Naar inhoud springen

Verhaal van het vergaan van het jacht de Sperwer/Journaal (1653)

Koppelingen toevoegen
Uit Wikisource
← INLEIDING Verhaal van het vergaan van het jacht de Sperwer door Hendrik Hamel

Journaal (1653)

Journaal (1654) →

[ 1 ]

 

Journaal

 
[ 3 ]Aen d'Ede heer Joan Maetsuijcker, gouvernr generael en d E E: Hen Raaden van Nederlants India.
Journael van 't geene de overgebleven officieren ende Matroosen van 't Jacht de Sperwer 'tzedert den 16en Augustij Ao 1653 dat tselve Jacht aan 't Quelpaerts eijland (staende onder den Coninck van Coree) hebben verlooren, tot den 14en September Ao 1666 dat met haer 8en ontvlughtende ende tot Nangasackij in Japan aangecomen zijn, int selve Rijck van Coree is wedervaren, mitsgaders den ommeganck van die natie ende gelegentheijt van 't land.

Naer dat wij bij d'Ede Hr gouverneur generael en d' E. E. Hren raden van India naer Taijoan waren gedestineert, soo sijn[1] op den 18en Junij 1653 met bovengenoemde Jacht vande rheede van Batavia 't zeijl gegaen, op hebbende d' E: Hr Cornelis Caeser om 't gouvernement van Taijoan, Formosa, met den aencleven van dien te becleden, tot vervangh van d' E: Hr Niclaes Verburgh regeerende gouverneur aldaar. Zijn naer een geluckige ende voorspoedige reijse den 16en Julij daar aanvolgende op de rheede van Taijouan g'arriveert. Sijn E: aldaar aan lant gegaen ende ons ingeladen goederen gelost sijnde, wierden van d' Hr gouvernr ende den raet van Taijouan voornt wederom naer Japan gedestineert; naer dat onse ladinge ende afscheijt van haer E: becomen hadden, sijn op den 30en daer aanvolgend vande rheede voornt 't zeijl gegaen, om op 't spoedichste onse reijse inde name Godes te bevorderen.

Den laetsten Julij zijnde schoon weder, tegen den avont cregen een storm uijt de wal van Formosa, die den aenvolgenden nacht, hoe langer hoe meerder toenam.

Den eersten Augo met 't limiren[2] van den dagh, bevonden ons dicht bij een cleijn eijlantie te wesen, sochten ons best te doen agter [ 4 ]'t selve ten ancker te comen om vanden harden wint ende het hol water wat bevrijt te zijn, quamen eijdelijck met groot gevaer, agter 't selve ten ancker, costen egter wijnig bot vieren[3] doordien agter uijt een groot rif lagh daer het seer hard op brande. Dit eijlantie wiert den schipper eerst gewaer bij geluck uijt 't venster vande gaelderij[4] siende, soude licht anders op 't selve vervallen ende het schip verlooren hebben door den regen ende donckerheijt vant weer, alsoo daer (doent eerst sagen) geen musquet schoot vandaen waren. Met 't opclaeren vanden dach bevonden ons soo dicht opde cust van China vervallen te sijn dat de Chineesen in haer volle geweer met troppen[5] langhs strant sagen passeren op hope soo ons dochte dat wij daer mochte comen te stranden, dog is met de hulpe des Alderhoogsten2 anders geluckt. Desen dagh den storm niet verminderende maer toenemende, bleven voor ons ancker leggen, gelijck den volgende nacht ooc deden.

Den 2en do smorgens wast heel stil. De Chineese haer nog stercq verthoonende ende op ons als grijpende wolven (soo wij meijnden) stonden en wachten; als mede om alle periculen soo van anckers, touwen, als andersints voor te comen, resolveerde ons ancker te lichten, ende onder zeijl te gaen, om uijt haer gesicht ende vande wal te comen; hadden dien dach ende volgende nacht meest stilte.

Den 3en smorgens bevonden dat de stroom ons wel 20 mijl vervoert hadde, sagen doen weder de cust van Formosa, setten doen onse cours tussen beijde[6] door, met goet weder ende slappe coelte.

Vanden 4en tot den 11en do hadden veel stilte ende variable winden, sworven soo tusschen de cust van China ende Formosa door.

Den 11{[sup|en}} do cregen wederom hart weder met regen uijt den Z. oosten, gingen N.O. ende N.O. ten oosten aan.

Den 12: 13: en 14en do nam 't weer hoe langer hoe meerder aan met verscheijde winden en regen, soo dat somtijts zeijl en somtijts geen conde voeren, de zee wiert seer onstuijmigh, soo dat door 't geweldigh slingeren 't schip heel leek wiert. Hadden door den continueelen regen geen hooghte connen nemen, waren derhalven [ 5 ]genootsaeckt het meest sonder zeijl te laten drijven, om alle periculen van 't op 't een ofte ander lant te vervallen, voor te comen.

