Landcharter van Brabant
|
Landcharter van Brabant | |
| Auteur | Jan van Brabant |
| Genre(s) | Charter |
| Brontaal | Middelnederlands |
| Datering | 1292 |
| Bron | costuymen, keuren, reglementen, voorschriften, wetten |
| Auteursrecht | Publiek domein |
 | |
Landcharter van Brabant
Wy Jan, bi der gratien ons Heeren hertoge van Lothryck, van Brabandt ende van Limborg maken kont ende kennelec allen den genen die desen brief sien selen ende horen lesen, dat wi puerlec om Gode ende om onsen sielen wille ende ome die sielen daer wi ave komen zyn ende om die sielen die van ons komen selen ende om die verlichtenisse van onsen lieden ute onsen ammanschappe van Brussel ende om minne die wi t'onsen lieden dragen, gegeven hebben onsen lieden van den selven ammanschappe alsoo gedaen recht, alsoo hier nae volgt ende beschreven es ende dat wi gedaen hebben bi raide onser manne ende onsen lieden van den lande.
Dat es te verstaene, wie anderen logenstroopt ochte seget Gots haet hebdi, geoneert werdi ofte ghi syt een quaet met felheiden, hi es om 5 schellingen Lovensche kleinre munten jegen den heere ende doot een dorpman enen ridder, hi es om 100 schellingen ende doodt een dorpman eenen knape, die van ridders aerde comen es ende noch es knape, hi es om 20 schellinge.
Ware oock dat sake, dat eenen anderen met handen sloege ochte met voeten stiete ochte cleet schorde ochte trocke metten hare, sonder bloet reisen, hi waers om 10 schellinge jegen den heer ende die misdaet moet hy beteren nae raet der schepenen ochte der manne sinen wedersake ende viele die knape ter eerden van den slage ochte stoote soe ware syn wedersaeke om 15 schellingen jegen den heer, bluede hi van der daet soe ware syn wedersake om 20 schellinge ende sloege een dorpman met handen eenen ridder, hi hadde die hant verloren, stite hine metten voete, hi hadde den voet verloren.
Ende sloege een dorpman met handen eenen knape die van ridders aerde comen es ende noch es knape ochte stietene metten voete, hi was om 100 schellinge, viele die knape ter eerden van dien slage oft stoote, die dorpman waers om 7 pont ende 10 schellinge, bloede die knape van der daet, die dorpman was om 10 pont.
Die eenen stoc toge eenen anderen mede te evelen sonder slaen, hi waers om 10 schellinge, die anderen sloege met eenen stocke sonder bloet, hi waers om 20 schellinge, sloege hine oec ter eerden sonder bloet, hi waers om 30 schellinge, sloeg hine oic, dat hi bloede sonder mencsel ocht been uten hoofde te doen, hi waers om 3 pont, vermincte hine ochte gaen hem been uten hoofde van den colfslage, hi waers om 100 schellinge.
Wie een sweert trocke anderen mede te evelen sonder daet, hi waers om 20 schellinge, waer dat sake dat hiere iemene met sloege dat hi bloede sonder mencsel, hi waers om 100 schellinge.
Waer oec dat sake dat iemen anderen vermincte sonder met verbodene wapene sonder let te verliesene, hi waers jegen den heer om 5 pont, waer oec dat sake dat hi d'let verlore, let jegen let, storve hi, lyf jegen lyf ende 't goedt dat van hem comt ende dair hi hof ende heere af hevet half 't 's heeren wille.
Wie anderen quetste met verseechden wapenen sonder bloet, hi waers om 30 schellingen, bloede hi oec van diere daet, hi waers om 3 pont, die den anderen vermincten met verseechden wapene, hi waers om 10 pont, dit syn verseechde wapenen, kinnepicken, cortoisen, colven, gepinde stave, alrehande geschut, hantaxen, gisarnen, bastule, schilt met pinne die men op den arme dreecht. Die verseechde wapene droege, hi waers om 10 schellinge, die op andere verseechde wapenen trocke, sonder knyf of steecsweert, hi waers om 20 schellinge.
