47
Die oplossing kan alleen daarin liggen dat de maatschappelijke natuur der moderne produktieve krachten feitelijk erkend wordt, dus dat de wijze van produktie, toeëigening en ruil in overeenstemming wordt gebracht met het maatschappelijk karakter der produktiemiddelen. En dit kan alleen daardoor geschieden, dat de maatschappij opentlijk en zonder omwegen bezit neemt van de produktieve krachten, die aan alle andere leiding buiten de hare ontwassen is. Daardoor wordt het maatschappelijk karakter der produktiemiddelen en produkten, dat zich nu keert tegen de producenten zelven, dat in de wijze van produktie en ruil periodiek bres schiet en zich slechts als blind werkende natuurwet gewelddadig en verwoestend een weg baant, door de producenten met vol bewustzijn aanvaard en verandert zich uit een oorzaak van storing en van periodieke krisis in den machtigsten hefboom der produktie zelve.
De maatschappelijk werkende krachten werken evenals de natuurkrachten: blindelings, gewelddadig, verwoestend, zoolang wij ze niet kennen en er niet mede rekenen. Kennen wij ze eens, begrijpen wij haar werkzaamheid, haar aard, dan hangt het slechts van ons af om ze meer en meer te onderwerpen aan onzen wil en door middel van haar ons doel te bereiken. En bovenal geldt dit van de hedendaagsche, machtige produktieve krachten. Zoolang als wij hardnekkig weigeren haar natuur en karakter te leeren kennen—en daartegen komt de kapitalistische produktiewijze en haar verdedigers op—zoolang werken deze krachten ondanks, ja tegen ons, zoolang beheerschen zij ons, zooals wij uitvoerig hebben aangetoond. Maar heeft men ze eenmaal leeren kennen, dan kunnen zij in de handen van vereenigde producenten uit demonische