Den 15en do waeijdent soo hard, dat boven met den anderen spreekende malcanderen niet conden hooren ofte verstaen, van gelijcken niet een hant vol seijls voeren, t lecq vant schip soo toenemende, dat met pompen genoch te doen hadden om lens te houden[7], cregen door de ontstuijmigheijt vande zee somtijts zulcken water over, dat niet anders en dochten dan daer bij neder soude gesoncken hebben. Tegen den avond wiert door een zee het galjoen[8] ende spiegel[9] ten naesten bij wech geslagen, welcke zee de boeghspriet mede heel los maecte, waer door groote perijckel liepen vande voorsteven te verliesen, wende alle debvoir aan om deselve een weijnigh vast te maecken, dog conde sulcx niet te weegh brengen door het vreeselijck slingeren, ende de groote zeen die ons d'een voor d' ander nae over quamen. Wij geen beter middel siende, om de zee soo veel mogelijck was, eenigsints te ontloopen, vonden geraetsaem om 't lijff, schip ende 's Compes goederen soo veel doenelijck was te salveeren, de fock een weijnigh bij te maecken om daar door eenigsints vande sware stortinge der zee bevrijt te wesen (denckende naest Godt het beste middel te wesen); int bij maken vande fock cregen van agteren een zee3 over, soodanig dat de maets die deselve bij maecte bijnae vande rhee spoelde, en 't schip boren vol water stont, waerop den schipper riep: mannen hebt godt voor oogen, treft ons de zee nog eens of tweemael soodanich, soo moeten wij altesamen eenen doot sterven, wij kennent niet langer wederstaen. Ontrent twee glasen inde tweede wacht[10], riep den man die uijtkijck hadde: lant lant, warender maer omtrent een musquet schoot af, die 't selve door de donckerheijt ende grooten regen niet eer had kennen sien ofte gewaer geworden was; hackten terstont de anckers los, door dien 't roer hadden overgeleijt[11], dog conden door de diepte, aendringen der zee, als harden wint geen stant grijpen[12]; stieten terstont[13], soodat in een ogenblick met drie stooten't schip geheel in spaenderen van malcanderen lagh; degene die om [ 6 ]laegh in haer koijen lagen, verscheijde geen tijt hadden om boven te comen, ende haer leven te salveeren, t uijterste daer betaelen mosten; de boven sijnde, sommige sprongen overhoort ende d'andere wierden vande zee hier ende daer gesmeten; aan lant comende waeren 15 sterck meest naeckt ende zeer gequest, dochten datter niet meer haer leven gesalveert hadden. Dus opde klippen sittende, hoorden nog eenig gekerm van menschen int vracq, maer costen door de donckerheijt niemand bekennen ofte helpen.

 
 

Den 16en do smorgens met 't limieren van den dach gingen die nog eenigsints gaen conden langs strant soecken ende roepen offer nog ymand aan land gecomen was; hier en daer quamender nog eenige voor den dagh, bevonden 't samen 36: man sterck te wesen, waer van de meeste part als vooren seer deerelijck gequest waren; sagen doen int vracq, ende vonden een man tusschen twee leggers[14] seer geclemt leggen, maeckte hem terstont los, die drie uijren daer nae is comen te overlijden, doordien sijn lichaem heel plat tot malcanderengeklemt; wij sagen malcanderen met droefheijt aan, siende soo een schoon schip in spaenderen gestooten ende van 64 sielen op 36: in min als een quartier uijrs gecomen te sijn; sochten terstont ooc eenige dooden die aen lant gespoelt waren, vonden den schipper Reijnier Egberse [ 7 ]van Amsterdam ontrent 10 à 12 vadem vant water met den eenen aerm onder 't hooft doot leggen, die wij terstont begroeven, nevens nog 6 à 7 matroosen, die hier en daer doot vonden leggen; sagen doen mede offer eenige victualie (alsoo in de laetste 2 à 3 dagen weijnigh hadden gegeten, doordien de cock door 't harde weer niet hadde 4 connen kooken) aen lant gecomen mochte sijn, vonden niet dan een bael meel met een vat daer een weijnigh vleijs ende een do daer wat spec in was, met een vaetje wijntint,[15] dat voor de gequetste wel te pas quam; waren doen meest verlegen om vuijr; door dien geen volcq sagen ofte vernamen, dochten derhalven dat het een eijlant sonder volcq was; tegen den middagh den regen ende wint wat bedarende, brachten soo veel te weegh dat vande stucken der seijlen een tente maeckte om met malcanderen voorden regen te schuijlen.

