedi groot wonder als ict las
Inden lande wel coninclike
Mar doe die vader quam int rike
Met ioachimme iechonias

16490

Leidi sinen sone dudas
Inden karker tote sbroeder doot
Mar doe hadde hi vrese groot
Dattie vader soude verrisen
Doe hi in beesten wisen

16495

Ende sider toter menscheit quam
An ioachimme hi raet nam
Die siin geselle was int persoen[20]
Ende hiet hem also doen
Dat hi den vader ontgroeve saen

16500

Ende in ccc sticken dede slaen
Ende geven ccc dieren
Hi en verrese in gere manieren
Eer die vogle alle quamen
Over ∙i∙ hoep tesamen

16505

Aldus dede evilmaradach
Daer quam siin achterste dach
Ende hi liet na hem ii kinder
Die oudste was sone ginder
Egranasat hiet hi leesmen noch

16510

Daer na wart coninc labesardoch
Doe hi liet siin leven
Siin broeder dus eist bescreven
Ende doe verstorven was de gone
Wart coninc siin ioncste sone

16515

Sine name was balchasar
An sine ieeste wardic gespar[21]
In sinen tiden so sach daniel
Die onsen here diende wel
Hoe drike van assyria

16520

Sciere vergaen soude daer na

f94v[bewerken]

Want balchasar verloes doe al
Als ic u hier nu seggen sal
Daer na sachi drike van meden
Comen met groter mogentheden

16525

Ende daer na alexanders rike
Die noch nie hadde gelike
Daer na dat rike van rome
Dat noch geduret als ic gome
Ende hoe die keiser inder welt inde

16530

Macht sal hebben met geninde[22]
Ende ∙x∙ coninc gemeenlike
Daer na antkerst conincrike
Die van manne ende van wive
Hier comen sal te desen live

16535

Ende van onnedelen lieden al
Ende daer na hoe die duvel sal
In sire moeder lichame comen
Diene sal keren te sire vromen[23]
Hi sal den keiser af slaen

16540

Drie coninc van ∙x∙ saen
Van affriken ende van ethyopen
Ende van egypten dan sellen lopen
In sire genaden dander sevene
Hi sal doen binnen sinen levene

16545

Miracle bi nigromansien[24]
Meer dan yeman can gelien[25]
Ende vinden alle die scatte mede
Die liggen in verhoelne stede
Hi sal seggen dat hi es god

16550

Ende besniden na doude gebod
Ende seggen dat hi xristus es
Die ioden sellen dor des
An hem comen an dese zaken
Dem tempel sal hi weder maken

16555

Tote iherusalem in die stede
Ende settenre in siin sitten mede
Elias ende oec enoch
Die noch leven sal hi doch
Doot slaen dan sal hi te waren

16560

Seggen ic wille tehemele varen
Ende comen te mont olivete
Daer sal hi bi gods gehete
Altehant daer bliven doot
Doe sach daniel al bloot

16565

Dat antkerst mogenthede
Soude staen ∙iiiς∙ iaer mede
Hort hier grote wonderlichede
Babilone die stede
Hadde xl milen ommeganc

16570

Alse ∙i∙ mile doe was lanc
Viii stadien meer no min
Ende dat merct wel in uwen sin
Dat elke stadie lanc was
∙C∙ ende xxv pas

16575

Stadien so heetmen bedi
Dat ercules die degen vri
Also verre liep eer hi stont
Tenen ademe dat si u cont
∙I∙ pas hadde te sire partien

16580

∙V∙ der voete van geometrien
Dus waren eerst geset de milen
Dusdane lx sonder ghilen
So was die muur van babilone
Omme gancs dat was veste scone

16585

Ende oec ∙c∙ cubitus hoech
Telt die ieeste die niet en loech
Ende dicke oec ∙l∙ cubitus
Van teglen[26] wi lesen dus
Dat altoes nembermeer te geet

16590

∙V∙ cubitus was elc breet.
∙C∙ porten van metale
Waren deran gemaect wale
Entie visierde semiramis
Marct wat winnen hier an is

16595

Balthasar die droech crone
Indien rike van babilone
Beseten wart hi daer in die stede
Vanden coninc darius van meden[27]
Ende van tyruse daer ic hier naer

16600

Sal af tellen wonder ende waer
Sine moghen porte no mure
Gewinnen met gere avonture
Ende balthasar die maecte feeste
Onder de sine aldie meeste

16605

Als die oorloghe niet ontsach
Daer dedi bringen uptien dach
Die vate die nemme dede algader
Nabugodonosor siin oude vader
Uten temple van iherusalem

16610

Hi dranc derute ende met hem
Sine wive ende sine amien
Entie van sire partien

f95r[bewerken]