Die een knyf trocke, of een stekesweert anderen mede te evelen, sonder daet, hi waers om 40 schellingen jegen den heere ende en hadde hi oec des gelts niet, men soude hem den knyf oft sweert door de handt slaen of steken.
Wie anderen stake met eenen knyve of met eenen steecsweerde eene opene wonde, hi waers om 20 pont den heere ofte die handt verloren daer hi mede stake.
Wie dat iemene schote met vorrade, hi hadde verbeurt lyf en goedt.
Wie ware in doot veden, buten vreden, hi mochte dragen alrehande wapenen.
Wie staele benede 5 schellinge weert, men soudene teken, vonde mene getekent ende anderwerf staele, hi hadde d'lyf verboert ende half 't goedt 's heeren wille.
Wie soe brant of rooft of censeneringe dade, hi hadde d'lyf verboert ende syn goedt.
Wie vrouwen of joufrouwen vercrachte, men sal hem den hals afsagen met eenre plancken.
Die vrede breeckt, dien sal men in vieren deilen ende salne die heer setten doen op vier hornoken van sinen lande ende een man en mag geenen vrede breken jegen den genen, dair hi mede eet ende drinckt dagelycks noch an den selven man die an hem vrede te breken hevet te dien heten striden nochtan blyft die vrede gestade an alle d'andere sonder an den genen, die den vrede daer te broken heeft.
Wie enen man volget ochte suckt in een huys met hem te striden, hi es om 3 pont ende elc die hem volget in syne helpe, hi es om 20 schellinge.
Die huyssuekinge dade bi dage ende met beradenen rade, hem ware op sinen handtdadigen schuldegen viant, die syn doodt viant es, hi waers om 10 pont ende elc die volgede in sine helpe hi waers om 3 pont.
Die huyssuekinge dade bi nachte ende met beradenen rade, hem ware op sinen handtdadegen schuldegen doodt viant, hi waers om 20 pont ende elck die hem volgede in sine helpe, hi waers om 100 schellinge.
Dien 's heeren knape vrede heyst och wiene heyst van sinent halven ontseecht hine ende en geeft hys niet, hi es om 20 schellinge jegen den heere, eyscht hine anderwerf ende en geeft hys niet, hi es echter orn 20 schellinge ende eyscht hine derdewerf ende emmer met orconden ende en geeft hys niet, hi es derdewerf om 20 schellinge, hier na machme houden die gene die hem den vrede heyste over den vrede ende over sine mesdaet ende ontgeet hi hem met crachte, hi es om 20 pont ende nochtan eest vrede, gebode hine te houdene ochte enigen mesdadegen man, die gene die hem niet en holpe hi waers om 20 schellinge.
Die pale of meerre ut dade, hi waers om 3 pont.
Die pale ocht meerre sette sonder sinen termpgenot, oock sonder recht, hy was om 9 pont jegen den heer.
Die 's heeren knape ochte enigen anderen sinen stoc name, hi waers om 40 schellinge ende den man weder te geldene sine schade.
Die behacht goedt aenveert, dat metten rechte is behacht, hi es om 3 pont jegen den heer ende hi moet 't goedt wederbrengen ter stadt daer 't was ende ten rechte.
Wie soe ongejaert kint einweige leide en waer bi rade der mage 't 's vaders ende der moeders, hi hadde syn goedt verboert ende syn lyf.