Den 17en do dus met droeffheijt bij malcanderen sijnde, sagen al na volcq uijt, op hoope het Japanders mochte sijn, om door haer weder bij onse natie te comen alsoo daer anders geen uijtcomste was, door dien de boot ende schuijt aen stucken geslagen ende int minste niet te helpen was; voorden middag vernamen een man ontrent een canonschoot vande tent, wenckten hem, maer soo drae ons vernam steldent op een loopen. Cort na de middag quamen drie man op een musquetschoot na bij de tent, dog wilde niet staen, wat wij wesen en deden; ten laetsten een van ons volcq hem verstoutende, hij na haer toecomende presenteerde haer geweer, kreegh eijndelijck vuir van haer (waerom wij zeer verlegen waren); waren op sijn Chinees gecleet, maer hadden hoeden op van paartshair gemaeckt, daer over wij met malcanderen zeer bevreest waren, niet anders denckende dan dat bij eenige zee roovers ofte gebannen Chineesen vervallen mochte zijn; tegen den avont quamen ontrent 100 gewapende man bij de tent, die ons telde ende dien nacht rontom de tent de wacht hielden.

Den 18en smorgens waren doende met een groote tent te maken; tegen den middagh quamen wel 1000 à 2000 man soo ruijters als soldaten bij ons, sloegen haer leger om de tent; 't volcq altsamen in [ 8 ]ordre staende, wiert den bouckhouder[16], opperstuijrman, schieman[17] ende een jongen uijt de tent gehaelt; op een musquetschoot na bij 't opperhooft comende, deden haer elcq een ysere ketting om den hals, waer onder aan een groote bel (gelijck de schapen in Hollant om haer hals hebben hangen) vast hing, wierden soo al cruijpende langs de aerde voorden veltoverste met het aengesicht opde aerde neergesmeten, ende dat met soo een geschreeuw van 't crijgsvolcq dat 't schrickelijck was om hooren; onse maets vande tent sulcx hoorende en siende, seijden tegen malcanderen, onse officieren gaen ons vast voor, wij sullen haest volgen; een weijnigh gelegen hebbende, wesen dat sij opde knien souden gaen leggen, vraeghden haer den overste haer eenige woorden, maer conde hem niet verstaen; de onse wesen en beduijden haer al, dat wij naer Nangasackij in Japan wilde, maer al te vergeefs, also malcanderen niet verstonden ende van Japan niet wisten, door dient bij haer Jeenare[18] ofte Jirpon[19] genaemt wort; liet haer den overste elc een coppie arrack schencken, ende weder in de [ 9 ]tent bij malcanderen brengen; terstont quamen sij sien of wij eenige victalie hadden, dog niet vindende dan 't voorsz, vleijs en specq, 't 5 welcq zij den overste aendiende; omtrent een uijr daer nae, brochten

 
 

ons elc een weijnig rijs met water gekookt omdat sij dochten dat wij verhongert waren, ende van alte veel eeten ons yets mochte overcomen; nade middag quamense met alle man elc met een toutie in de hand geloopen, waer over wij zeer verschrickten, dochten dat sij quamen om ons te binden ende om hals te brengen, maer liepen met groot getier nae 't vracq toe om 't gene nog van 't goet bevonden worde op 't droegh bij malcanderen te brengen; 's avonts gaven ons yder een weijnigh rijs te eeten; 's middaghs had den stuijrman de hooghte genomen ende bevonden 't Quelpaerts Eijland te leggen op 33 graden 32 minuijten[20]. [ 10 ]

Den 19en do warense nog al doende om 't goet op 't land te halen ende te droogen, het hout daer eenig yser in was te verbranden; de officiers gingen bijden Overste ende den Admirael van 't eijland (die daer mede gecomen was) brochten haer yder een kijcker, namen mede een kanne wijn thint, met 's Compes silvere schael die wij tussen de klippen gevonden hadde, om in te schencken; sij de wijn proevende, smaeckten haer wel, droncken soo veel dat sij heel verheught waren ende sonden de onse weder na de tent, nadat sij haer alle vruntschap bewesen hadde, ende de schael haer mede gaven.

Den 2Oen do verbranden zij 't fracq en al 't overige hout om 't yserwerc daer uijt te crijgen; int branden van 't fracq, gingen twee stucken los, die met scharp geladen waren, daer over soo wel de groote als de clijne haer opde vlucht begaven; weijnig tijt daar aan quamen wederom bij ons ende wesen offer meer souden losgaan. Wij wesen van neen, gingen terstont met haer werck weder voort ende brachten ons tweemael daegs wat eeten.

Den 21en do smorgens liet den overste eenige van ons halen, wesen dat ons goet dat inde tent hadden, voor hem soude brengen, om versegelt te worden, t welc wij deden, ende terstont in ons presentie geschieden; de onse daer sittende, wierden voor hem gebracht eenige [ 11 ]dieven die int bergen van 't goet eenige vellen[21], yser als andersints gestolen hadden, 't welcq op haer rugh gebonden was; worden in ons presentie gestraft tot een teeken dat sij van 't goet niet wilde verminderen, sloegen deselve onder de ballen vande voeten met stocken van ontrent een vadem lanck ende een gemene jongens arm dicq, dat sommige de toonen vande voeten vielen, ider 30 à 40 slagen; smiddaghs wesen dat wij vertrecken soude; die rijden conden cregen paarden ende die om hare quetsure niet rijden conde, wierden door last des overste in hangematten gedragen; nade middagh vertrocken met ruijters ende soldaten wel bewaert, savont logierden in een cleijn steetje gent Tadjang[22]; na dat wij wat gegeten hadden, brachten ons 't samen in een huijs[23] om te slapen, maer leeck beter een paarde stal dan een herberge ofte slaapplaets; waren ontrent 4: mijl gerijst.

