Latynfche Dichters Virgilius[1] te voorfchijn: als of die der Nieuwe Weereld gekend had, wanneer aldus ſingt:
En buiten wegen van het jaer en ſon:
Alwaer de torzer Atlas dragen kon
Op ſchouderen den as met ſchintelende ſterren.
Wie ſal hier tael of teiken vinden van America?[2] Hoewel ondertuſſchen niet ontkent word, dar de ſchranderſte weereld-wijſen onder de ouden lichtelijk konden afnemen de volmaekte geſtalte, die d’aerde en zee klootsgewijs uitmaeken, uit de ronde ſchaduwe, welke den naem verduiſtert, de verſchillende op en ondergang der hemelſche lichten en ongelijke verheffingen des as-punts: en dewijl d'aerde en zee rond zijn, dat aend’ ander zijde van de middag-lijn ten zuide ſoo wel een bewoonde weereld konde leggen, alsten noorden. Welk gevoelen meer ſteunde op degeſonde reden, dan op een ondervonden ervaerendheid , die voor de laetſte eeuwen ſchijnt bewaert te zijn. Sulx nier alle oude ſoo verre miſgeraſt hebben alsde Latijnſche dichter Lucreſius, of ſelf onder d’ Oudvaeders Lactantius Firmianus en Auguſtinus, beſpottende t' gevoelen van een bewoond aerdrijk ten zuide der middag-lijn. Lactantius[3] in zijn dwaeling ſteunt op deſe bewijſen: Namentlijk, indien een aerdrijk lag onder onſekimmen, ſoo moeſten de voetſtappen der inwoonders aldaer hooger zijn dan d’ hoofden der ſelve: de boomen nederwaerds met de kruinen waſſchen: de regen, hagel, ſneeuw en blixem averechts vallen : de ſteden, bergen en ſtroomen omgekeert hangen. Doch dit bewijs van Lactantius is t' eenemael redenloos[4]; want dewijl de aerde en zee een kloot met malkander uitmaeken en alles op aerde en zee ſich na haer middel-punt ſtrekt, ſoo gaen de tegen voetelingen niet meer averechts als wy: en hebben nevens ons niet te vreeſen, datter iets des aerdkloots in den hemel mogt neder ſtorten. Maer Auguſtinus[5] heeft een andere grond gehadals Lactantius, waer op zijn miſſlag bouwde.[6] Hy meinde ſchoon genomen het aerdrijk en zee een ronde geſtalte hadden, nochtans daerom niet volgde , dat bewoonde landen laegen ten zuiden tegen de noorder geweſten aen: aengeſiend’ Oceaen aldaer met woeſte plaſſen over de gronden ſpoelde: of indien eenige kuſten in die weereld’t hoofd uit ’t water opſtaeken, wie had ooit beweeſen,datze menfchen voededen? Want hoe ſoudenze konnen derwaerds geraeken, over een onmeetelijke Oceaen? hoe ſoudenze door de middag-lijn door booren, alwaerde ſon diervoegen barnt, dat geen levendig ſchepfel ſoo overmaetige hette weder ſtaet? En waer ſal dan blijven de goddelijke waerheid der H. Schrift die alle menſchen ſtelt herkomſtig van Adam, en zedert de ſonde-vloed uit de drie ſoonen Noachs? De menſchen dan in die andere weereld,moeſten noodeſackelijk een andere herkomft erkennen, alſoo derwaerds onmoogelijk konden komen uit deſe weereld. Doch, zedert de ontdekking van Ooſt en Weſt-Indien, heeft d'ervaerendheid geleert, datten zuiden groote landſchappen, ſoo verre bevaeren zijn bevolkt gevonden, haer uit-ſtrekken van ooſten tot weſten. En hoewel Auguſtinus deſe waerheid loochent, voor hem nochtans hebben Cicero, Plinius en andere onder de Grieken en Romainen ſtaende gehouden, hoe t’ aerdrijk lag onder een vijfderhande lucht-ſtreek. Deſe verſcheidentheid van landen, onder een heete, gemaetigde of koude hemel, beſchrijft de Latijnſche dichter Virgilius. Zijn zin-rijke vaerſen luiden, vertaelt in’t Neder duitſch,aldus:
Des ſonne-lichts is rood,en rooſtert by het vuur.
De uiterſt weder-zijds in 't ronde klapper-tanden,
Met glaeſig ys verſtijft en vlaeg op vlaegen zuur.
Hier tuſſchen en de middelſt, uit Gods goed-gunſligheden,
Zijn aen den menſch ter woon twee ſtreeken toegeſtaen.