Die vrouwe of joufvrouwe met krachte name ende ment ter waerheit vonde, hi en mochte nemmermeer d'landt gecrigen ende hi hadde d'lyf ende goedt verboert jegen den heer ende waert dat die vrouwe oft joufvrouwe met hem bleve ende seise dat ware haers dancs ende haers willen soo hadde sy huer goet verboert toter wilen dat si wederquamen ende seide sy dat ware haers ondankens, dan soude haers goets gebruyken, ginge si weder tot dien man soe hadde si haers goet verboert alsoe lange alsse levende te haeren behoef jegen den heer van den lande, behoudelec des naestes erfachtechs hoeren rechte ende na haer lyf soe comet goet op haere naeste geërvene sonder op die kinderen die si vandien man hadde, diese met crachte nam, hem en machs niet weerden.
Ware dat sake dat wyf of man daer toe helpe of riede, dat vrouwe of joufvrouwe met crachte genomen worde ende men dat ter waerheit vonde, hi hadde verboert lyf ende goet jegen den heer, behoudelec des erfachtechs hueren rechte.
Die eens mans boeme houwet ende breket sinen tune ochte nent syn coren ochte syn gres ochte syn vrucht benedenweert met dage sonder oorlof ende ment ter waerheit vindt, hy sal den man gelden syne schade ende den heere 5 schellinge ende geschiet met nachte, soe waer hys om 10 schellingen ende den man syne schade tweevout.
Die eens mans knecht sloege ende affoleerde, hi gelde den man sine schade ende den heere 10 schellinge.
Waer dat sake dat imen gequetst worde van waegenen, van kerren, van ploegen ende eeghden, van molene ochte daermen huse brake och op dade ende ment ter waerheit vonde, dat dese stucken geschiede onversienlec ende onmogens des sonder schade te sine jegen den heere ende ongeneet jegen man ende van den maegen.
Wie anderen begote met wine octe met biere ochte met enigen drancke willens in felheiden, hy es om 10 schellinge.
Wie anderen slaet met eenen potte, hi es om 3 pont, bloet hy soe hy es om 100 schellinge. Die weg vergravet ochte imans landt, soo dats hem iemen beclaegt, hi es om 40 schellinge. Dat kint, dat es in syns vaders plecht ochte in synre moedere mesdoet, dat sal noch vader noch moeder ontgelden, hen waer dat saken, dat na die daet wederkeerde in haren huse bi haren wille ende bi haren wetenen ochte dat men moge geproeven dat kint die daet hadde gedaen bi haren raide; wilt oic man och wyf doen synkint uut syne plecht, hi macht wael doen metten rechte alsoe alse man ochte schepenen wisen selen, es hi man ochte hoort hy 't 's heeren meysemden, soe sal men maenen bi hulden ende bi trouwen, es hi schepen, soe sal men maenen op sinen eedt ende en is hy noch werder, soe moet hi sweeren, dat hi syn kint van hem niet en doet ome iemene te evelne ochte te schadene ende het moet zyn uut sinen huse een jaer ende een dag, daer nae mach hyt hueren gelyck eenen vremden.
Waer dat iemen doot blyft, na diër uren dat hi doot es soe hebben d'onschuldege 's heeren vrede acht daege ende acht nachte ende daer na sal elck plegen synre vreden.
Niemen en mach scooven in der heeren landt sonder de koste, hi mach syn recht haelen die smet syn recht, die baertmakere syn recht ende die pretere, die 't koren hoet, syn rechte.
Voirt onse ondermeyeren, die tors zyn, die selen hebben van den genen die ploech winninge houden eenen schoof ende nemmeer voor haren dienst, die elre schove gave dan den gene die hier genoemt zyn, hi hadde verboert 20 schellinge ende dise eyschte 20 schellingen nochtans moetene die heer afdoen van sinen dinste.
Voirt willen wi, dat noch onse drossate noch onse rechter niemene niet en neme buten vonnisse ende wi willen, dat niemen onsen drossate noch onsen rechteren noch onsen vorstenen noch niemene te haren behoefven geenrehande giften geven noch dinst en doe ende waert dat si enegerhande giften naemen van iemene ochte hem imen dinst dade, hi segt ons, wi selent hem wedergeven ende gelden tweevout ende die des niet en dade, hi hadde verboert lyf ende goedt.
