|
[19]
[...]
De heksenvervolgingen, waaraan ook andersdenkenden en niet in mindere mate schuldig staan, zijn een zwarte vlek op onze geschiedenis.
Wij bepalen ons hier tot één feit: in 1613 is te Roermond zulk een procès gevoerd, dat onlangs weder werd aangestipt 1) en dat „is overgedrukt als bijlage in de Kroniek van Roermond van Nettesheim”. 2)
De kronijk zelf nu is over dit feit nog al kalm en vemeldt alleen: „In desen jaere ende nemplich den iersten ende derden Octobris hebben die Heeren van Ruremunde mit het examineeren van Eva Wennemekers ende andere beruchte personen van tooverije besich geweest”. 3) Die nuchtere kortheid is te verklaren: de kronist behandelt vóóral oorlogsgebeurtenissen. 4) Toch willen we opmerken, dat hij het procès tegen Wennemekers in October plaatst hoewel anderen het heele proces tegen 64 betichten in September plaatsen.
De vraag dringt zich op, of, als van Ryckenroy te kalm is, anderen op hun beurt niet overdrijven. Wij lezen b.v.: „Maar het groote heksenprocès was in 1613 tegen 64 beschuldigden, waarvan er ongeveer een maand lang dagelijks twee verbrand werden.” 5)
Alles geeft te kennen, dat hier de schrijver met „het procès” alléén Roermond op het oog heeft. Dit getal is dan echter geheel neven de juistheid. De uitgever der Kronyk, Nettesheim, zegt nadrukkelijk: „In bovengenoemde plaatsen te samen (Roermond, Swalmen, Wassenberg, Straelen) werden 64 personen, van tooverij beschuldigd, gekerkerd en tot den brandstapel verwezen”, zoodat het getal 64 op vier processen in vier plaatsen slaat. 6)
Een gelijktijdig bericht 7) zegt, dat Tryntje van Zittaert, 24 Sept. 1613 te Roermond gevangen genomen, „noch tien tooveressen beleet, die met Mr. Jan van Ool (te Roermond) gevangen werden.” En Jan van Ool op zijn beurt „beleet noch 41 tooveressen, waervan 10 binnen Straelen woonden, 11 binnen Remunt, 15 binnen Wassenberg ende 5 binnen Swalm.”
Uit deze gezegden zou men opmaken, dat, behalve de twee met naam genoemden, er slechts een en twintig zijn veroordeeld te Roermond.
De schout Christoffel Brantz schijnt zelf het getal niet meer te weten 8) maar spreekt van ongeveer 40. Men zal het Roermondsche getal thans dus wel niet met juistheid kunnen bepalen. Intusschen weet men genoeg om met groote reden te mogen twijfelen aan de
[20]
woorden: „Voor zoover wij konden nagaan, hadden in Roermond de volgende heksenprocessen plaats: . . . 1613 Sept. groot procès tegen Eva Wennemeekers; 64 personen verbrand.” 9) Als Straelen, Wassenberg en Swalmen er 30 voor hun rekenning nemen dan blijven voor het groote Roermondsche proces nog slechts 34 („ongeveer 40” zegt Brantz) dus de helft over.
M.
1) Rats. De L. Vr. in ’t Zand. 104.
2) Bedoeld is de kronyk van Jan van Ryckenroy, voor een goede halve eeuw uitgegeven door Fr. Nettesheim.
3) Publications. X. 337.
4) ibid. VII, 435. — Scheltema, Geschied. d. Heksenprocessen (IV Verhand. op het einde) is meer bewogen.
5) Rats. l.c. — Wij vinden het vreemd, dat genoemde schrijver op blz. 106 slechts „goed vijftig heksen en toovernaars” kent, die „in de jaren 1538—1660 in de onmiddellijke nabijheid der Kapel verbrand zijn”, terwijl er in één maand 64 zouden geweest zijn.
6) Publications VII, 474.
7) Ibid. XII, 384.
8) Ibid. VII, 474.
9) Rats. l.c.
|