Den 22en do smorgens met den dagh gingen weder te paert sitten, aten onder wege voor een fortie, daer twee oorlogsjoncken lagen, het ochten mael; smiddags quamen in een stadt gent Moggan[24] sijnde 6 de residencie plaets vanden gouverneur van 't eijland, bij haer mocxo[25] gent; daer comende wierden op een velt recht voor 't lants ofte stadt huijs bij malcanderen gebrocht, gaven ons yder een coppie canje water[26] te drincken; wij dachten dit onse laetsten dronck soude geweest sijn ende met malcanderen eenen doot daar soude gestorven hebben, alsoo 't schrickelijck om sien was soo van 't geweer, oorlogs gereetschap als fatsoen van alderhande cleederen die wij sagen, ende wel 3000 gewapende mannen daer stonden, alsoo van sulcken fatsoen van Chineesen ofte Japanders bij ons noijt gesien off daer van gehoort was. Terstont wiert den bouckhouder met de drie voorn, persoonen op de voorverhaelde wijse voorden gouverneur gebracht ende neer [ 12 ]gesmeten; een weijnig gelegen hebbende riep ende wees dat sij boven op een groote planckiring int geme huijs daer hij sat gelijck een Coninck, ende aan sijn sijde geseten sijnde, vraeghden ende wees waer wij vandaen quamen ende waer nae toe wilde; gaven en beduijden soo veel wij conden 't oude antwoort: na Nangasackij in Japan, waer op hij mettet hooft knicte, ende soo 't bleec wel yets daer uijt begrijpen conde; terwijle worde het vordere volc die gaen conde vervolgens met haer 4en teffens op deselve wijse voor zijn E, gebracht ende gevraecht; alles wel ondervraeght ofte gewesen hebbende ende wij ons beste met beduijden daerop geantwoort hadden, als malcanderen als vooren niet conde verstaen, liet ons te samen in een huijs brengen, sijnde een wooning daer den Conincx oom zijn leven lanc in gebannen en overleden was, uijt oorsaeke dat hij den Coninck uijt 't Rijc socht te stooten; liet het huijs met stercke wacht rontom besetten, gaf ons yder tot onderhout 3/4 lb rijs ende zoo veel taruwe meel des daeghs, dog de toespijs was seer weijnig, ende oocq niet eeten conde, mosten daerom ons mael met sout (in plaets van toespijs) ende een dronck water daer toe doen. Desen gouverneur was een goet verstandigh man, soo ons namaels wel gebleeken is, out ontrent 70 jaren, uijt des Conincx stadt ende van grooten aansien int hoff, wees ons dat hij na den Coninck soude schrijven ende ordre verwachten, wat hem te doen stont; geduijrende 't verwachten van 't bescheijt des Conincx 't welcq niet radt stont te comen, door dient wel 12 a 13 mijl over zee en dan nog wel 70 mijl over land most gaen, versochten derhalven aanden gouverneur dat ons somwijlen wat vleijs ende andere toespijs mochte toegebracht worden, door dien 't met rijs en sout niet langer konde gaende houden, als mede om ons wat te vertreeden, 'tlichaem ende cleederen die seer weijnig waren, somtijts te reijnigen, dagelijcx bij buerte ses man mochte uijt gelaten worden, twelc ons toestont, ende belaste dat van toespijs soude besorght worden; liet ons dickmaels voor hem comen, om 't een en 't ander soo op onse als hare spraeck te vragen en op te schrijven waardoor ten laetsten al crom eenige woorden met malcanderen conde spreeken; liet ooc somtijts feesten aanrechten ende andere vermaeckelijckheden opdat wij de droeffheijt uijt den sin soude setten, ons dagelijcx moet gevende 7 van weder na Japan gesonden te sullen worden, alsser bescheijt van den Coninck quam; liet mede de gequetste wederom genesen, soo dat ons van een heijdens mensch wiert gedaen dat meijnigh Christen beschamen soude.