Negeen geordende lieden noch porteren van buyten onsen lande noch van binnen en mogen vercrigen erfachteg goedt onder ons ten si bi onsen orlove.
Wie soo bome te na heet staende den wegen, daer imen over claegt vint men ter waerheit, die heer mag den bome doen houwen te sinen behoef ende daer mede is die man quite ende die heer sal doen tumen den man.
Van mannen ocht van schepenen te wederseggen dat salmen beteren alsoe haer hof recht wyst van dedingen van alrehande stucken te doene daer af, als recht es.
Wie dat behoort te sente Petre tot Lovene, ende tot onser vrier meysemende, wat dat hi geloeft vore schepenen van onsen lande, dat wille wi dat hi geloft alsoe of heyt geloeft hadde voor schepenen van vrier poorte ende in anderen stucken gebruken haere meysemende alse sente Pieters liede schuldig sy te gebruken.
Daer men die waerhey doen sal van kleinen stucken ochte van grooten die moet men gebieden des sondages in die kercke ende die sal die heer doen doen nae den maendag te synre staden ende daer over te sitten si 2 ocht meer schepenen ochte mannen ochte beide es te doene metten rechtere, daer men die waerheit doet van kleynen stucken, die ter eerster waerheit niet en comt es om 2 schellingen en komt hi niet ter ander waerheit van den selven stucken, hi er echt om 2 schellingen en quaeme hi niet ter derder waerheit, soe ware hi schuldig van de stukken daer men die waerheit omme dade.
Dat openbare geschiet, dat sal men proeven openbare alse van sine ende horen van hen tween of van meer, dat es vol bedrag, dat stille geschiet och met nachte, dat sal men stille proeven met hen tweeen ochte meer, nemen si dat op haren eedt, dat die gene es schuldig dien si bedragen soe est vol bedrag.
Daer men wairheit van groten saeken doen sal dat ane mans lyf geet, die ter eerster waerheit niet en quame, hi hadde verboert 20 schellingcn ende quame hi niet metter ander waerheit die men dade van den selven stucken hi waers echt om 20 schellingen ende en quame hi niet ter derder waerheit die men dade van den selven stucken, h1 ware schuldig van den selven stucken daer men die waerheit af gedaen hadde ende en ware dat sake dat hy buyten landts ware of sieck ware of geven mochte in doodt veeden ende buyten vrede ochte hadde wettige nootsaeken ende dit selve sal zyn van kleinen stucken.
Wie men aenspraeke van mesdade die metter waerheit nie beticht en ware, hi sal hcm onschuldegen hem derder ten heylegen met wettigen liden, die wel zyn te geloovene ende ware dat sake dat hy vremt man ware ende dan sal hy sweeren 2 eeden, dat hi geen hulpe en kan verkrigen hem mede te ontschuldegen ende ten derden male sal hi sweeren dat hi unschuldig es van hen stucken daer men af ane heeft gesproken.
Ware dat saeke dat hem iemen verweerde over noot van sinen live, hi ware quite jegen den heer ende ongeveet van den magen.
Ende wie bekinnen onsen mannen, dat si van rechte schuldig te hebben haeren kost, als si in onsen dinste komen, alsoe als ons voirderen ende wi tote hare hebben gedaen ende schuldigh zyn.
Voort willen wi, dat moneke, nonnen, papen, en alrehand ordenen, lombarde ende joden, uut onsen lande ende warande ende onsen rechteren, wat dat men aen hen doen, dat t'onsen wille si. Voirt eygen leen ende erve sal men gebieden te vercopen in de kercke 3 veertiennachte des sondaegs ter missen ende daer nae die tusschen halm ende her niet en komt, hi ne mag gene naerschap hebben ane dat goedt, hi ne si buyten landts of hebbe wettige nootsaken.
