22
maar een zeer langdurig proces is. Zoo is elk organisch wezen op elk oogenblik hetzelfde en niet hetzelfde; op elk oogenblik bewerkt het van buiten aangevoerde stoffen en scheidt anderen af, op elk oogenblik sterven cellen van zijn lichaam en vormen zich nieuwen; na langeren of korteren tijd is de stof van dit lichaam geheel vernieuwd en vervangen door andere stofatomen[1] zoodat elk georganiseerd wezen steeds hetzelfde en toch een ander is. Ook vinden wij bij nauwkeuriger onderzoek dat de beide polen van een tegenovergesteld voorwerp, zooals positief en negatief, even onafscheidelijk zijn van elkander als staande tegenover elkaar en dat zij ondanks hun tegenstelling wederkeerig elkaar doordringen; eveneens dat oorzaak en gevolg voorstellingen zijn, die alleen in de toepassing op een bepaald geval als zoodanig gelden, dat zij echter, zoodra wij het bizondere geval in zijn algemeenen samenhang met het geheel beschouwen, samengaan, zich oplossen in de beschouwing van algemeene wisselwerking, waar oorzaken en gevolgen voortdurend van plaats wisselen en datgene wat nu of hier gevolg wordt, daar of dan oorzaak wordt en omgekeerd.
Al deze zaken en denkmethodes passen niet in het raam van het metafysische denken. Voor de dialektiek daarentegen, die de zaken en den afdruk daarvan in begrippen werkelijk opvat in hun samenhang, hun beweging, hun ontstaan en vergaan, zijn zaken als bovengenoemden evenveel bevestigingen van haar eigen wijze van doen. De natuur is de proef op de som der dialektiek en wij moeten het de natuurwetenschap nazeggen, dat zij voor die proef een zeer rijk, dagelijksch
- ↑ Atoom is het ondeelbare stofdeel. Vroeger nam men het zelfstandig bestaan daarvan aan. Nu echter erkent men dat hoe ook klein ook de deelen steeds verdeeld kunnen worden, althans in de gedachten.
