13
van het gezin, overwerk vooral van vrouwen en kinderen op schrikbarende wijze, ontzedelijking der arbeidersklasse die plotseling wordt geworpen in geheel nieuwe verhoudingen. Toen trad een 29jarig fabriekant op als hervormer, een man die in zich vereenigde een kinderlijken eenvoud tot verhevenheid toe en het talent om menschen te besturen zooals weinigen. Robert Owen was aanhanger van de materialistische leer der voorlichters, volgens welke het karakter van den mensch het produkt is aan den eenen kant van den aangeboren aanleg, maar aan den anderen van de omgeving gedurende den tijd van ontwikkeling. In de industrieele revolutie zagen de meesten zijner standgenooten slechts verwarring en ordeloosheid, goed om in troebel water te visschen en zich snel rijk te maken. Hij zag daarin de gelegenheid om zijn lievelingsdenkbeelden in toepassing te brengen en zoodoende orde in de verwarring. Reeds te Manchester had hij het als bestuurder eener fabriek met meer dan 500 arbeiders met goed gevolg beproefd; van 1800–1829 had hij de leiding over de groote katoenspinnerij te New-Lanark in Schotland als besturend vennoot, alleen met grooter vrijheid van handelen en met een gevolg, dat hem een Europeeschen naam verwierf. Een bevolking die langzamerhand aangroeide tot 2500 personen, oorspronkelijk samengesteld uit de meest gemengde en grootendeels zeer gedemoraliseerde elementen veranderde hij in een modelkolonie, waarin dronkenschap, politie, strafrechter, processen, armverzorging, behoefte aan weldadigheid onbekende zaken waren. En wel enkel daardoor dat hij de menschen plaatste in menschwaardige omstandigheden en ook het opkomend geslacht met zorg liet opvoeden. Hij was de grondlegger van de bewaarscholen en stichtte ze voor 't eerst. Van het tweede jaar af kwamen de kinderen