Ende si loefden sinen gode sere
Doe quam ∙i∙ hant van onsen here

16615

Ende screef ende voer wech ter vaert
Balthasar die wart so sere vervaert
Dat hi beefde daer hi stoet
Doe omboet hi die meesters vroet
Ende seide die dit mach lesen

16620

Ende ontbinden wat mach wesen
Ic sal hem doen harde groot ere
Nieman last min no mere
So dat daniel daer quam
Ende seide die wort als hise vernam

16625

Mane ∙ thecel ∙ phares
Coninc seithi nu marke des
Dat god gaf dinen oude vader
Dit riike ende hiit sint algader
Verloes ende hi metten beesten was

16630

Om dat hi niet kinde das
Du diet wist en es niet bleven
Du en heefs di iegen god verheven
Ende heves sine vate ontreint
Ende in onsuiver herte getreint[28]

16635

Ende loves dine stomme gode
Mar god die in sine gebode
Diin liif heeft ende loefstu niet
Dies es gescreven dat men siet
Hier mane dat bediet getal

16640

Diin rike es ghetellet al
Ende vervult oec altemale
Thecel es gewichte in scale
Du salt min leven dan es diin waen
Phares sal men versceet verstaen

16645

Diin rike dat es vesceden
Ende es gegeven hem beden
Dien van persen ende van meden
Balthasar gaf daer ter steden
Daniele dat hi hem behiet

16650

Des nachts so en bleeft niet
Babilone en wart verloren
Bi selker dinc als wiit horen
Want durden mur liep deffrate[29]
∙I∙ grote riviere utermate

16655

Die bedalf cyrus in dandre beken
Dat si al el es gestreken
Sodat hi tgewat[30] maecte ondiep
Ten gate daer die flume[31] liep
Die dor babilone liep

16660

Nieman wasser die doer riep
Ende quam gewaden ende gereden
Hi ende siin here binder steden
Daer wonnen si die stede groot
Ende balthasar die blever doot

16665

Ende darius die bleef daer here
Want tyrus droechen altoes ere
Gheliic als den meren man
Doemen dat conincrike daer wan
Ende nam dat rike van babilone

16670

Ende van assyrien die crone
Darius die nam inder steden
Daniele ende voerden in meden
Ende maecten sinen baroene genoet
Mar ons heren gratie groet

16675

Leesmen dat meest in hem was
Doe hadde die coninc achtinge das
Hem te maken here over dat rike
Die niiden die princen gemeenlike
Ende pensden vele ende dochten

16680

Hie sine gewroegen[32] mochten
So dat si gene dinc en vonden
Van mesdaden bi orconden
Sonder allene in sire wet
Ende daer in was hi onbesmet

16685

Ende brachten[33] den coninc daer an
Wie hi ware wiif of man
Wie van yemene[34] eist groot of clene
Bade[35] dan den coninc allene
Waert an mensche of an gode

16690

Dat hire an leide sine gebode
Dat menne worpe in ∙i∙ pit
Onder die lewen omme dit
Die pit sloetmen met ∙i∙ stene
Boven beneden groot ende clene

16695

Dit soude xxx daghe staen
Ende hebben sine venstre ondaen[36]
Die iegen iherusalem ghelach
Drie warf bad hi an goden an den dach
Ghebogens knies vor onsen here

16700

Dit sagen diene wachten sere
Ende hebben den coninc ghesproken
Dat hi tgebod heeft tebroken
Dat dede den coninc harde onsochte[37]
Ende peinsde hoe hine quiten[38] mochte

f95v[bewerken]

16705

Doe seiden si alle ghemeenlike
Het es die wet vanden rike
Datmen houde des coninx wort
Daniele traken si vort
Ende worpen hem saen in ∙i∙ pit

16710

Al vol liebaerde omme dit
Die pit sloet met ∙i∙ stene
Dien seghelde darius gemene
Met sire princen vingherline
Oec tekende hi daer an dat sine

16715

Nachts bleef hi in droever wise
Sonder slaep ende sonder spise
Ende tilic quam hi ten pitte
Wenende ende popelende[39] ditte
Gods knecht sprac hi daniel

16720

Hadde god macht geheel
Tehelpene di vanden liebaerden
Daniel antworde ter vaerden
God heeft den ingel gesent
Ende hoet mi hier ongescent

16725

Ende sloet die monde der lyoene
Want ic ben onsculdig van mesdoene
Doe haeldmenne daer uter noot
Niet gequest[40] clene no groot
Darius heeft haer bede gedaen

16730

Ende daniel ginc thuus saen
Sine viande seiden dare
Dat van gode niet en ware
Dat hi voer die beesten sat
Mar dat si allen waren mat

