De Katholieke Illustratie/Jaargang 1/Nummer 3/De meteorograaf van Pater Secchi
| ← Het feestvierende Rome | De Meteorograaf van Pater Secchi (1867) door De Jonge Valentijn
De Katholieke Illustratie, jrg. 1, nr. 3 (1867), p. 22-23. |
De wereldtentoonstelling van Parijs → |
| Uitgegeven in 's-Hertogenbosch door Administratie van de Katholieke Illustratie (uitg. door Henri Bogaerts). |
De Meteorograaf van Pater Secchi.
Pater Secchi, de. vermaarde directeur van het Osservatorio Romano (de sterrewacht te Rome) is een der grootste sterrekundigen van onzen tijd. Hij heeft zich niet alleen door zijne schitterende wetenschap op het gebied der natuurkunde maar ook door velerlei gewigtige of verdienstelijke waarnemingen en belangrijke ontdekkingen, de vrucht van een leven van studie, een gevierden naam gemaakt in de geleerde wereld van ons tijdvak.
Wij hopen weldra in de gelegenheid gesteld te zijn om eenige biographische bijsonderheden mede te deelen omtrent den beroemden Jesuit, door wien wel een sprekend bewijs te méér geleverd wordt dat de Katholieke Kerk het licht der (ware) wetenschap niet schuwt en niet vijandig behoeft te zijn, en dat geloof en wetenschap, wier natuur door de Kerk alléén naar behooren onderscheiden wordt, zich in den waren Katholiek vereenigen kunnen, zonder hem minder degelijk Katholiek of minder degelijk geleerde te doen zijn.
Op het gebied der natuurwetenschappen levert de Parijsche Tentoonstelling zeer veel belangrijks op, doch de eereplaats komt ontegensprekelijk aan Pater Secchi toe, die door zijn vermaarden Meteorograaf de algemeene [ 23 ]belangstelling opgewekt en de Italiaansche afdeeling en meer bijzonder die van den kerkelijken Staat[1] zeer opgeluisterd heeft.
Het kruis van het Legioen van Eer is Pater Secchi aangeboden, doch de nederige man heeft die onderscheiding geweigerd. Onder de veertig duizend inzendingen is echter aan Pater Secchi's meteorograaf een der 39 groote prijzen, bestaande in eenige duizenden francs, toegekend.
Geruimen tijd gedurende dezen zomer heeft Pater Secchi zich te Parijs opgehouden, en hij gaf bijna dagelijks persoonlijk op de minzaamste wijze in schier elke beschaafde taal aan de tallooze belangstellenden uitleg en inlichting over het tamelijk ingewikkelde mechanisme van zijn werktuig.
Dit toestel, meteorograaf genaamd (weêrbeschrijver, die de luchtverschijnselen en hare wijzigingen zelf aanteekent) is in zoo verre niet nieuw, dat er, sedert verscheidene jaren te Rome reeds een in werking is; voor het eerst echter wordt dit toestel wereldbekend gemaakt in het tweede exemplaar te Parijs, terwijl het eerste voortdurend te Rome werkt.
Wij zullen eerlang in de Illustratie eene afbeelding van dit vernuftig werktuig opnemen en er intusschen voorloopig een beknopte beschrijving van geven.
In een kast, ruim drie ellen hoog, ruim een el breed en even zoo diep, en waarvan de hoekkolommen, de boven- en onderrand van kostbaar hout en de wanden en dekstukken van doorschijnend glas zijn, bemerkt men als hoofdvoorwerp aan ieder der beide breede fronten eene met wit papier overtrokken tafel, ongeveer een vierkanten voet groot, en deze tafels worden, ieder tusschen twee loodregte gleuven, door een uurwerk langzaam van onder naar boven bewogen.
Aan de vóórzijde dier tafels zijn onderscheidene hefboom-armpjes van verschillenden vorm zoodanig in beweging, dat zij met de daaraan vastgehechte potloodstiften, hetzij voortdurend, hetzij met tusschenpozen, het papier raken en alzoo, terwijl de tafel langzaam naar boven bewogen wordt, reeksen van lijnen, punten en streepen op het papier teekenen.
Deze teekens nu zijn niets anders dan de verzamelde meteorologische gegevens, die zich zelven door dit toestel op ééne tafel, naast elkander afschrijven (autographeren) terwijl zij voorheen elk afzonderlijk aan een speciaal toestel moesten waargenomen of slechts gedeeltelijk en niet in onderling verband door den zelfschrijver (autograaf) aangeteekend werden.
