Samuel Senior Coronel/Arbeiderskoloniën

Uit Wikisource
Arbeiderskoloniën
Auteur(s) S.Sr. Coronel
Datum Zondag 28 februari 1875
Titel Arbeiderskoloniën
Tijdschrift De Opmerker
Jg, nr, pg 10, 9, [1]
Brontaal Nederlands
Bron tresor.tudelft.nl
Auteursrecht Publiek domein

ARBEIDERSKOLONIEN.


      In het sociale vraagstuk onzer dagen neemt te recht de woningsquaestie eene belangrijke plaats in. Voor de zoogenaamde arbeidende klassen is deze van bijzonder belang. Gelukkig, dat ten onzent daarop dan ook meer en meer de aandacht wordt gevestigd. Veel wordt er in dit opzicht door vereenigingen en particulieren gedaan. Weinig, te weinig naar onze meening, door de werkgevers. Het ware belang hunner arbeiders, en daardoor ook het hunne, wordt in dit opzicht niet altijd goed begrepen en zooals ’t behoort behartigd. De opofferingen, die de werkgevers zich hiervoor zouden getroosten, worden, wij zijn er zeker van, dubbel vergoed in meer zedelijkheid, meer gezondheid en meer tevredenheid van hunne onderhorigen, die niet uitblijven zullen gunstig terug te werken op het gehalte en de mate van arbeid, door hen geleverd. De resultaten, door zulke pogingen in den vreemde (*) verkregen en bekendgemaakt, kwamen mij belangrijk genoeg voor, om voor de mededeeling daarvan eenige ruimte in dit blad te vragen. Ik wensch eenige bijzonderheden mede te deelen van de voornaamste arbeiderskoloniën, die in de laatste jaren door bemiddeling van de werkgevers zijn tot stand gekomen. Ik zal de reeks openen met eene stichting van dien aard, welke door haren omvang en hare goede resultaten in de eerste plaats de aandacht verdient.