16735

Darius dede tharen scaden
Die lyone alle versaden
Ende warper die wroeghers[41] in ghinder
Ende haer wiif ende haer kinder
Mar eer si ten vloere quamen

16740

Verteert worden si alle te samen
Doe screef darius dor siin rike
Ontsiet alle ghemeenlike
Daniels god hiis die rike here
Die altoes levet embermere

16745

Daniel maecte een huus
Als ons bescriift iosefus
Den coninc noch staet aldat
Thofusus in die hoghe stat
Wie dat siet dans gene saghe

16750

Het dinct hem inden selven daghe
Ghemaect daer hiit anesiet
Daer graefmen dat coninclike diet
Beide van mede ende van persi
Dats die waerheit gelovets mi

16755

Dat si dat volc scelden quite
Dat hi dan grave met vlite
Den ioden te keerne mede
Te iherusalem ter stede
Doe omboet hem god mettien

16760

Dat het saen soude gescien
Ende vorseide oec vor waer
Dat vel over menich iaer
Datmen xristum passien soude
Ende wat daniel weten woude

16765

Vorseidem dingel algader mede
Datmen iherusalem die stede
Noch vellen soude neder alreyne[42]
Ende dat souden doen die romeyne
Metten keiser vaspasiane

16770

Oec so dedi hem te verstane
Vele coninc haer leven
Daer hier naer es af gescreven
Van antkerst seidi hem echt
Sine plaghe ende siin gevecht

16775

Ende hoe dat na sine doot
Die ioden clene ende groot
Alle souden bekeren
Daer na hoe bider cracht ons heren
Alle die liggen onder mouden

16780

Vander doot verrisen souden
In daniels tiden so was
∙I∙ scone wiif als ict las
In babilone ende hiet susanne
Ghetrouwe haren rechten manne

16785

Van davids gheslachte comen
Haren man horic nomen
Inder ieesten ioachim
Die ioden quamen dicke tehim
Want hi was vorbaer[43] ende rike

16790

Indien tiden seekerlike
Waren ii oude rechters geset
Die waren vander iodscher wet
Over die ioden in die stat
Sie susanen omme dat

16795

Verminden want soe scone was
In ∙i∙ bogaert als ict las

f96r[bewerken]

Belaechden sise indere manieren
Soe hadde hare camerieren[44]
In huus gesent doe quamen dare

16800

Die oude beide lopende te hare
Ende seiden du best hier allene
Laet ons metti siin gemene
Ocht wi sellen di bedragen[45]
Dat wi di hoerdom doen sagen

16805

Susanna die coes die doot
Dan te doene dat god verboot
Sanders daghes die oude mannen
Iugierden[46] over susannen
Dat si hare hadden onscone dinc

16810

Sien doen met ∙i∙ iongelinc
Ende iugierden daer ter doot
Mar soe hadde tgelove groot
Ende seide god du wets dit al
Dat ic met onscult sterven sal

16815

Doemense leede ter pinen waert
Quam de heilighe geest ter vaert
Inden profete daniel
Die die ii oude papen fel
Den ∙i∙ van den andren sciet

16820

Ende hine vragede anders niet
Dan onder wat bome elc sach
Dat bi hare die iongelinc lach
So dat deen ∙i∙ boem noemt
Dander ∙i∙ andren dus siin verdoemt

16825

Die ∙ii∙ papen alst wel sceen
Want si en luden niet over een
Ende worden daer omme ontlivet daer
Susanna die was inden vaer
Ende an gode hadde gelove groot

16830

Ende verloest was vander doot
Ghesciet was wanic dese dinc
Eer drike van babilone te ginc
In balthasas tiden so was
Daermen hier teboren[47] af las

16835

∙I∙ afgod diemen hiet bel[48]
Te babilone gereet[49] wel
Daer lx papen waren toe
Elcs daghes leidemen vor hem doe
Wel tote ∙c∙ mannen spise

16840

Ende dranc daer toe in selker wise
Alsmen savonts van hem sciet
En vantmen smorgiins vorhem niet
Balthasar sprac tot daniel
Twi ne anebeedstu bel

16845

Here sprac hi dat liede maken
Ne anebedic in genen zaken
Mar god diet al maect ende geeft
Entie altoes ewelic leeft
Die coninc sprac en dincti bel

16850

∙I∙ levende god niet wesen wel
Die dus vele drinct ende et
Daniel sprac ic wil ghiit wet
Hi es buten copriin en erdiin binnen
Ende hine et nemmer wildiit kinnen

16855

Die coninc riep die papen daer
Ende seide ghi en segt mi waer
Waer dat vaert alle die spise
Ghi stervet iamberliker wise
Ende togedi datse verteert bel

