123
noodig acht er op te wijzen, dat Marx na zijn negentiende jaar zich van het idealisme van Kant afwendde, doch door Hegel sterk beïnvloed was en bleef. "Woltmann, zegt hij, "die Marx gaarne tot Kant zou willen trekken, moet toch gereedelijk toegeven, dat Marx zelf zich deze principieele samenhang niet volkomen bewust is geworden"!!
* *
*
Staudinger[1], schrijver van "Ethik und Politiek", staat in zooverre iets dichter bij Marx, dat hij erkent, hoe alle ethiek machteloos is, zoolang de historische woorwaarden tot een ethische vernieuwing der maatschappij ontbreken. "De schoonste grondstellingen van Marcus Aurelius kunnen Rome niet van den ondergang redden, wijl zij niet als de levende drijfkrachten eener massabeweging verschijnen." Deze krachten ziet hij in de moderne arbeidersbeweging. Dan echter verwijt hij Marx niet in te gaan op de verhouding van de economie tot de ethiek, overziende dat Marx niet anders gedaan heeft dan juist dat. "Zoolang," vervolgt hij, "het Marxisme het sociale worden volgens het causale gezichtspunt wetenschappelijk nagaat, is het rationeel en kan het voorkomende dwalingen steeds weder, volgens de wetenschappelijke eenheidsmethode, herstellen. Maar zoodra het zich bewuste en planmatige omvorming van het gegevene ten doel stelt, kan het de maatstaf hiervan niet in dat causale worden ontdekken.... Zoodra het Marxisme zich dat bewust wordt, komt het ingevolge zijn eigen beginselen tot Kant.
- ↑ Kant und der Socialismus. Bl. 30.