I. De arbeiderskoloniën der gietstaalfabriek van Krupp, te Essen.


      Den 31 December 1873 bedroeg het getal vaste arbeiders en beambten, voor deze fabriek werkzaam, een cijfer van omstreek 12000 menschen, waarvoor 3148 familiewoningen door de firma gebouwd en nog 300 in aanbouw waren. Buitendien hadden 2000 ongehuwde arbeiders in de kosthuizen der fabriek kost en inwoning, terwijl voor nog 1600 ongehuwde arbeiders eeue kazernewoning in aanbouw was. De jongste oorlog tussehen Duitschland en Frankrijk deed de industrie der firma zoo snel toenemen, dat het aantal arbeiders van 1870–73 met een derde vermeerderde. De overbevolking, die daardoor ontstond, deed de noodzakelijkheid geboren worden, om, nevens de bestaande, vier nieuwe koloniën te stichten en die van huizen en andere inrichtingen tot nut, vermaak en behoefte te voorzien. Het spreekt vanzelf, dat door dien snellen aanwas van bevolking niet dadelijk in alle behoeften en naar den eisch kon worden voorzien. Veel is dus nog in een voorloopigen toestand gebracht. Van de reeds voltooide koloniën is de Drei Linden Colonie iu 1871 gesticht en gelegen 15 minuten van de stad Essen, aan den straatweg en 10 minuten gaans van de zuidzijde der fabriek. Zij is gevestigd op het voormalig goed de Drei-Linden en heeft eene uitgestrektheid van 13600 M2. Het terrein is hoog gelegen en voortreffelijk gedraineerd. Bij den bouw der woningen zijn 3 stelsels gevolgd. Er zijn 4 huizen elk voor 4 familiën, met vier vertrekken, en 14 huizen elk voor 4 gezinnen, met drie vertrekken. Buitendien behoort aan die kolonie eeu winkel, een magazijn en een brandweerlokaal met 3 gezinnen, zoodat deze kolonie 81 gezinnen telt.
      De huizen zijn zeer soliede gebouwd, bestaan uit 9 verdiepingen en kelder, met afzonderlijken ingang. Een deel der woningen is tot stal ingericht. Elke woning bezit een afgesloten kelder en zolder, benevens een goed geventileerd privaat, op gecementeerden kuil staande. Een deel der huizen is volgens het systeem Prins Albert, een ander volgens het systeem Mülhausen gebouwd. Zoowel de verdeeling der woonruimte als de inlichting geven aan het geheel een behaaglijk voorkomen, en voldoen in alle opzichten aan de eischen der gezondheidsleer en aan de wenschen der bewoners Eene in aanbouw zijnde waterleiding zal de woningen van drinkwater voorzien. De privaatkuilen liggen buiten de woningen; de lediging geschiedt op gezette tijden. Elke woning is van een tuintje omgeven.
      De hoofdstraat is 11.5 M. breed; de daarop uitloopende straten 5 M.; alle straten zijn gemacadamiseerd.
      De kolonie is in 8 maanden tijds gebouwd; de bouwkosten bedroegen, zonder die van den grond, 128000 Thlr. Het geheel maakt een alleraangenaamsten indruk en voldoet aan de strengste eischen der gezondheidsleer.
      De Kolonie Kronenberg ligt ten westen van de fabriek, tusschen deze en het dorp Altendorf, op een naar het zuiden en westen zacht stijgende, naar het oosten sterk dalende helling, hoog, vrij en luchtig, en beslaat eene ruimte van 26.5 hektaren, waarop 1398 familiewoningen voor arbeiders gebouwd zijn, behalve eene menigte woningen voor beambten. In de helft van 1872 werd met den bouw aangevangen, nadat de grond eerst door kostbare aardewerken daartoe geschikt was gemaakt. De bodem bestaat uit een laag alluviumleem van verscheidene voeten dikte, waarop eene broze mergellaag. Grondwater is, wegens den onder de kolonie gedreven bergbouw, die draineering noodzakelijk maakte, niet aanwezig.
      De kolonie vormt een vrij regelmatigen rechthoek, in de lengte door 9, in de breedte door 5 kunstmatig aangelegde straten, 10 en 8 M. breed, doorsneden De huizen staan 6 M. [a]an den straatweg af en zijn 15 tot 20 M. van elkaar gelegen. De meeste huizen zijn van gebakken, enkele van gehouwen steen opgetrokken, van 3 verdiepingen en van kelders voorzien. Twee stelsels zijn gevolgd: het rijenstelsel, 7 aan 7, en het gekoppelde stelsel, blokken van 12 woningen. Voor 3 gezinnen zijn afzonderlijke ingang en trappen. Op elke verdieping bevinden zich echter slechts 2 (resp. 1) van elkaar volkomen gescheiden woningen, elke van welke van de gemeenschappelijke galerij nog door een af te sluiten portaal, waarop de deuren der vertrekken uitkomen, is gescheiden. Door het wegnemen van den scheidingswand der portalen, kunnen 2 woningen vereenigd worden, als de talrijkheid van het gezin zulks vordert. De woningen bevatten 2, 3 en 4 woonruimten, een kelder en zolder en een in de woning toegankelijk reukloos privaat. De ingangen der neven elkaar gelegen huizen zijn tegenover elkander geplaatst. De woonruimten zijn van voldoende grootte en hoogte. De privaten hebben verglaasd-aarden kokers, die met rioolbuizen in verband staan, wier gassen boven het dak worden verwijderd. De secreetkuilen liggen buiten de huizen, zijn gecementeerd en worden tusschen de gebouwen geventileerd door kokers, boven het dak uitstekende. De ruiming geschiedt geregeld door middel van pneumatische toestellen. Het drinkwater wordt door een eigen leiding geleverd. Verwijdering van huiswater en vuil heeft doelmatig plaats. Tusschen de huizen liggen bleeken, door hagen gescheiden.