16860

Daer omme stervet daniel
Die papen seiden wi sellen utgaen
Ende doet in wiin ende spise saen
Luct toe die dore al stillekine[50]
Ende segheltse met uwen vingherline

16865

Vindiit margiin niet verteert
Enten seghel ongedeert
So slaet ons allegadren doot
Doe dedemen alsmen daer geboet
Mar daniel warper alomtrent

16870

Coude asschen up tpavement
Die dore sloetmen uptien dach
Ende daer die coninc toe gesach
Balthasar ende leider oec ane
Sinen seghel ende ginc dane

16875

Die papen hadden behendelike
∙I∙ inganc gemeenlike
Onder derde alle tesamen
Ghemaect daer si mede in quamen
Onder die tafle lach die dore

16880

Daer quamen si in wel ter core
Ende haer wiif ende haer kinder
Ende aten al die spise ginder
Tilike quam die coninc daer
Ende daniel mede sonder vaer

16885

Den seghel vondsi geel mede
Ende doemen die dore up dede
Balthasar die coninc sach
Datter niet uptie tafle en lach

f96v[bewerken]

Hie riep groet god bestu bel

16890

Mar daer hilten daniel
Dat hi niet vort in en ginge
Ende seide besie dese dinge
Wat hier spore alomtrent
Staen up dat pavement

16895

Mettien wart die coninc gram
Die papen hi doe alle nam
Die hem den inganc wiisden saen
Alle dede hise doe verslaen
Daniele gaf hi doe mede

16900

Belle daer hi sine wille met dede
Hi bracken te sticken ende sinen tempel
Nu hort hier naer noch exempel
Te babilone na deser zake
So was ∙i∙ over groot drake

16905

Die in ∙i∙ pitte daer lach
Dat volc van babilone plach
Tanebedene dien drake
Die coninc sprac om dese zake
An daniele den goeden man

16910

Du en moges niet seggen dan
Dat dese god niet en leeft
Doe seidi up dat ghi mi geeft
Die macht ic doe hem liifs af
Sonder yser ende sonder staf[51]

16915

Die coninc gafs hem orlof daer
Daniel nam pec ende haer
Ende smalt ende mingede dit al
Daer of so maecti ∙i∙ bal
Ende ginc ten drake in corter stont

16920

Ende warps hem in sinen mont
Ende alshi in genen balle beet
En mochtiit niet doen uut gereet
Den mont hi was verwerret mit haer
Dies doden daniel aldaer

16925

Tvolc hadt onwert ende seide tehant
∙I∙ iode es comen in onse lant
Ten coninc gincsi erre ende gram
Ende seiden als ict vernam
Gef ons daniele die bel

16930

Enten drake oec also wel
Destruerde of wi slaen doot
Di enten dine clene ende groot
Met bewanghe so dedi dit
Ende si dadene in ∙i∙ pit

16935

Daer hi in was vii daghe
vii libaerde dats gene zaghe
Waren daer inden pitte mede
Diemen elcs dages geven dede
ii scaep ende ii verdeelde[52] man

16940

Ende men gaf hem dat niet dan
Om dat si eten souden hem
Nu int lant van iherusalem
Was ∙i∙ profete hiet abacuc
Dat was doe daniels geluc

16945

Die droech sinen sniders[53] pulment[54]
God heeft sinen ingel ghesent
An hem met sinen gehete
Dede daniele den profete
Die spise dragen in babilone

16950

Daer hi te comen was ongewone
Abacuc antworde dit
Here mi es oncont die pit
Ende babilone sagic nie
Daer namen dingel lese wie

16955

Up siin hoeft in dat haer
Ende setten upten pit aldaer
Abacuc riep alst was recht
Daniel ons heren knecht
Nem di spise die di god sent

16960

Daniel die gode wel kent
Dankets gode ende nam ende at
Dingel setten in sire stat
Abacucke dats gene sage
Balthasar quam ten selven daghe

16965

Up dat hi daniele bewene
Ende als hine sitten sach allene
Onder die lewe sonder noet
So riep hi lude here groet

f97r[bewerken]

So bestu lieve daniels god

16970

Men tracken uut nasiin gebod
Alle die die waren raet
Van al selker overdaet
Dedehire in doen uptien dach
Die waren doot daer hi toe sach

16975

Abacuc die goede man
Daer ic af spreken began
Was van symoens geslachte
Die in cysem wonder wrachte
God hi hadde vertoget[55] hem

16980

Die plaghe van iherusalem
Doe die viande quamen int lant
Vlo hi van danen altehant
Ende dat lant was verdaen[56]
Als ghi hier voren hebt verstaen

16985

Doch keerdi weder inden lande
Alle wech waren die viande
Oec voerseidi hem te voren
Dat onse here soude siin geboren
Ende ons heren passie som