Voirt willen wi van schepenen ende van laten, die vonnesse varen halen, dat elc die gaet te voete hebhen sal 's daegs 12 deniers ende die rydt elck sal hebben 2 stuyvers's daegs te syne cost.
Voirt wille wi dat die campe bliven in alsulcken poenten alse tote hier hebben geweest.
Voirt meer om ale dinc te verclaerne, daer men aene twifelen mochte, wie dat syn goedt verboert heet, heeft hi wyf of kinderen, soe wile we dat d'eene helcht blive den wyve of den kinderen ende d'ander helcht 't 's heeren wille ochte 's heeren genade.
Waere oic dat man of wyf van buyten onsen lande onder ons quame woonen, dien willen wi dat si gebruken haer vriheden, si ende die van hem komen, diere se soude gebruken of si in haeren lande waren bleven op dat syt getoonen mogen, alsoe recht wyst met haren gebusemte ende met haren erve.
Waere oic dat gevile enig poent, dat hier ine noot geschreven en is, dat soude men handelen met mannen ofte met schepenen na dien poente, dien best gelyckt van dien hier staen beschreven.
Ende alsoe selck recht alse hier beschreven es, soe wilen wi dat men houde in alle onsen landen daert tote hier sonder vonnesse heet gestaen.
Voort willen wi, dat die meyer van Thinen hebbe buten Thinen ende Lieuwe 4 knapen tors ende nemeer ende 8 te voete, die baillu van Geldenake ende van Hannut 2 knapen tors ende 4 te voete, die baillu van Nivele 3 knapen tors ende 6 te voete buten Nivele, d'amman van Brussel 5 knapen tors ende 10 te voet, die schouteth van Antwerpen buten Antwerpen 5 knapen tors ende 10 te voet, schouteth van Den Bossche buyten Den Bossche 4 knapen tors ende 8 te voet, item wi willen vonde men meer knapen ridende op dese ambachte dan hier voer es gesegt, wie datter enen vonde, dat hi hem syn paert nemen mochte sonder mesdaet ende behoudent.
Ende waert dat imen van dese rechteren hilde meer knapen dan hier es gesegt ocht knechte, dat hi jegen ons hebbe verboert 20 pont ende waer dat sake dat iemen die misdaen hadde genen vrede eyste ter selver uren, dat die dat geschiede ochte des selves dages, dat die vrede ut gaet och eer, hi hadde verboort tegen den heer 30 pont, utgenomen allen liden die ons bede gelden ende meysemede lieden die ons bodeleken dinst doen, die selen quite zyn om 20schellinge al en sochten si genen vrede ende alle d'andere lieden sullen gelden 30 pont en sochten si geenen vrede, alsoe gelickerwys alse hier voer gesegt is.
Voert die gene, die leleke dinck dade waer bi dat hi uten lande vluwe, sine naeste moeste dan den vrede soeken op dat hem condeg es, waer oock dat hi syde dat hem condeg niet en ware soe sout die heer op hem moeten betugen of latent op synen eedt staen.
Ende oic willen wi wie anderen beclachte ochte ane sprect in rechte van wat saeken hine aenspreckt ende synre clagen niet volkomen en kan met waerheden dat hys es in al den selven poenten dat de gene soude hebben geweest ocht hi synre clagen boven waer bleven.
Ende oic wille wi wie misdoet dat hy 't selve betere ende dat niemen en gene soengelt ende gelde noch en eyssche alse van onsen bedelieden en meisemdelieden die ons bodelyken dienst doen.
Wie dat andere dreicht ende dat geproeven mag ter goeder waerheyt, hi hadde verboert jegen den heer 10 pont ende hi moet den gedreigden versekeren ende ware dat saeke dat enige niwe stucken geschiden in den lande die niet wel verklaert en mochte zyn metten poenten die hier voren zyn geschreven, die zal men handelen met onsen raide ende metten raide onser manne.