Het toestel van Pater Secchi moet ook min-kundigen doen inzien, hoe belangrijk het is dag voor dag op één stuk papier te gelijkertijd aangeteekend en als omschreven te zien de drukking van den dampkring, den stand van den thermometer en den hijgrometer (vochtigheidsmeter) den tijd en den duur van den val des regens en de gelijktijdige rigting en kracht van den wind.
Zoodanig is de meteorograaf te Rome ingerigt, doch in het te Parijs geëxposeerde toestel heeft Pater Secchi de teekens op twee verschillende tafels verdeeld, waarvan de eene langzamer (in tien dagen) bewogen wordt en derhalve meer details aangeeft, terwijl de andere sneller (in twee dagen) werkt en diensvolgens doelmatiger is tot waarneming van het hoofdkarakter der voorgekomen natuurverschijnselen.
Als men nagaat welk eene moeite het vroeger kostte om de in tabellen met getallen uitgedrukte meteorologische gegevens in lijn-figuren over te brengen en dus te teekenen, zooals men moest doen om het verloop der natuurverschijnselen op weerkundig terrein aanschouwelijk voor te stellen, dan springt het in 't oog welk een uitstekend hulpmiddel voor de wetenschap en in het algemeen voor het onderwijs het toestel van Pater Secchi moet worden; immers, daarop worden niet alleen onmiddellijk de gezamenlijke gegevens oorspronkelijk in lijnen geteekend maar bovendien ook synchronistisch, dat is in hunne gelijktijdige betrekking tot elkander voorgesteld.
Op zekeren avond zal het, bij voorbeeld, helder koel weder zijn, zonder wind, maar de barometer daalt. Wat zal er nu 's nachts gebeuren? Men verwacht mooi weêr, maar den volgenden morgen klettert er een zware regen tegen de vensterglazen. Hoe is dat te werk gegaan? De gewone weerkundige tafels helderen ons niets op, maar de meteorograaf van Pater Secchi heeft van kwartier tot kwartier, den geheelen nacht door, alles zelf opgeschreven. Het toestel zegt ons, bij voorbeeld, dat er, eerst tegen middernacht, een zuid-westewind is opgekomen, dat tevens de vochtigheid in den dampkring toenam en de temperatuur steeg, terwijl de barometer daalde. Het toont ons wijders met welke tusschenpozen en in welken graad de wind sterker werd, hoeveel mijlen per uur de windstroom aflegde, wanneer de regen begon, hoeveel hij toenam en hoeveel regen er gevallen is. Elke verandering van den wind met de daarvan afhankelijke wijziging der temperatuur, vochtigheid enz. zien wij daarop aangeduid. Kortom, om de onderlinge betrekking en de wederzijdsche afhankelijkheid der verschillende natuurverschijnselen waar te nemen en alle die wijzigingen tot ééne hoofdoorzaak — de luchtstrooming namelijk — terug te brengen, als het hoofddoel der tegenwoordige meteorologie, bewijst Pater Secchi's toestel bij uitnemendheid de gewigtigste diensten.
Vele onzer lezers, zelfs onder hen die met den barometrograaf en den thermometrograaf[2] niet onbekend zijn, zullen wenschen te weten hoe het dan toch eigenlijk bij die zelfschrijvende machine toegaat, want inderdaad, de combinatie van Pater Secchi is in vele opzigten oorspronkelijk en vernuftig.
Het komt, alles hierop neêr, om de veranderingen die in de bekende enkelvoudige meteorologische werktuigen worden te weeg gebragt, zooals bijv. het rijzen en dalen van het kwikzilver, de uitzetting en de zamentrekking of inkrimping van een metaaldraad, het draaijen der windvanen, den val van het afstroomende regenwater enz. te verbinden met de bewegingen van de hefboomen en wijzers, aan wier einden de potloodstiften zijn bevestigd en tevens om die stiften en wijzers zoodanig te plaatsen en te regelen, dat zij zich allen nevens elkaâr, op berekende afstanden, tegen dezelfde tafel bewegen. Bij twee toestellen is dit op zeer eenvoudige mechanische wijze mogelijk, namelijk bij den barometer en bij den metaaldraad, door wiens uitzetting de warmte gemeten wordt. De ijzeren barometerbuis drijft op een houten onderstel van juist berekend volume, vrij in het kwikzilver, terwijl het boveneind der buis aan eene balans hangt, welker andere arm een tegenwigt draagt. Als nu het kwikzilver in de buis stijgt, moet het in de kom, waarin die buis drijft, dalen, en daardoor zinkt ook een weinig de geheele barometer. De balans waaraan de barometerbuis bevestigd is, helt dus ook naar beneden, en een wijzer, die aan de as der balans verbonden is, brengt die beweging door den parallelogram van Watt op de potloodstiften over.