Den 29en October naerden middag wiert den bouckhouder, opper[ 13 ]stuijrman ende den onder barbier[27] bij den gouverneur geroepen; bij hem comende vonden daer sitten een man met een langen rooden baert, vraegden haer den gouverneur wat het voor een man was, waerop sij tot antwoort gaven een Hollander als wij; daar op den gouverneur begon te lachen ende wees ofte sijde dat het een Corees man was; na veel praetens ende wijsens aan wedersijde, vraeghden desen man die tot nog toe stil geswegen hadde, seer crom op onse spraeck wat voor volck ende waer wij van daen waren; sij gaven hem tot antwoort: Hollanders van Amsterdam; hij vorder vragende, waer wij van daen quamen ende naer toe wilde, antwoorde daer op dat van Taijouan quamen ende naer Japan meijnde te gaen, dat ons sulcx door den almogende belet was, zijnde door een storm die vijff dagen geduijrt hadde op 't eijland vervallen, nu een genadige verlossinge [en] uijtcomste verwachtende waren; de onse vraeghden hem na sijn naem, wat hij voor een lantsman ende hoe aldaer gecomen was; gaff tot antwoort: mijn naem is Jan Janse Weltevree uijt de Rijp Ao 1626 met 't schip Hollandia uijt 't vaderlant gecomen, ende dat hij Ao 1627 mettet Jacht Ouwerkerck naer Japan gaende[28], door contrarie wint opde cust van Coree vervallen waren, om water verlegen sijnde met de boot na 't vaste lant gevaren, van d'inwoonders met haer drien gehouden zijn, de boot met de resterende maets het ontcomen was, ende het schip terstont door gingh; dat sijn twee maets over 17 a 18 jaren vanden Tarter (doen hij 't land innam)[29] inden oorlogh waren doot geslagen, te weten Dirck Gijsbertsz, uijt de Rijp ende Jan Pieterse Verbaest van Amsterdam, met den voornoemden Weltevree gelijck [ 14 ]int lant gecomen[30]. Vraeghden hem mede waer hij woonde, waervan leeffde, ende waerom op 't eijlant gecomen was; seijde dat hem onthielt inde Conincx stadt [31], dat hem vande Coninck behoorlijck onderhout van cost ende cleeden wiert gegeven, dat daer was gesonden om te sien wat voor volcq wij ende hoe aldaer gecomen waren, verhaelde ons mede dat hij verscheijde malen aanden Coninck ende andere grooten versocht hadden, om naer Japan gesonden te worden, dog haer sulcx altijt wiert afgeslagen, zeggende waert gij vogels soo mocht gij daer nae toe vliegen, wij senden geen vremt volcq uijt ons land, zullen ul, van cost en cleeden versorgen ende moet soo u leven in dit lant eijndigen, met welcke troost hij ons medetroosten ende seijde indien bijden Coninck quamen niet anders voor ons te verwachten stont, soodat onse blijschap van een tolcq gecregen te hebben haest in droeffheijt veranderde; het was te verwonderen, desen man out omtrent de 57 a 58 jaren, sijn moeders tael soo nae vergeten hadde, alsoo 8 in 't eerste als vooren geseght hem qualijck verstaen conde, binnen een maent ommegaens met ons al weder leerde. Alt voorverhaelde ende tblijven van 't schip en volcq wiert door last des gouverneurs pertinent opgeschreven, ons voorgelesen ende door den voorn: Jan Janszen vertolckt, om met den eersten goeden wint naer 't Hoff gesonden te worden; den gouverneur gaff ons dagelijcx al goede moet seggende 't bescheijt daer op met den eersten te verwachten stont, verhoopende datter tijdinge soude comen, om ons na Japan te mogen senden, daer mede wij ons mosten troosten, ende ons niet dan alle vruntschap bewijsende sijn tijt geduijrende; liet den meergemelten Weltevree met een van sijn officiers ofte opper Benjoesen[32] ons dagelijcx comen besoecken om 't geen van doen hadden hem bekent te maken.

Int begin van December quammer een nieuwen gouverneur alsoo den ouden sijn tijt van drie jaren g'expireert was, daer over wij ten hoogsten bedroeft waren, sorgende dat nieuwe heeren nieuwe wetten [ 15 ]mochten inbrengen, gelijck zulcx ooc geschied; den ouden gouverneur liet ons voor sijn vertrecq (alsoo 't kout wiert ende van cleeden weijnigh versien waren) ider een lange gevoerde rock een paer leere kousen een do schoenen[33] maecken, om ons voor de koude daermede te behelpen, liet ons de geberghde boecken[34] weder te hand stellen, gaf ons mede een groote pul traen om den tijt geduijrende den winter daer mede door te brengen; op sijn scheijmael tracteerden ons wel, liet door den voorn: Weltevree ons seggen dat hij zeer bedroeft was, dat ons niet naer Japan had mogen senden, ofte met hem naer 't vaste land mochte nemen, dat wij niet bedroeft over sijn vertrecq zouden wesen, ten hove comende alle debvoir tot onse verlossinge ofte metter haest vant eijland naer 't hoff te gaen, soude aanwenden; voor alle de verhaelde courtoisije, wij sijn E: ten hooghste bedanckte.

