99
woorden aan een bepaalde ontwikkelingsfaze van hun materieele productieve krachten. De algeheeleeid dezer productie-verhoudingen vormt den economischen bouw der maatschappij, de reëele basis, waarop zich een juridieke en politieke bovenbouw verheft, en aan welke bepaalde maatschappelijke bewustzijnsvormen beantwoorden.
„De wijze van productie van het materiëele leven bepaalt in 't algemeen het sociale, politieke en geestelijke levensproces. Het is niet het bewustzijn der menschen dat hun zijn, maar omgekeerd hun maatschappelijk zijn dat hun bewustzijn bepaalt. Op een zekeren trap harer ontwikkeling geraken de stoffelijke productiekrachten der maatschappij in tegenspraak met de bestaande productieverhoudingen, of, wat slechts een juridische uitdrukking daarvoor is, met de eigendomsverhoudingen binnen welke zij zich tot dusverre bewogen hadden. Uit ontwikkelingsvormen der productiekrachten slaan deze verhoudingen om tot boeien ervan. Dan treedt in een tijdperk van sociale revolutie. Met de verandering van den ecomischen grondslag wentelt zich de gansche ontzaglijke bovenbouw langzamer of sneller om ....
„Bij de beschouwing van dergelijke wentelingen moet men steeds onderscheiden tusschen de materieele, natuurwetenschappelijk zuiver te constateeren, wenteling in de economische productie-voorwaarden en de juridieke, politieke, godsdienstge, artistieke of filosofische, in één woord ideologische vormen, waarin zich de menschen dat conflict bewust worden en het uitwerken. Evenmin als men dat wat een individu is, beoordeelt naar hetgeen hij zichzelven denkt, evenmin kan men zulk een omwentelings-