De inrigting van den thermograaf van koperdraad, dat door zijne uitzetting of inkrimping een heftoom in beweging brengt, is bekend; de andere toestellen echter brengen hunne bewegingen door de electriciteit op de potloodstiften over. Het zijn als het ware schrijftelegraphen, wier berigten afgezonden worden door het meteorologisch werktuig zelf, hetzij door den windwijzer, de windschalen, den thermometer of den regenvanger, terwijl de telegrammen alle naast elkander op de witte tafel aankomen en zich daar teekenen.
Hoogst vernuftig is de inrigting, waardoor Pater S. al deze resultaten verkregen heeft en alleen door afbeeldingen zou men in staat gesteld zijn een en ander duidelijker en meer in bijzonderheden te verklaren en op te helderen; wij zullen echter zooveel mogelijk trachten het hoofdbegrip der toestellen aan te geven.
De rigting van den wind wordt waargenomen door eene zeer beweeglijke metalen windvaan aan wier loodregten stang, bijna onderaan, een waterpas liggend regthoekig kruis geplaatst is, welks armen tongen of wijzers zijn. Door het draaijen van den stang der windvaan strijken deze tongen langs vier korte metalen cirkelbogen, die in de rigting der vier hoofd-windstreken aangebragt en door isolerend hout van elkander gescheiden zijn. Ieder van deze korte cirkelbogen heeft zijne eigene batterij, die hare eigen potloodstift in beweging brengt. Steeds er dus een van die vier stiften in werking namelijk die welke voor den juist voorkomenden hoofdwind bestemd is. De snelheid van den luchtstroom wordt gemeten door de lengte eener ketting, die op een met den spil van de windvaan verbonden tandrad binnen het uur opgewonden wordt. Een met deze lengte evenredige lijn wordt door het stift op de witte tafel geteekend; daarop springt het potlood weder in zijn vroegere stelling terug om in het volgende uur weêr een nieuwe lijn te trekken.
De tijd van den regen wordt gemeten door de omwenteling van een klein bovenslag-waterrad, waarop de opgevangen regen afdrupt, en dat zijne beweging weder op een potloodstift overbrengt.
Eigenaardig is de indruk, dien het zonderlinge spel van al die wijzers en stiften maakt bij de aanschouwing en waarneming van deze geniaal verbonden toestellen, die dag en nacht als secretarissen van de natuurkrachten werkzaam zijn.
Pius IX heeft al de kosten (40000 franc) voor de zamenstelling van den Meteorograaf gedragen en daardoor is, voor de zóóveelste maal, een schitterend bewijs geleverd, dat de Paus, als zoodanig, zonder in het minst in tegenspraak te komen met den door de aanbidders der schijn-wetenschap en valsche beschaving zoo zeer gewraakten Syllabus, de voorstander en bevorderaar kan en wil zijn van de ware wetenschap binnen hare natuurlijke grenzen en die nimmer essentiëel met de geopenbaarde Waarheid strijdig kan wezen.
- ↑ Opmerkelijk, in het oog loopend zelfs, is de wijze, waarop de keizerlijke Commissie voor de Tentoonstelling te Parijs de onafhankelijkheid of liever de zelfstandigheid van 's Pausen gebied doet uitkomen en getuigt, door het overal, waar het pas geeft, duidelijk en ondubbelzinnig te onderscheiden van het overige Italie. Immers, terwijl bij voorbeeld, Noord- en Zuid-Duitschland, blijkbaar met het doel om politieke gevoeligheid te sparen. overal als twee groepen behandeld zijn en collectief voorkomen op de tallooze opschriften, wegwijzers, hangborden, in den Catalogus, enz. enz. wordt overal Italia en lo Stato Pontificio afzonderlijk genomen.
- ↑ Een Barometer of een Thermometer zoodanig ingerigt dat zij, de eerste het gewigt of de drukking van den dampkring, de tweede de warmtegraden van uur tot uur aanwijzen en zelf registreren.