Den nieuwen gouverneur in zijnen dienst getreden zijnde, benam ons terstont alle toe spijs, soo dat ons meeste mael rijs en sout, met een dronck water daer toe was, waer over wij aenden ouden die door contrarie wint nog op 't eijland was, claeghde; gaf ons tot antwoort dat sijn tijt gexpireert was, ende daer in niet doen conde, dog zoude den gouverneur daer over schrijven, soo dat geduijrende zijn aenwesen, den nieuwen gouverneur nog altemet ons met toe spijs op 't soberste versach om vordere clachten te mijden.

  1. ↑ "In het oud-Hollandsch worden de persoonlijke voornaamwoorden zeer veel uitgelaten, soms ten nadeele der duidelijkheid" (De Haan, Priangan II, bl. 44, noot 8).
  2. ↑ Men vindt: lamiren, lemiren, limiren, lumiren; de laatste schrijfwijze is de juiste. Vgl. Dagr. Japan 21 Maart 1665 "gingen met het limiren van den dagh onder zeijl".
  3. ↑ "een touw bot vieren", een touw tot het einde laten afloopen (Van Dale. Gr. Wdb. Ned, taal). Volgens eene andere uitlegging zou de juiste uitdrukking zijn: bocht vieren en zou men moeten verstaan: "wij lagen zoo nabij den wal ten anker dat wij niet nog meer bocht van kabeltouw konden uitsteken om wat veiliger te liggen". — Vgl.: "De gequetste visch duikt aenstonds na de grond: waerom de matroosen vaerdig bot geven" (Montanus, Gesantschappen, bl. 449).
  4. ↑ gaelderij of galerij, destijds de uitbouwsels aan het achterschip, soms van "kerkraampjes" voorzien welke onmiddellijk uitkwamen op de kajuit van den gezagvoerder.
  5. ↑ troppen d. i. troepen. Vgl. De Ruijter in zijn journaal dd. 10 November 1659: "doe sprong het volck met troppes over boort".
  6. ↑ d.w.z. tusschen de kust van Formosa en den vasten wal van China.
  7. ↑ lens houden d.i, droog houden, zoodanig dat het laatste water uit het benedenschip is verwijderd, voor zoover dit met mechanische hulpmiddelen doenlijk is.
  8. ↑ de ongeveer driehoekige betimmering voor aan het schip.
  9. ↑ de afsluiting van het achterschip.
  10. ↑ d.i. één uur 's nachts.
  11. ↑ d.w.z.: lieten de ankers vallen na het schip, door middel van het roer, te hebben doen oploeven.
  12. ↑ d.w.z.: de ankers hielden niet.
  13. ↑ d.w.z, het schip raakte onmiddellijk den grond.
  14. ↑ groote vaten.
  15. ↑ "Wijntint of tintwijn, tinto, alzoo genoemd naar de Rio Tinto in Zuid-Spanje... Het is een roode, zoete, samentrekkende Spaansche wijn" (Speelman, Journaal, bl. 275, noot 2). — "Wyn-tint by de Japanders hoog geacht, betalende voor ieder Gantang 5 Thayl" (Valentijn V, 2, bl. 93). — Onder de geschenken "aen den Keijser van Japan", den Sjogoen, behoorden in 1660 ook 24 kannen wijntint. Nog bij Res. 5 Januari 1768 wordt verstaan wijntint voor 't Binnen Hospitaal te Batavia te verstrekken. Waarschijnlijk was de wijntint aan boord van de Sperwer ook voor de zieken bestemd. — "Weintinte ist ein roth Getränk, und wird unter andern für die Ruhr gebraucht..., und wird (so viel wir wissen) von Holland nach Indien gebracht" (Chr. Arnold, Beschreibungen, 1672, II, bl. 822, noot).
  16. ↑ "De Boekhouders.., hebben sig in 't minste met de regeringe van 't Schip niet te bemoeijen, nog enige sorg omtrent 't selve te dragen; sy hebben in de Krijgsraad de derde stem, en moeten benevens de Schipper en Opper-Stuurman goede toezigt en sorge dragen voor de goederen van de Compagnie, en alles aanteikenen wat uit 't Schip gaat, of in 't selve word geladen, daar sy ook rekenschap van moeten doen. Vorders is de Boekhouders bedieninge, de Scheeps Boeken, so Grootboek. Journael als Monster-rolle te houden, en yders naam wel aan te teikenen, en op de Boeken bekent te maken, opdat van 't ene Boek tot 't ander kan gesien worden waar de menschen zijn verbleven, of deselve dood of in 't leven zijn, en wat yder te goed heeft of te quaad is.