16990

Voerseidi in siin canticum
Doe hi te sine sniders ginc
Seidi thuus dese dinc
Ic vare ten verre lande waert
Mar ic sal keren metter vaert

16995

Draghen spise ocht ic merre[57]
Ende doe was hi gedragen verre
Te babilone in die stede
Quam hi saen weder uptie stede
Te sinen sniders sonder waen

17000

Oec so dede hem god verstaen
Dattie ioden saen souden keren
∙I∙ wordekiin woudi hem leren
Den genen man van sinen lande
Daermen dat keren bi bekande

17005

Dat was claerheit die men versach
Daer die tempel gevallen lach
Oec vorseidi dattie romeine
Den tempel vellen souden al reine[58]
Doe hi starf wart hi met haven

17010

In siin eigiin lant begraven
Van daniele es mi oncont
Hoe langhe hi leefde na die stont
Datmen liet die ioden varen
Mar doe hi doot was te waren

17015

So was hi eerlike begraven
Met coningen met groter haven
Dese gaf ∙i∙ tekiin scone
Uptie stat van babilone
Ende seide alsmen andie nortside

17020

Die berghe siet roken wide
So comt dinde van babilone
Ende alsmen bernen scone
So sal comen harde saen
Der werelt inde sonder waen

17025

Na daris doot als ic eer seide
So quamen die coninc beide
Die coninc tyrus des gheloeft
Hi sette in persen dat hoeft
Ende tsitten der coninc mede

17030

Want sine grote gheweldichede
Anden rike eerst brochten
Nu hort hoe siit vervochten
Astrages siin over oude vader
Persen ende meden was van siin al gader

17035

Een dochter haddi ende nemmeer kinder
Van hare quame hem in drome ginder
Dat ∙i∙ wiingaert ute haer ginc
Die al dlant van asien bevinc
Sine vroeders seiden gint

17040

Dat soe soude dragen ∙i∙ kint
Die van asien soude wesen
Ende dlants verdriven hem na desen
Astrages ontsach al dit dan
Ende gaf sire dochter ∙i∙ man

17045

Enen armen ridder om dat kint
Ongeboren soude siin dat si wint
Nochtoe soe met kinde was
Omboet hise daer als ict las
Ende soe genas van ∙i∙ sone

17050

Ende hi gaf ∙i∙ prince tgone
Met sinen rade te slane doot
Mar hi dahhe sorge groot
Dattie dochter naden vader
Dlant soude hebben al gader

17055

Ende soe up hem wrake dat kint
Doe gaf hi te houdene gint
∙I∙ herde om dat hi woude
Dat hiit leide inden woude
Ende verterne[59] vor die diere

17060

Die herde leide in der maniere

f97v[bewerken]

Ende deet eere teven soghen
Die des niet wilde gedoghen
Dat dier of vogel ate
Soe weretse daer af utermate

17065

Sinen wive brachthiit daer nare
Ende dat kint loech up hare
Alse ochtse hadde bekent
Sparticus[60] hiet hi dat kint
Dat luut in perse tale hont

17070

Alst was knecht ter selver stont
Maectent die kinder tharen spele
Coninc over kinder vele
Die gene die mesdadich waren
Ocht condich[61] sloechi sonder sparen

17075

So datter kinder moeder ende vader
Dit clageden den coninc algader
Dat dusdaen was des herden zone
Astrages omboet de gone
Ende scalt dat het die kinder sloech

17080

Doe spract condelik genoech
Ic doet als coninc ende haer here
Want si mi coren tediere ere
Dies wonderde sere astrages
Mettien mercti an hem des

17085

Dat gedaen was na de sine
Den herde riep hi stillekine
Daer hi die waerhede an vernam
Hie hi anden kinde quam
Doe sachte hem ∙i∙ deel de moet

17090

Vanden neve sint aldus stoet
Ende pensde dat dat kintsche rike
Die mogentheit ware sekerlike
Daer hem af comen was die droem
Den selven hiet hiis nemen goem

17095

Dien hiit te voren hiet verslaen
Els niet en dedi hem verstaen
Dan hi des herden sone ware
Nochtan gout[62] hiit hem harde sware
Want hi liet achter dat hi hiet

17100

Daer omme soet[63] hi ende briet[64]
Des mans kint ende gaft hem tetene
Daer na liet hi hem wetene
Dat hi dus hadde gewroken
Tgebod dat hi hadde te broken

17105

Alse die coninc dus komen es
Die hoghe coninc astrages
Gaf genen man dien hi dit dede
Siin here te varne buter stede
Iegen viande die waren verheven

17110

Selve es hi in meden bleven
Den genen quam int herten onsochte
Van sinen kinde ende hi dochte
Hoet die coninc hem gaf eten
Der wrake liet hi niet vergeten

