28
voorstellingswijze van elk geschiedkundig tijdvak in laatster instantie zijn te verklaren. Hegel bevrijdde de geschiedkundige beschouwing van de metafysika, hij maakte haar dialektisch—maar zijn beschouwing der geschiedenis wae in het wezen der zaak idealistisch. Nu was het idealisme uit zijn laatste toevluchtsoord, de geschiedenis, verbannen, een materialistische beschouwingswijze verkregen en de weg gevonden, om het bewustzijn der menschen uit hun zijn te verklaren in plaats van hun zijn uit het bewustzijn.
Het socialisme verscheen nu niet meer als toevallige ontdekking van dit of dat geniale hoofd, maar als het noodzakelijk produkt van den strijd tusschen twee geschiedkundig ontstane klassen, het proletariaat en de bourgeoisie. Zijn taak was niet meer de vervaardiging van een volkomen mogelijk maatschappelijk stelsel waar het onderzoek van het geschiedkundig ekonomisch verloop waarin die klassen en haar strijd met noodwendigheid haar oorsprong vonden en in den daardoor ontstanen ekonomischen toestand de middelen te ontdekken tot oplossing van de botsing. Met deze materialistische opvatting was echter het socialisme evenmin overeen te brengen als de natuurbeschouwing van het Fransche materealisme met de dialektiek en de nieuwere natuurwetenschap. Het socialisme kritiseerde wel de bestaande kapitalistische voortbrengingswijze en hhar gevolgen maar kon haar niet verklaren; het kon haar alleen als slecht verwerpen. Hoe heftiger het ijverde tegen de uitzuiging der arbeidersklasse, die daarmede onafscheidelijk samenhing, hoe minder het in staat was duidelijk uiteen te zetten, waarin die uitzuiging bestond en hoe ze ontstond. Het was echter daarom te doen aan de eene zijde om de kapitalistische voortbrengingswijze in haar geschiedkundigen samenhang en haar
