lichamelijk geweld de zitting verstoorden. Sedert dit optreden was Mateotti's leven verbeurd, het regende dreigbrieven aan zijn adres, waarin hem een herhaling van den aanslag werd toegezegd, die hem reeds in 1921 met minder ernstige gevolgen had getroffen. In één der berichten wordt gesproken over schriftelijk materiaal, dat zijn vijanden, voor verdere onthullingen vreezende, hem afhandig wilden maken. Helaas lieten zij het niet bij de verhindering van een Kamerrede, zij brachten den spreker, van wien zij wel wisten, dat hij op geen andere wijze tot zwijgen gedwongen kon worden, voor altijd tot stilte. Mateotti, een der bekwaamste en meest begaafde aanvoerders van de arbeidersbeweging in Italië gedurende dit moeilijkste van alle tijdvakken in haar geschiedenis, zal niet tevergeefs het offer gebracht hebben van zijn leven. Het voorbeeld van medemenschen, die in den dienst van een goede zaak tot het uiterste toe het gebod volgen van hun geweten, gaat nooit verloren. Maar in de tegenwoordige politieke gesteldheid van zijn land heeft Mateotti, door zich om niets anders te bekommeren dan zijn plicht, een buitengewoon kostbaar voorbeeld gegeven. Zijn leven en sterven herinnert de wereld, dat het openbare leven in het Italië van Mussolini nog andere elementen bevat dan geweldenarij en bandietisme of vreesachtigheid en berusting in rechtsverkrachting en misdaad. Mussolini zelf en zijn fascisten wordt het weer toegeroepen, dat zelfs hun heerschappij niet almachtig is, dat zij de kwalijk gewonnen vruchten van hun bloedige kampagne tegen de demokratie niet ongestoord zullen genieten zoolang zij nog niet al haar woordvoerders hebben uitgemoord, dat tenminste het socialisme nog wrekers voortbrengt om met den dood voor oogen het fascisme aan te klagen en te straffen. Zichzelf en hun stelsel bloot te geven aan een kritiek, welke van de parlementaire tribune uit, ondanks alle belemmeringen door een niets ontziende meerderheid, op de publieke opinie haar werking niet zal kunnen missen—of wel de oppositie den mond te snoeren zooals thans met onzen Mateotti is gebeurd: dat de diktatuur geen andere keus heeft wordt door den