17115

Mar den here riet hi aldus
Dat het name dien sparticus
In persen tenen coninc dare
Want siin rechte erve ware
Ende hi seide den volke algader

17120

Die dinc vanden oude vader
Tyrus hiet hine hoe dat quame
Dats in hare tale here vrame[65]
Astrages die quam in vare
Als hi hier af wiste die mare

17125

Ende daris assuerus[66] sone
Om dat siin maech was degone
Heeften in dielants wet
Tesone gecoren ende geset
Darius ende oec die mediene

17130

Quamen iegen tyruse entie persiene
Methem hadi ende haer gewelt
Mar tyrus verloes dat velt
Die persiene vloen om dliif
Doe quamen iegen hem die wiif

17135

Ende lieten hem haren naecten start[67] sien
Ende seiden waer wildi vlien
Wildi in uwer moeder lichamen
Doe begonden hem die man te scamen
Ende keerden omme aldur des

17140

Daer wert verwonnen astrages
Mar tyrus die eerdene al gader
Gheliic sine oudevader
Ende gaf hem drike van yrcane
Dariuse droechi grote have

17145

Als ocht sire moeder broeder ware
Ende gaf hem die rike van meden dare
Updie redene dat up hem quame
So weltiit hi sinen inde name
Dese tyrus ende darius mede

17150

Wonnen babilonen die stede
Als hier voren staet vor waer
Doe hadde darius lxii iaer

f98r[bewerken]

Doe die oem entie oudevader
Verstorven waren beide gader

17155

Quam an tyruse al haer lant
Tyrus gaf orlof altehant
Int eerste iaer der iodscher scaren
Dat si te lande souden varen
Ende maken weder ons heren kerke

17160

Dat tyrus wilde desen werke
Helpen ende dus sterkelic[68] was
Quam biden profete iosias
Die sine name dat es waer
Voerseide over cc iaer

17165

Ende over xx ende screef aldus
God seget te minen coninc tyrus
Ghenomen heb ic te rechter hant
Onder te werpene rike ende lant
Min huus sal siin gemaect bi hem

17170

Daer weder te iherusalem
Dese profetie gaf hem den moet
Te doene ende te meeren dat goet
Ende screef in siin lant gemeenlike
Alle die lande van ardrike

17175

Hevet god gegeven mi
Ende ic gelove dat hiit si
Dien die ioden anebeden
Dit screef hi talle sine steden
Dat dioedsche volc wech varen soude

17180

Ende dat varen niet en woude
Dat soude den andren helpen scone
In dat lant van babilone
Was menich iode worden rike
Dies rumden si alle gemeenlike

17185

Want daer bi daer af geboren was
Daer was geboren zacharias
Entie benedide salathiel[69]
Ende hiet sinen sone sorobabel
Dus bad sine profetie scone

17190

Dattie meeste van babilone
Die voeren eerst telande met crachte
Die waren van iudas gheslachte
Ende daer na so volgeden hiin[70]
Die papen van beniamin

17195

Lettel waere gewillich daer
So dat si daden in den wech iii iaer
Int derde iaer van tyrus crone
Zorobabel die porrede[71] scone
Onder den groten pape ihehus[72]

17200

Wel ∙L∙ dusent wi lesen dus
Sider so troesten zacharias
Ende aggeus die doe ionc was
Ende tyrus up sette ter straten
∙I∙ deel van ons heren vaten

17205

Dit was int xvii iaer
Dat si gevaen worden daer
Teerst dattie liede te samen
Te iherusalem binnen quamen
Maecten si eerst den outaer

17210

Ende offerden hare offerande daer
Int ander iaer al omtrent
So leiden si smonsters[73] fundament
Ende teerst dat bover erden quam
Ende dat volc sach ende vernam

17215

Songen si ende loefden onsen here
Mar die oude weenden sere
Doe si den ouden tempel sagen
Weenden si met groter clagen
Doe dat volc van samaria

17220

Datten ioden volgede na
Sagen dat si maecten die stat
Hadden si groten niit om dat
Ende mieden[74] die princen te handen
Die princen waren doe inden landen

17225

Dat twerc ghelet[75] was metten twiste
Nochtan dat tyrus niet en wiste
Ende dat binnen xxx iaeren
Dat tyrus crone droech te waren
Niet hogher tvolc den mur en brochte

17230

Dan datmer up lenen mochte
Weten horen van tyrus ende laten dat
Tyrus wan menighe stat
Trisius die die riicste was
Van scatte daer ic ye af las

17235

Wan hi siin lant af met goede
Ende starf nochtan in armoede
Trisus die was coninc van lide
Dat lant wan tyrus met stride
Doe voer hi vort ende street

