hebben zij die tot de richting van dit tijdschrift behooren, dezen parasiet van de arbeiderspartij afgeschud. Maar de kleinburgerlijke elementen in de partij, die nooit van de sociaaldemokratie anders dan de strijdleuzen hadden overgenomen, en bovendien iedere leuze goedkeurden welke hun eene oogenblikkelijke populariteit beloofde, misten den moed en de overtuiging noodig om weerstand te bieden aan het indringen van de anarchie.
In Nederland, nu, is inderdaad door niemand het zedelijk gezag van het anarchisme machtiger gesteund dan door Multatuli. Juist niet als vijandig aan de sociaaldemokratie is Multatuli opgetreden. Bezaten wij thans niet zijn Brieven, dan zouden wij in zijne geschriften van eenig anti-socialisme de sporen nauwelijks vinden. Overigens, echter, is alles wat tot het wezen van de anarchistische theorie behoort, in zijn werken voorhanden. Multatuli is het type van een aan abstracte begrippen verslingerden geest. Dit is de werking van de burgerlijke maatschappelijke positie, welke verbiedt te erkennen dat de burgerlijke ideeën en idealen afschijnsels zijn van deze positie zelve en herinneringen aan den strijd geleverd om haar in te nemen—maar welke veeleer voorschrijft te gelooven dat de burgerlijke maatschappelijke positie naar die idealen en ideeën is ingesteld en even onveranderlijk als zij—slechts te verstoren, wanneer het zuivere gevoelen en scherpe denken hun macht over het menschdom zouden hebben verloren. Multatuli—verdere bewijzen volgen—rekende, bijvoorbeeld, met het idee van vrijheid als met een begrip van een vasten inhoud, kenbaar voor ieder verlicht en rechtschapen gemoed, en dat algemeen in de wereld zou heerschen zoodra genoeg edelaardige en verstandige lieden zouden besluiten volgens hunne inzichten de wereld te veranderen. Multatuli daarom was tegen leerplicht, onverschillig welke de resultaten zouden zijn, en alleen gedachtig aan de onvereenigbaarheid van het systeem met de beteekenis van het woord vrijheid. Hij bekommerde zich niet, en zou zelfs niet begrepen hebben wat men bedoelde, met