Voert willen wi, dat geen van onsen richteren saeke noch querele koopen noch verkrigen en mag dewile dat si in twiste oft calangien es.
Voert alle onse overrechteren van den voorgenoemde ammanschappe die selen wi setten t' onsne wille ende wanneer onse lide getonen konnen, dat hem onse richteren breken 't recht ochte niet en doen dat wi hem geheten hebben, soe selen si af zyn ende nemmermeer rechter zyn dair na. Oic hebben wi hen gegeven, dat alle de gene die nu rechteren waren, onderste ende vorste, dat sy nemmermeer richteren zyn en mogen noch werden in den voorgenoemde ammanschappe.
Ende oic geve wi onse lieden, dat sy alle ondermeyeren ende vorsteren selve kiesen selen ende die sy kiesen die meeste partie van hen, die selen wi hen geven ende dese mogen wi nochtans ave doen als wi willen ende als wise aen hebben gedaen, dien si dan selve kiesen, dien selen wi hen geven ende wanneer onse liede ons wettelycke gethoonen connen, dat onse meyer ocht onse vorster iet jegen dese voorgenoemde poincten doen, soo selen si ave zyn ende nemmermeer noch meyer noch vorstere werden.
Ende oic hebben wi gelooft, dat wi nimmermeer noch drossate noch meyer noch schout noch baillu noch aman maken en selen om dat si ons eenig geldt och goedt geven ochte leenen selen.
Ende wi Jan, by der gratien ons Heeren hertoge van Lothryck van Brabandt ende van Limborg willecoren ende geloven dat bi onser trouwen voir ons ende voir de gene die na ons selen komen, die geerve selen zyn van onsen lande ende sweeren ten Heylige, dat wi onse man ende onse liede, arme ende rike selen houden ende handelen naer dese wet ende na dit recht dat hier binnen is beschreven ende en selen soecken noch soecken doen engeen occasioen noch behendigheyt daer 't mede belet mochte bliven, dat dese wet niet en geschiede onsen lieden ende selen doen sweeren alle d'overrichteren van onsen lande, die nu zyn ende die nu voirwaert maken selen, dat si selen houden ende doen houden alle dese poenten, kline ende groot, die hier in staen beschreven ende hier toe behoort ende behooren mogen ende selen allen lieden vonnesse doen ende wet, die vonnesse eysschen ende wet begeiren, der mane ochte der schepenen schuldig zyn over te deilne.
Ende ware dat sake dat wi och onse richteren vonnesse ende wet niet en daden den genen die vonnesse eysscheden enewerf, anderwerf ende derdewerf met goeden oirconde, soo bevele wi onsen mannen bi der hulpen, die si ons schuldig zyn ende den schepen bi den eeden, die si gedaen hebhen, dat si noch door ons noch door onse richteren nemmermeer vonnesse en selen seggen bi haren wetene naer dien dat hen condech es, dat iemen rechts es gebroken die 't geeyscht heet ende gevolget met oirconden ende wat manne ocht schepene hier boven door ons ochte onsen rechteren vonnesse seide, desen en ware recht geschiet die 't geeyscht hevet, dien willen wi houden over wetteloos ende menedig ende sonder wet handelen, nae dien dat dese vonnesse hebben geeyscht met orconde van mannen ochte van schepenen ende sy 't hebben vervolget met 3 eyschinge van genachten te genachten ende ome dat wi willen, dat alle dese poenten die hier voren beschreven zyn in desen brief, groote ende cline, vaste ende gestadig blive van ons ende van onsen naercommelingen, in waerheden ende kennissen hebben wi onsen segel aen desen brief doen hangen ende geloven met onser trouwen eweliken seker te houdene, ende doen te houdene alle dese voirseyde stucken ende poenten. Dit was gedaen in 't jaer ons Heeren duysentig tweehondert d'negentech ende twee.