Nieuwe Tijdinghen/1620/Grisonsche historie des Iaers 1620
| ← 17 oktober 1620 | Grisonsche historie des Iaers 1620. Vvaer inne claerlijcken ende waerachtelijcken verhaelt worden de Rechtveerdighe ende Noodt-dwinghende oorsaken, ende Wettelijcke Redenen, die de Inwoonders van Valtellina hebben bedwonghen die Waepenen aen te nemen teghen die Calvinische Grisons, ende den voortganck der Waepenen aldaer
[Nieuwe Tijdinghen], Boekje D, [ca. 20 oktober] 1620 |
Griſonſche
HISTORIE
des Iaers 1620.
Ghetrocken vvt twee Italiaenſche Boecxkens, tot Pauien ende Genua ghedruckt, ende in onſe Nederlantſche Taele Ouergheſedt, tot grondelijcke onderrechtinghe der waerheydt, teghen alle Calomnien ende onrecht naegheuen.
Ghedruckt int Jaer ons Heeren 1620.
ALsoo de Calvinische Grisons vele Catholycke Edelmans ende Gheestelijcke Persoonen hadden omghebrocht, ende mede den Bisschop van Chur veriaecht, ende noch waren van sinne (door ingheven der boose Calvinische Predicanten) meer dan dry hondert treffelijcke persoonen om te brenghen, oft wt het Vaderlant te veriagen, soo ist dat Iacobus Robuſtelli eenen vroomen Ridder, ende meer andere Edelmans, eenighe nv veriaecht zijnde, andere vreesende corts veriaecht te worden, hebben t’samen met brieven ende andersins raedt gheslaghen, hoe sy haerlieden Vaederlant souden moghen ontslaen van die groote ende onuerdrachelijcke tirannije der Calvinisten. De naemen van de principaelste Edelmans, ende Verlossers des Valtellina, zijn dese:
| Iacobus Robuſtelli, Ridder. | ||
| Franciſcus Venuſto, Doctoor in de Rechten. | ||
| Ioannes Antonius Guicciardi, Capiteyne tot Ponte. | ||
| Azo Beſta | 
|
Broeders ende Edelmans. |
| Carolus Beſta | ||
| Ioannes Maria Paranicino, Edelman. | ||
| N. Shenardus, Doctoor inde Rechten, ende andere. | ||
| Rudolfus Pianta, | |
| Ioannes Molina, |
|
| Fabius Prouoſto, | Edelmans. |
| Lucius de Monte. | |
| Georgius Giorgi, ende andere |
Om te comen tot het particulier relaes, alsoo dese Voorseyde Ridders hadden ghesteldt den 19. dach Iulij des Jaers 1620 om te beginnen het exploit dat sy hadden voor handen, soo is Iacobus Robuſtelli op den voorseyden 19. Julij, zijnde Sondach, met hondert wel ghewapende mannen, eerst ghevallen in het Landt van Bormio, palende aen het Graefschap van Tirol, ende aen de Grisons. Van dese hondert Soldaten heeft hy de vijftich ghesonden om in te nemen Poſchiano, zijnde een van de principaelste plaetsen des Valtellina. Ende met die andere vijftich Soldaten, in den selven morghenstondt is hy ghecomen inde Stadt Tirano, ende in die eerste Furie zijn aldaer doot ghebleuen meest allen de Calvinische mans persoonen, sonder eenich leet te doen aen vrouwen oft kinderen. In Poschiano heeft hy alles de Inwoonders doen eedt doen van ghetrouwicheyt, ende van voor te staen het Catholijc gelooue, ende heeft allen die Caluinisten doen vertrecken wt het Landt.
Wt Tirano see heeft den voorseyden Iacobus Robuſtelli terstont tijdinghe ghesonden aen zijn twee Cousijns Azo & Carolus Beſta, woonende binnen de Stadt Teglio, de welcke met twintich mannen hebben oueruallen de Calvinisten, zijnde in de Predicatie, sonder nochtans te raecken aen Vrouwen oft Kinderen. Patientia læſa fit furor.
