zóó handelen kon en zich laten behandelen, is het niet vreemd, dat hij het zwaard van Petrus niet met vuur heeft aangegrepen, en niet met eene krachtige hand heeft gezwaaid; dat op zijn hoofd de drie kronen te zwaar wogen, gelijk hij voorzag en altijd heeft geklaagd. Bij vrome gemoedelijkheid voelde hij al het gewicht van zijnen staat; weifelend en besluiteloos zag hij het kwaad, en misschien de middelen om er in te voorzien, maar, teruggeschrikt door den grooten omvang van het werk, liet hij den opgeheven arm altijd weder kleinmoedig neervallen. Het was zijn stelsel voet voor voet te gaan; maar de altijd dieper zinkende Kerk had snelwerkende hulpmiddelen noodig, zoo zij nog kon worden opgericht, en de tegenpartij ging met ongeloofelijk snelle schreden voorwaarts. En was het ook niet eene gevaarlijke dwaling voor den Godgeleerde van 1522, die al de fouten der Kerk zoo goed inzag, dat hij die tegenpartij zoo weinig begreep om hare goede trouw te verdenken, terwijl hij alleen hare overdrijving had moeten laken? Zeker, het was de daad van eenen edele en van eenen wijze, het schitterendste vernuft van zijne eeuw tot raadsman op te roepen tegen die partij, en de pen te kiezen van Erasmus, daar hem het zwaard van Karel V ten dienste stond, zooals Brandt zegt; maar hij schijnt toch slechts raad gevraagd te hebben, zooals velen, om er zwijgend naar te luisteren en daarna zijnen eigenen weg te gaan: en de last, die hij zijnen Nuncius Cheregaat voor de Rijksvergadering van Neurenberg opdroeg, om na het beproeven van zachte middelen tot dwang en hardheid over te gaan, moge passend zijn geweest en vergeeflijk voor eenen Roomschen Bisschop, staatkundig was het zeker niet in eenen Paus, die weten kon, hoe het bloed der martelaren het zaad der Kerk kan worden, en hij leert ons tegelijk, wat er op den duur van zijne verdraagzaamheid zoude geworden zijn. Hij beraamde eene reis naar Duitschland; daarna, was zijne belofte, zoude er met kerkverbetering krachtdadig een aanvang worden gemaakt, Waarom eerst dan? waarom uitstel? waarom het aarzelend verschuiven der zwakheid; die niet wil weigeren en die niet durft geven? waarom niet reeds uit Italië waar nog geene zonen der Moederkerk haar openlijk de ge-