17240

Over die flume die araex heet
Iegen thamarise[76]die coninginne
Van massageten als ict kinne
Die verwannen ende sloegen doot
Thoeft sloech soe af den here groot

f98v[bewerken]

17245

Ende warpen in ∙i∙ vat vul al van bloede
Ende sprac met groten overmoede
Versaet di bloets dattu begeers
Daer du omme so dorstich waers
Dus bleef doot die grote here

17250

Dus wandel[77] es die werelt ere
In tyrus tiden als ic gome
Was die vii coninc van rome
Die hoverdighe tarquinus
Van hem lesen wi aldus

17255

Dat hi vingherline van boien[78]
Daermen tormenten[79] ende moien[80]
Soude die gevane daaermede
Eerst werf visieren dede
In felle kerkers ende in ellenden

17260

So dedi eerst die lieden senden
Doch was hi sider dorperlike[81]
Ghesteken uut al sinen rike
Na tyrus den coninc merket des
Wart coninc siin sone campices

17265

Die artaxarces assuerus[82]
In esdras heet wi lesen dus
In iudiths boec bescreven steet
Wien dat lief si ofte leet
Want die coninc waren heren

17270

Ende daden haren name verkeren
Doe screven die persen ende van surien
Dattie ioden met hare partien
Iherusalem die quade port
Weder maecten die was testort

17275

Ende oyt quat was ende fel
Dien van persen ende rebel
Ende si maecten den tempel mede
Ghelic ∙i∙ borch in die stede
Teerst dat volmaect ware

17280

Souden si ontseggen openbare
Den coninc tsens ende siin recht
Ende al wilde hi in surien echt
Hi en soude mogen vander stat
Doe verboet cambices dat

17285

Datmen liete dat metsen staen
Des die tiit ware al vergaen
Des coninx dat is ander iaer
Daer ghi af horen selt hier naer

Nota's[bewerken]