Van daer zijn dese Ridders ghetrocken, met ettelijcke Soldaten naer het Landt van Ponte, suyver zijnde van alle Ketterije, al waer Capiteyne was Ioannes Antonius Guicciardi. Dus zijn sy met hondert mannen ghetrocken naer die Stadt [ 5 ]Sondrio, Hooft-plaetse der Valtellina, alwaer sy allen die Inwoonders, soo Catholijcken als Caluinisten hebben in Wapenen ghevonden, mits dat sy hadden verstaen eenich geroep van elders. Ende alsoo sy met luyder stemmen begosten te roepen in het Italiaens (welcke taele aldaer, ende by de Grisons ghemeyn is) Viua la fede Catholica, soo zijnder ontrent twee hondert Caluinisten ghebleuen in die eerste furie ende resistencie. Den Gouuerneur van Sondrio, hoe wel hy niet Catholijc en was, nochtans en is hem niet misschiet, noch ooc aen vele andere van de selue ghesintheyt.
Daechs daer nae, eenighe van dese Ridders, met eenen hoop Soldaten, zijn ghetrocken naer de Valleye van Malengo, ende eenighe andere zijn ghetrocken naer het quartier van Barben.
22. Julij, zijnde Woensdach, soo is Ioannes Maria Parauicinus, met de sijne ghecomen wt de Stadt Como, naer den mont van de Reuire Adda, daer die valt int Meyr van Como, ende heeft inghenomen, ende besedt allen de Trincheen aldaer gemaeckt.
23. Julij, ghevanghen zijnde den Doctoor Hercules Salice, Hooft van allen die Ketters ende Caluinisten in Valtellina, soo hebben sy hem het leuen gheschoncken, hoe wel dat hy nademael door ander ongheluck is om ghebrocht.
Op den seluen dach is Parauicinus met de sijne ghecomen binnen Morbegno, Traona, Caſpano, Mantello, ende Dubino, al waer vele Caluinisten zijn doot ghebleven.
24. Julij is in Valtellina gearriveert een vroom Capiteyn ghenaemt Chriſtophorus Carcano, den welcken met zijn volc heeft afgheworpen allen die brugghen, ende inghenomen allen die weghen oft passagien treckende naer de Landen der Grisons ende der Venetianen.
Alle dese dinghen alsoo ghepasseert zijnde, soo zijn allen de Ghemeenten des Valtellina by een ghecomen, ende hebben voor Gouuerneur Generael des Landts ghecosen den voorseyden Ridder Iacobum Robuſtelli, ende hebben al te samen hem eedt ghedaen van ghetrouwicheyt, ende dat sy sullen goet [ 6 ]ende bloet waghen voor het Catholijck gheloove, ende voor den vrydom oft liberteydt des Landts. Daer na zijn door de gheheele Valley ghestelt Officiers van Justitie soo Ciuile als Criminele.
In dese maniere soo zijn de Catholijcken met luttel volcx meesters gheworden ouer de Caluinisten der Valtellina, de welcke waren van sinne allen de Catholijcken om te brengen, hadden de Catholijcken dese boose resolutie niet voorgecomen, ende geanticipeert: gelijc nademael bekent hebben die Cancelliers van Tirano ende Teglio, ende meer andere: gelijck oock heeft gebleken wt verscheyden missiuen ende brieuen in de Huysen van die Calvinisten ghevonden.
Het is qualijck wt te spreken, hoe veel volcx wt Tirol, Milanen, Como, ende andere plaetsen liggende aen het Meyr van Como, in corte daghen wet haerlieden eyghen wille, zijn gheuallen in Valtellina, om de Catholijcken te assisteren teghen d’ouertollighe ende wreede tyrannije der Caluinische Grisons.
29. Julij, de Grisons ende ettelijcke Hollanders ghelicentieert zijnde van die Venetianen, ende comende van Chiavenna, zijn gevallen op de Trincheen van de Riuier Adda.
30. Julij, naer een langhe bataille, soo hebben de Catholijcken de victorie behouden, ende zijn doodt ghebleuen op de plaetse ontrent dry hondert Caluinisten, ende niet meer dan ses oft seuen vande Catholijcken.
Robuſtellus nu ghecosen zijnde Gouuerneur Ghenerael des Valtellina, heeft ghesonden een Heerlijcke Ambassade aen den Hertoghe van Feria, Gouuerneur van Milanen hem te kennen geuende, hoe dat sy het tyrannich iock der Grisons hadden af gheworpen, ende biddende dat hy hun lieden soude willen ontfanghen onder de Protectie van den grooten ende machtighen Katholijcken Coninck van Spagnien: den welkcken hunlieden beloofden daer van terstont te schrijuen aen den Coninck.
