Doch waartoe blijve ik hangen in die toch reeds langvervlogen jaren. Zijn het niet de Vereenigde Gewesten in de Gouden Eeuw van ons volksbestaan, rijk geworden door den handel, bij wie de verdrukten en vervolgden van schier gansch Europa nimmer tevergeefs aanklopten? Hier werden, vooral in onze rijke en machtige koopsteden, de duizenden ingezameld voor het in geweldigen nood zijnde Genève, voor de gejaagde Waldenzen, voor de op schrikkelijke wijze vervolgde Hongaren. En menig gedenkteeken in den vreemde ís gesticht om te getuigen van de mildheid onzer door den handel rijkgeworden natie.
Datzelfde Genève, door ons geholpen, zal ons een paar eeuwen later dienen van haar geestelijk bezit. Bij den aanvang van de vorige eeuw, nadat de Revolutie als een storm was gegaan vooral over centraal- en West-Europa, zal er ontwaking komen in de vallei der doodsbeenderen. De beweging zal andermaal uitgaan van Genève. Een beweging aangeblazen door het vuur ontstoken in den boezem van een Schotschen Koopman. De naam van Haldane is zoo nauw verbonden aan het Réveil! Ook deze koopman begon met de verbreiding van de kennis der Schrift en die het liefst in het midden van de academische jeugd. Toen de mannen van de religie schier allen schenen te slapen, wekte de Heere dezen koopman en hij heeft gewerkt tot wonderrijken zegen. De Heere wrocht met hem mede en de kerk kwam tot ontwaking ook in deze landen. En onder hen, in wien de Heere het ijvervuur ontstak, waren in deze gewesten mannen van den handel, die nog met eere en dank in het harte worden genoemd als een familie Gregory Pierson en een Willem de Clercq.
En als straks de uitgeworpen dr Hermann Friedrich Kohlbrügge langs den Rijn reist, dan zal een handelsvorst van Elberfeld, de stad van Krummacher, als een anderen Farel Kohlbrügge dringen om te Elberfeld te komen. De groote handelslieden C. en D. von der Heidt, later in den adelstand verheven en tot in zijn geslachten geëerd door en bevriend met het huis der Hohenzollern, hebben zeer veel gedaan tot de versterking van het gereformeerd bewustzijn in hun stad en kwalijk zal de indirecten invloed zijn te berekenen van Kohlbrügges prediking op het kwijnend en wegstervend „bewustzijn”, dat mede door den invloed van dezen „Einspanner” weer tot ontwaking is gekomen verre buiten de grenzen van het Duitsche rijk. 4)
Voor dat ik nu kom tot den koopman aan wien de Afscheiding indirect veel heeft te danken gehad en wiens gedachtenis niet mag worden vergeten, wil ik noemen den naam van een anderen Schot, wederom een man uit den handel, die vorstelijk en vriendelijk eenmaal afgevaardigden onzer kerken naar Schotland en wel vader Van Velzen, toen onder anderen door den student L. Lindeboom vergezeld, heeft gelogeerd. Doch deze
Pagina:De Afscheiding van 1834.djvu/66
Deze pagina is proefgelezen
44
NEGOTIE EN RELIGIE