      In het midden der kolonie ligt een marktplaats, 2400 M2 groot. 16000 M2 zijn nog beschikbaar voor den bouw van winkels, restauratie, bewaarschool, enz.
      Aan de oostelijke zijde der kolonie is een uitgestrekt terrein voor scholen afgezonderd, waarvan eene reeds is opgericht. Ook hier zijn alle hygiënische voorwaarden in acht genomen. Het is een vrij en luchtig gebouw met steenen trappen; de lokalen worden behoorlijk verwarmd en geventileerd; de schoolbanken zijn van zeer goede constructie en alles is aangewend, om het verblijf daar zoo aangenaam en het onderwijs zoo vruchtdragend mogelijk te maken. De straten en woningen worden door gas verlicht, van het etablissement geleverd.
      Twee winkels, een uitspanningsplaats met tuin, kegelbanen enz., zijn ten noorden der kolonie aanwezig. Eene wasch- en badinrichting zal weldra volgen.
      De politie en brandweer worden door goed gedisciplineerde korpsen van de fabriek uitgeoefend.
      De bouwkosten bedroegen (zonder den grond) op ultimo December 1873 1,175,000 Thlr. Eene dubbele woning voor 12 gezinnen heeft 11,500 Thlr. gekost.
      De huur van eene woning van 4 vertrekken bedraagt gemiddeld 58, van 3 vertrekken 50 en van 2 vertrekken 34 Thlr. in het jaar.
      De bevolking der kolonie bedroeg einde 1873 6000 zielen, die door verderen aanbouw tot op 7000 zal aangroeien, waaronder 1000 ongehuwde kostgangers.
      Als het plan van aanbouw voltooid zal zijn, zal deze, evenals de eerstgenoemde kolonie, een model-kolonie in sanitair en technisch opzicht genoemd kunnen worden.
      De Kolonie Schederhof is gelijktijdig met de kolonie Kronenberg gesticht, maar is, zoowel wat ligging als inrichting betreft, minder gunstig te noemen. Ten zuiden van de fabriek gelegen, naar het zuiden en westen vrij, bevat ze 492 familiewoningen van 2, 3 en 4 vertrekken; ze zijn 3 verdiepingen hoog eu van kelders voorzien. De inrichting der huizen is als die van de op rijen staande huizen der kolonie Kronenberg. De dicht naast elkaar geplaatste huizen en de minder gunstige ligging geven aan het geheel echter een niet zoo behaaglijk voorkomen als de kwartieren der eerstgenoemde koloniën.
      Als aanhangsel van deze kolonie zijn 68 arbeiderswoningen van 2 verdiepingen, voor 272 gezinnen, elk met eene ruimte van 2 vertrekken, voorloopig gezet. Ofschoon ze het kenmerk dragen van hare voorloopige bestemming, zijn ze echter zeer goed ingericht.
      De Kolonie Nordhof, in het jaar 1871 aan de noordzijde der fabriek gebouwd, ligt onmiddellijk aan het bij uitstek door arbeiders bewoonde kwartier « de heilige Geest.” Zij bevat twee reeksen van huizen van 3 verdiepingen, met woningen van 3 en 4 vertrekken, te zamen voor 36 gezinnen, welke in bouworde en inrichting aan die van de kolonie Kronenberg nabijkomen; terwijl 9 huizen met woningen van 2 vertrekken, voor 126 gezinnen, in vakboaw in Zwitserschen stijl opgetrokken zijn, en eindelijk eene groote volkskeuken. De kolonie is in een langwerpig vierkant gebouwd, waardoor de toevoer van licht en lucht zeer bevorderd wordt.
      De Kolonie Westend, aan de zuidwestzijde der fabriek gelegen, bestaat uit een ouder, in het jaar 1863, en in een nieuwer, in 1871, opgericht gedeelte, gezamenlijk 347 familiewoningen bevattende. Het oude gedeelte bevat huizen van 2 verdiepingen met kelders; de bovenbouw bestaat uit vakwerk. Het nieuwere deel is samengesteld uit massief gebouwde huizen van 3 verdiepingen, op rijen geplaatst, wier aanleg en inrichting met die der overige koloniën overeenkomt. De woningen bestaan uit 2, 3 en 4 vertrekken, in het oudere gedeelte in verdiepingen gescheiden. De aanleg en het voorkomen van het geheel zijn niet zoo gunstig als van de overige koloniën.
      Ten aanzien van de sanitaire eischen met betrekking tot draineering, watervoorziening, afvoer van huiswater, aanleg van privaten enz. enz., is overigens in al de genoemde koloniën voldoende zorg gedragen.
      Buiten die 5 koloniën bezit de inrichting nog 658 verstrooid liggende huizen voor beambten, opzichters, enz.
      Onder de leiding der firma werkt een uitgebreide winkelvereeniging met talrijke depôts, waar tegen contante betaling allerlei goederen zijn te verkrijgen voor den inkoopsprijs. In 1873 bedroeg de gezamenlijke ontvangst meer dan 1 millioen Thaler.
      Aan de inrichting zijn voorts verbonden: een voortreffelijk hotel, verscheidene bier- en koffiehuizen, een selterswaterfabriek, een stoommolen, een door stoom gedreven bakkerij, die dagelijks omstreeks 1400 zesponds-roggebrooden en 1800 tarwebrooden van 4½ pond aflevert.
      Het plan bestaat, om een groote slachterij tot stand te brengen, waar goed vleesch, tegen billijken prijs, kan bekomen worden.
      Eene inrichting tot desinfectie van besmette goederen, volgens het Engelsch systeem, is reeds tot stand gebracht.


Dr. S. Sr. Coronel.


      (*) Het laat zich denken dat zoodanige ook ten onzent bestaan, maar zij zijn minder algemeen bekend. Het zou mij aangenaam zijn als deze mededeelingen anderen mochten opwekken, iets dergelijks omtrent ons land bekend te maken.