8
in de 19de eeuw het maatschappelijk en geestelijk leven heeft beïnvloed, maar niet, wat gansch iets anders is, op het spel dier maatschappelijke krachten zelve ingaan. Ik zal dus niet alle factoren van het maatschappelijk leven behandelen, noch hun wisselwerking, maar enkel den voornaamste, den grondslag van alle anderen: de ekonomische beweging.
Onze partij heeft tot nu toe niet veel tijd en gelegenheid gehad zich in het verleden te verdiepen. De praktijk der sociaal-demokratie leeft in het heden, met het oog naar de toekomst, voor haar vol hoop. Maar haar beginselen, haar klaar begrip van het tegenwoordige, steunen op de kennis van het verleden. Onvermoeid doorzoekt zij den reuzenbouw der geschiedenis. Want daar liggen de sleutels van vele geheimen. Daar ligt ook de sleutel der eigenaardige zwakheden van ons proletariaat. Uit het klein-burgerlijk karakter onzer produktie en de achterlijkheid onzer industrie. kunnen wij die zwakheden niet voldoende verklaren. Ik noemde daar straks Denemarken, dat betrekkelijk zoo weinig van ons afwijkt, men kan ook Zwitserland en Noorwegen noemen, ons geen van allen in grootkapitalistische ontwikkeling veel vooruit, even klein-boersch en klein-burgerlijk. En toch heeft de arbeidersbeweging in geen dier landen de broosheid, die zich bij ons in het telkens versplinteren, in individualistische en anarchistische neigingen openbaart.
Ik meen dat beter dan uit den ekonomischen toestand uit de ekonomische geschiedenis van Nederland het karakter van zijn arbeidersbeweging kan worden verklaard. En het is goed, die verklaring te geven, omdat, waar wij de arbeiders in andere landen, niet hooger ontwikkeld dan 't onze, ons zien vooruitsnellen in