    Sy zijn ook gehouden te schrijven en te boeken alle Testamenten, Codicillen, Inventarissen, Resolutien, Sententien,en diergelijke meer; ook Copye van deselve geven aan de gene, die deselve mogt eisschen. Tegens dat de Schepen voor Batavia aanbelanden, moeten sy de rekeningen van al 't volk tot op 't sluiten gereed maken, en yder debiteren en crediteren voor soo veel hy aan de Compagnie te goed heeft of te quaad is, en deselve voor de Matrosen van 't Schip gaan onderteikenen en haar deselve overleveren; welke Rekeningen yder gehouden is te bewaren, want moeten met deselve haar te goed hebbende gagie ontfangen: dog so 't gebeurde, dat imand sijn Rekening by ongeluk of by verlies van't Schip verloor, deselve kan ten allen tijde op 't Kasteel van Batavia, (daar alle Copy van de Scheepsen Land-boeken worden bewaard) een nieuwe Rekening verkrijgen" (Oost-Indische Spiegel enz, in N. de Graaff, Reisen, bl. 26-27).
  17. ↑ "De Schiman is so veel als een twede Bootsman: want gelijk dese de Grote en Besaans-mast, en wat tot deselve behoord, moet besorgen, so moet de Schiman sijn toesigt hebben op de Fokke-mast en Boegspriet en wat tot die beide behoord, en alles wat deselve van bloks of touwerk van noden heeft, van de Bootsman versoeken. De Schiman moet in 't laden en lossen altijd in 't ruim wesen, en de goederen behoorlijk weg stuwen, ook de zware touwen in 't kabelgat weg schieten, en op de Fokke-hals. Schoten en Boelyns passen. Hy heeft mede een Schimans Maat en welke hy vorders van noden heeft tot sijn behulp. Sijn verblijfplaats is mede in de bak, en schaft by de Hoogbootsman" (Oost-Ind. Spiegel, bl. 28).
  18. ↑ "Yei-na-ra. Royaume du Japon" (Dict. Cor. Franç., bl. 26).
  19. ↑ Jirpon, vermoedelijk voor den Japanschen naam Nippon of den Chineeschen Jihpen.
  20. ↑ Hieruit valt niet anders te lezen dan dat de stuurman wist waar de schipbreukelingen te land waren gekomen en dat hij nu van de gelegenheid gebruik maakte om de juiste ligging te bepalen van het Quelpaerts-eiland. Vgl. Witsen, 2e dr., dl. I, bl. 150 noot: "Hoewel Meester Mattheus Eibokken, die een der geener is welke aldaer gevangen zijn gebleven, mij bericht.., dat het Eiland Quelpaert hetgeene is, in 't welk zij gevangen wierden, en daer haer Schip was gestrant, ter plaetze als boven gemelt, voegende daer bij dat de Stuurman van hun gebleven Schip, hetzelve kende, en dat de Japanders daer nu niets te zeggen hebben". Het is jammer dat Witsen niet heeft vermeld hoe de stuurman aan zijne bekendheid met het Quelpaerts-eiland is gekomen. De opperstuurman Hendrik Janse van Amsterdam kan hebben behoord tot de opvarenden van de Patientie die in 1648 vlak bij "Quelpaerts-eiland" kwam (zie Inleiding, bl. XLIII). Ook kan hij aan boord zijn geweest van een der schepen Sperwer of Patientie toen deze in September 1651 van Batavia naar Perzië zeilden, en te Batavia of gedurende deze reis door het scheepsvolk van de Patientie over Quelpaerts-eiland hebben hooren spreken; misschien heeft hij het eiland Quelpaert leeren kennen uit eene voor Schippers bestemde manuscript-kaart, waarop het na 1642 was vermeld (Vgl. Inleiding, bl. XLIX, noot 4).
    De passage over de ligging van Quelpaerts-eiland luidt in de:
    I. Uitg.-Saagman: "onsen Stuerman had de hooghte genomen, ende bevonden 't selve Eijlandt te leggen op de hoogte van 33 graden 32 minuten".
    II. Uitg.-Stichter: "hier wesende hadde onse stuerman de hooghte genomen ende bevonden Quelpaerts Eylant te zijn, leggende op de hooghte van 33 graden 32 minuten".
    III. Uitg.-van Velsen = II.
    IV. Montanus. Gesantschappen, bl. 430: "Ondertusschen nam de stuurman hoogte: en bevond Quelpaerds eiland te zijn, alwaer 't schip verlooren. Dit leid op drie en dartig graeden en twee en dartig minderlingen".
    Vertalers van Hamel's Journaal hebben deze passage aldus weergegeven: "Als wir nun daselbst waren, hatte unser Steuermann die Höhe genommen, und so viel befunden, dasz disz Quelpards insel were, so auf der Höhe von 33, graden und 32. Minuten gelegen" (Arnold's vertaling. Nürnberg (1672) bl. 825). — "Le Capitaine, ayant fait des observations, jugea qu'ils étoient dans l'Isle de Quelpaert, au trente-troisième degré trente-deux minutes de latitude" (Histoire générale des Voyages. VIII, bl. 416).