  1. verste: hier in de betekenis van uitstel
  2. vertogedi: van vertogen, tonen; openbaren; mededelen; zich vertonen; verschijnen
  3. gent: gene
  4. val: moet van zijn
  5. up scoot: plotseling opstaan, opspringen, overeind schieten
  6. baraet: List, bedrog, uitvlucht, smoes
  7. die getide: in ander hs. ‘tien tide’
  8. sententie: uitspraak, vonnis.
  9. wacht: waakt, zou moeten ‘waket’ zijn.
  10. onthier ende: vóór, tussen het moment van spreken en het na het vz. genoemde moment
  11. versteken: verstoten, verworpen
  12. arent: arend
  13. graw: grauw
  14. verwoet: waanzin
  15. roe: rauw
  16. ername: erfgenaam
  17. scade: schaduw
  18. wilen: vroeger, in het verleden
  19. ghelach: van geocghen, hier ib de betekenis van plaatsvinden, gebeuren
  20. persoen: (prisoen) gevangenis, gevangenschap
  21. gespar: van besparen of sparen
  22. geninde: Stoutheid, stoutmoedigheid, moed, onverschrokkenheid, koenheid, dapperheid; in het algemeen, het door iemand aan den dag gelegde vertrouwen op eigen kracht, vermogen, invloed, gezag, enz., dus zelfvertrouwen
  23. vrome: voordeel; nut; winst; opbrengst; inkomsten
  24. nigromantie: geestenbezwering
  25. gelien: vertellen
  26. teglen: (teghele) baksteen
  27. darius van meden: Darius, (Vulg./Hist.Schol. Darius), Mediër. In de bijbel figureert hij als koning van Babylonië. Hij zou samen met Cyrus koning Belsassar van de troon gestoten hebben. Bijbel: Dn 6:1, Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.VIII
  28. getreint: van treinen: tanteren, behandelen, hetzelfde als traïnen en treyïnen; òf een afleiding van trein, hetzij sleepen. In het voorliggende vers heeft dit weinig zin, maar in een ander handschrift vinden we: ‘(Du) hevest sine (Gods) vate ontreint ende in onzuvre hande ghetreint’; met handen ipv ‘herte’ heeft het natuurlijk wel zin.
  29. deffrate: de eufraat
  30. tgewat; (het gewat): hier in de betekenis van bedding, ook Doorwaadbare plaats, voord,ondiepte
  31. flume: rivier
  32. gewroegen: beschuldigen, aanklagen
  33. brachte ...an: zetten de koning ertoe aan
  34. yemene: iemand
  35. bade: hier in de betekenis van bidden
  36. ende hebben sine venster ondaen: en hebben de luiken van zijn venster open gemaakt. In de context slaat dit op niets , maar in een ander (ouder) handschrift wordt deze zin vooraf gegaan door: ‘Mar daniel die ghinc thvus saen. Ende heuet sine veinstre ondaen. Die ieghen iherusalem ghelach’. Zo heeft het wel zin natuurlijk, Daniel gaat naar huis en wordt bespied doorheen de luiken die door hem of door zijn tegenstanders geopend zijn.
  37. onsochte: In de verbinding enen onsachte doen Iem. verdriet, pijn doen.
  38. quiten: Vrijlaten, in vrijheid stellen; bevrijden, verlossen, kwijt schelden
  39. popelende: hier in de betekenis van roepende.
  40. gequest: moet eigenlijk ‘gequets’ zijn.
  41. wroegher: valse beschuldiger, iem. die een valse aanklacht indient
  42. alreyne: (alrene): geheel, volkomen
  43. vorbaer: Voornaam, aanzienlijk, vooral ten gevolge van uitwendige omstandigheden, door geboorte, plaats in de maatschappij, vermogen; minder gewoon ten gevolge van zedelijke eigenschappen, voortreffelijk
  44. cameriere: kamervrouw een aan de dienst van een vorstelijke of aanzienlijke dame verbonden vrouw
  45. bedragen: (bedraghen) beschuldigen, aanklagen
  46. iugierden: van iugieren, oordelen, veroordelen
  47. teboren: moet tevoren zijn
  48. bel: Bel (Vulg. Bel), Babylonische god. Bijbel: Da 14:2
  49. gereet: in een ander handschrift luidt dit: ‘Een afgod diemen hiet bel. Te babilonien ghehert wel’
  50. stillekine: hier in de betekenis van heimeliik, ongemerkt
  51. staf: hier in de betekenis van steekwapen
  52. verdeelt: veroordeeld
  53. snider: maaier, oogster
  54. pulment: brij, moes, pap
  55. vertoget: van vertoghen: openbaren, op bovennatuurlijke wijze tonen
  56. verdaen: van verdoen, hier in de betekenis van vernietigen, vernielen
  57. merre: (het) dralen; (het) wegblijven
  58. reine: hier in de betekenis van geheel en al, volkomen
  59. verterne: van verteren: van wilde beesten m.b.t. mensen: verslinden
  60. sparticus: Spartacus, (Hist.Schol. Sparticus, Spartacus), de naam die Cyrus droeg voor zijn troonsbestijging. De naam is wsch. afkomstig van Herodotus, daar wordt hij (of zijn pleegmoeder) spako genoemd, wat Perzisch voor 'hond' zou zijn. Avest. spa, Med. spaka (Herodotus), Gr.σπάδαᤞες 'honden' (Hesychius). Bijbel: Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.XVI
  61. condich: hier in de betekenis van trots, hoogmoedig
  62. gout: van gelden: in slechten zin: iemand iets betaald zetten, hem er voor straffen
  63. soet: van zieden: koken
  64. briet: van braden
  65. vrame: (vraem) voordeel, nut, baat
  66. assuerus: Ahasveros (Vulg. Assuerus), volgens Da 9:1 vader van de verder onbekende Mediër Darius die in de bijbel (in plaats van Cyrus) als koning van Babylonië voorkomt. Bijbel: Da 9:1, niet in Hist.Schol. Lib.Dan Cap.XVI
  67. start: hier in de betekenis van het achterste van een mens, de aars, ook stuit
  68. Sterkelic: hier in de betekenis van krachtdadig iets ondersteunende
  69. Was de zoon van Jeconiah, koning van Juda (1 Kronieken 3:17-18).
  70. hiin: hier in de betekenis van daarheen
  71. porrede: zich in bewegin zetten, zich begeven naar
  72. De hogepriester Joshua, was de eerste hogepriester na de wederopbouw van de tempel na de Babylonische ballingschap.
  73. smonsters: des monsters: van het klooster (tempel)
  74. mieden: omkopen
  75. ghelet: van beletten, belemmeren, tegenhouden
  76. Tamaris, Tomyris: koningin van de Massageten (een aantal Iraanse stammen tussen de Kaspische Zee en het Aralmeer). Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.XIX.
  77. wandel: hier in de betekenis van vergankelijk
  78. boien: boeien, handboei, duimschroef
  79. tormenten: Kwellen, pijnigen, martelen.
  80. moien: Kwellen, pijn doen, pijnigen.
  81. dorperlike: schandelijk, smadelijk. Dit vers luidt in een vroegere versie: ‘Doch was hi sident dorperlike. Versteken vte sine rike’
  82. assuerus: Ahasveros (Vulg./Hist.Schol. Assuerus), in Ezr 4:6 de naam van de Perzische koning Cambyses II (530-522). Bijbel: Ezr 4:6, Hist.Schol. Lib.Dan. Cap.XX, Hist.Schol. Lib.Judith Cap.I (Add. 2