39
meester maakte van het handwerk, daar vernietigde zij het oude handwerk. Het arbeidsveld werd een kampplaats. De groote aardrijkskundige ontdekkingen en de kolonisatie, die daarop volgde, vermenigvuldigden het gebied van afzet en bespoedigden de verandering van het handwerk in de fabriek. Niet alleen brak de strijd uit tusschen de plaatselijke producenten; de plaatselijke strijd wies op tot een nationalen, de handels-oorlogen uit de XVIIe en XVIIIe eeuw. De groot-industrie eindelijk en de instelling van een wereldmarkt hebben den strijd algemeen gemaakt en daaraan tevens een groote mate van heftigheid verleend. Tusschen enkele kapitalisten zoowel als tusschen geheele industrieën en landen beslist de gunst der natuurlijke of gemaakte produktie-voorwaarden over hun bestaan. De onderliggende partij wordt zonder genade ter zijde gesteld. Het is de strijd om het bestaan van Darwin, die uit de natuur is overgebracht met vermeerderde woede in de maatschappij. Het natuurlijk standpunt van Thiers schijnt het hoogtepunt der menschelijke ontwikkeling. De tegenspraak tusschen maatschappelijke produktie en de kapitalistische toeeigening hervat zich als tegenstelling tusschen de organisatie der produktie in de enkele fabriek en de anarchie der produktie in de geheele maatschappij.
Om deze beide verschijningsvormen van de tegenspraak, die eigen is aan haar oorsprong, beweegt zich de kapitalistische produktiewijze, beschrijft zij zonder omwegen dien "gebrekkigen cirkelgang," dien reeds Fourier aan haar ontdekte. Wat Fourier in zijn tijd nog wel niet zien kon, nl. dat die cirkel langzamerhand nauwer werd, dat de beweging veeleer een spiraal geleek en dus haar einde moest bereiken evenals die
