geheel opgelost zijn,"—hetwelk, als het met de noodige deftigheid en een gefronst voorhoofd wordt voorgedragen, zeker wel geschikt is om den onkundige een groot denkbeeld van des sprekers geleerdheid te geven,—om dit te kunnen verzekeren, zouden wij van rondsom daarover berigten moeten ingewonnen hebben en wel vrij omstandige en talrijke berigten, hetgeen wij niet hebben gedaan. Maar wij zijn desniettegenstaande zeer gerust over dit alles. De stalen wal, die de verbreiding der waarheid zoo krachtdadig kan beletten, die deze verbreiding althans steeds belemmert en vertraagt, kan ook somwijlen de verspreiding van dwalingen weêrhouden; dat, wat der waarheid de grootste inspanning van krachten kost om het te overwinnen of ter zijde te zetten, moet haar ook dikwijls ten magtigen bondgenoot worden: dezelfde ingenomenheid namelijk met en gehechtheid aan het oude, vroeger voor waar gehoudene, altijd gehoorde, die den mensch in zoovele omstandigheden belet van eene of andere dwaling zich los te maken, is hem ook veelal een gelukkige hinderpaal, die hem het aannemen van nieuwe of na langen tijd weder opgerakelde dwalingen belet. De vlugschriftjes van den waanzinnigen Duitscher, met hoeveel talent ook voor het groote publiek geschreven, met hoeveel zorg ook in onze taal door boekhandelaarsspeculatie overgebragt en met hoeveel graagte overal ontvangen, hebben, wij durven dit als zeker stellen, nergens een blijvenden indruk achtergelaten. Indien zij, in plaats van uitsluitend het uitvloeisel van des schrijvers blinden eigenwaan te behelzen, bestemd en geschikt waren geweest, om eene belangrijke en tegen algemeen aangenomene begrippen indruischende waarheid te verspreiden, dan zou hoogst waarschijnlijk hun eerste opgang veel minder zijn geweest; zij zouden misschien langen tijd bijna onbekend hebben kunnen blijven; maar langzamerhand zou een en ander natuuronderzoeker tot des schrijvers meening zijn toegetreden en die getracht hebben te verspreiden, zoolang, tot dat het autoriteitsgeloof,—dat eigenlijk niet moest kunnen opgemerkt worden in de geschiedenis der natuurwetenschappen, maar dat toch nog altijd daarin zulk een groote rol speelt,—te hulp was gekomen om iedereen moed te geven tot de luide verzekering "dat hij in de overtuiging van.... ten volle deelde." Maar met produkten