    Het eiland strekt zich in werkelijkheid uit van 33° 12' tot 33° 30' zoodat, de onvolkomenheid der toenmalige instrumenten in aanmerking genomen, de aangegeven breedte van 33° 32' zeer nauwkeurig mag heeten.
    De plaats waar de Sperwer strandde, is door Von Siebold "Cap Sperwer" gedoopt. (Zie "Geschichte der Entdeckungen", bl. 169).
  21. ↑ De Compagnie dreef in Japan grooten handel in herte- en roggevellen welke vooral op Formosa, in Siam en in Kambodja tot dat doel werden ingekocht.
  22. ↑ "Tai-Tjyeng. Ville murée à 2076 lys de la capitale; 5 cantons; dans l'ile de Quelpaert. 33° 21' — 124° 2'" (Dict. Cor. Franç., bl. 16**). N.b. Als eerste meridiaan is in dit woordenboek aangenomen de meridiaan van Parijs (O.lg. van Greenwich 2° 20' 15").
  23. ↑ In gedrukte uitgaven: "packhuijs".
  24. ↑ Moggan?. Zie Inleiding, bl. XXII, noot 2.
  25. ↑ Zoo luidde de titel van den Gouverneur. — "Die Städte 1. Ranges sind... Sitze eines Mok'så (schin. Müsse) d.i. Kreisgouverneurs" (v. Siebold, Geschichte, u.s.w., bl. 167). Zie ook Inleiding, bl. XXII, noot 5.
  26. ↑ "Congee. In use all over India for the water in which rice has been boiled.... It is from the Tamil kanji "boilings".... "1563. They give him to drink the water squeezed out of rice with pepper and cummin (which they call canje "Garcia" (Hobson-Jobson, New ed. 1903, bl. 245). — "The most common drink, after what the clouds directly furnish, is the water in which rice has been boiled" (Griffis, Corea, 1905, bl. 267).
  27. ↑ Dit was Mattheus Eibocken van Enkhuizen, in 1652 met het schip "Nieuw Enckhuijsen" in Indië gekomen voor Barbarot à 14 gld, pr maand. (Zie bijl. Ia). Hij moet toen ca 18 jaren oud zijn geweest (Vgl. Vragen door den Gouverneur van Nagasaki aan de schipbreukelingen gesteld. No. 54; zie bl. 73).
    "Barbarots mogen in Indien niet aangenomen werden, die daarvoor uijtkomen werden bij tijtsexpiratie niet hoger verbetert als tot 12 guld, ter maant, ten ware dat haar bequaemheijt een derde chirurgijnsplaats konde ophalen als wanneer van 14 tot 16 gulden kunnen worden verhoogt. Siet het reglement van 1680, art. 36 fo 1420" (Mr. Pieter van Dam, Beschrijvinge, boek 3, deel 1, caput 14, fol. 255).
  28. ↑ lees: "met eene door het jacht Ouwerkerk genomen jonk herwaarts verdreven". Zie de juiste toedracht in Bijlage Ia en IIIa. — Vgl, van Dam, Beschrijvinge, boek 2, deel 1, caput 21, fol. 320: "dat hij ao 1627 op 't jagt Ouwerkerk had gevaren, en bij geval met een Chinese jonck daar was geraakt".
  29. ↑ Ao 1637. Zie Griffis, Corea, 1905, bl. 158 en 157. — Vgl. Missive Opperhoofd Couckebacker aan G.G. van Diemen, Firando 20 Nov. 1637: "... bij loopende geruchten vernamen hoe [de Coreesche Gezanten] aen de Majesteijt [den Sjogoen] souden versocht hebben bij aldien haer geliefden assistentie tegens den Tarter te doen, t'selfde door den Heer van Fingo soude mogen geschieden".
  30. ↑ d.w.z. in Indië.
  31. ↑ de hoofdstad Seoul.
  32. ↑ Benjoesen = Japansche beambten, misschien eene verbastering van "bungio or bugyo = governor or superintendent" (C.J. Purnell, The Log Book of William Adams, bl. 194). — "Op ieder schip, dat gelost werd, zit een Onder Geheimschrijver, of Banjoos" (Valentijn V, 2, bl. 38). — "Den 28en dito werden 4 Banjoosen belast, om de schepen te lossen, waar van 'er 2 aan land, en de andre aan boord moesten blijven om alles, wat 'er af, of aankomt, malkanderen schriftelyk toe te zenden, en streng te onderzoeken" (Valentijn, a.v., bl. 84). — "de bongioysen en de verdere dienaren die de scheepsboots in het halen van water geleijden" (Res. 31 Mei 1701).
  33. ↑ Uitg.-van Velsen en Stichter: "yder een Rock, een paer Leersen. Kousen en een paer Schoenen"; uitg.-Saagman: "een dozijn Schoenen".
  34. ↑ Hiertoe heeft misschien het scheepsjournaal van de Sperwer behoord.
Afkomstig van Wikisource NL, de Vrije Bron. "https://nl.wikisource.org/w/index.php?title=Verhaal_van_het_vergaan_van_het_jacht_de_Sperwer/Journaal_(1653)&oldid=200646"