22. Augusti, soo zijn acht hondert Caluinische Soldaten, [ 7 ]onder het ghebiet van Vlyſſes Salice, Sone van Hercules, geuallen in Morbegno ende Traona. Maer Azo Beſta, met een veel Waelen ende andere Soldaten, isser op geuallen, mede heefter vele doot gheslaghen.
5. Augusti, zijn ontrent dry oft vier duysent Grisons wt het quartier van Chiauenna, gheuallen in Valtellina: maer zijn corts daer naer vromelijck wt gheiaecht door de Catholijcken.
13. Augusti, waren in alles ghecomen in Valtellina, ontrent ses oft seuen duysent Voluntaire Soldaeten Voetknechten, ende ontrent seuen hondert Ruyters oft Quirassiers, om te dienen aen de Catholijcken Valtellinoisen, ende waren allenskens in ghecomen, ende noch daghelijcx wassende.
Onder andere, zijnder ghecomen vele principaele Edelmans, als Graef Ian Serbonello van Milanen, ende meer andere Lief-hebbers, Heeren ende Graeuen.
Alsoo de Caluinisten hadden verlaten Nouato, soo hebben die Catholijcken de selue passagie inghenomen. Hebben ooc den 15. Augusti inghenomen die passagie van Saſſo Corbe ende van Chiauenna: ende hebben allen die Caluinisten laten loopen hunlieden als vyanden maeckende een een brugghe van gout: naer het ghemeyn spreeckwoort.
15. Augusti, soo heeft Ioannes Antonius Butintrico, Capiteyn van Plurs, versoght aen den Gouuerneur van Milaenen, dat hy die ghemeente van Chiauenna, ende Plurs soude willen nemen onder die protectie van den Coninck van Spagnien, om den grooten noodt daer sy in waren.
Ter wijlen dese dinghen gheschieden in Valtellina, soo en hebben Rudolfus Pianta, Ioannes molina, ende andere Ridders wt ghebannen ende quaelijck ghetracteert zijnde door die van de factie van Salice, ende andere Caluinische Grisons, niet gheslapen. Want Pianta comende van Tirol, heeft inghenomen die valleye van Monasterio, ende noch een andere daer by ligghende, ghenaempt Agnedina. Een ander [ 8 ]Ridder heeft inghenomen die Valleye genaempt Miſulcina. Die plaetsen door Pianta inghenomen zijn dese, Cernez zijn Vaderlandt, Maſfelt, Malonz, Forinz, Ficer ende Partenz.
Den Gouuerneur van Milanen heeft een ghebodt laten wt gaen, dat gheen Spaegnaerts oft andere Soldaten, treckende Solde oft Gagie van den Koninck van Spaegnien, souden gaen dienen in Valtellina. Den seluen Gouuerneur heeft ghestelt 22. Compaignien Spaensche Soldaten, ende duysent peerden op de Frontieren van Valtellina, tot asseurancie et protectie der Katholijcken aldaer: soo nochtans dat hy niet eenen Soldaet sal laeten gaen tot secours der Valtellinoisen, ten waere dat eenighe vremde Princen oft Potestaten hunlieden souden willen opentlijck oueruallen, met die Caluinische Grisons.
Aengaende de Situatie der Valleye ghenaempt Valtellina, sy raeckt met een eynde het Graefschap van Tirol, ende met het ander eynde het Meyr van Como: in het welcke oock valt die riuiere Addua, by Plinius ende andere Oude Schrijuers bekent, hedden Adda ghenaempt. Dese Valleye is lanck ontrent 60. Italiaensche mijlen, dat is ontrendt 20. oft 25. Nederlantsche mijlen, ende breet ontrent 7. Italiaensche mijlen: als het blijckt wt den Kaert-boeck van Abrahamus Ortelius, daer hy het Hertochdom van Milanen beschrijft. Door dese Valleye kan den Koninck van Spaegnien wt Milanen naer Tirol allen Chrijsch-Volck seynden sonder dat eenighe Vremde Princen oft Potentaten dat konnen beletten.
Het Manifeſt oft oorsaecken, om de welcke de Valtellinoisen hebben de wapenen aen ghenomen teghen de Kaluinische Grisons, is bysonder ghedruckt, oock in onse Nederlantsche taele.
FINIS.