41
den arbeider zelf zich verandert in een werktuig tot verknechting van den arbeider. Zoo komt het dat het ekonomiseeren der arbeidsmiddelen van den beginne aan tegelijkertijd de vreeselijkste verkwisting van arbeidskracht en roof aan de normale voorwaarden der arbeidsverrichting wordt; dat de machine, het geweldigste middel tot verkorting van den arbeidstijd omslaat tot het onfeilbaarste middel om allen tijd van den arbeider en van zijn familie om te zetten in disponibelen arbeidstijd ter waardevermeerdering van het kapitaal. Zoo komt het dat het te lang werken van den een de voorwaarde is voor de werkeloosheid van den ander, omdat de grootindustrie, die het heele aardrijk afjaagt om nieuwe konsumenten te krijgen intusschen tehuis de konsumtie der massa's op een hongerminimum beperkt en daardoor de eigen binnenlandsche markt ondermijnt. "De wet, die de betrekkelijke surplusbevolking of het industrieele reserveleger steeds met energie de opstapeling van kapitaal in evenwicht doet houden, hecht den arbeider vaster aan het kapitaal dan Prometheus was door de wiggen van Hephaestus aan de rots. De opstapeling van kapitaal gaat gepaard met een overeenkomstige opstapeling van ellende. De opstapeling van rijkdom aan de eene pool is dus gelijktijdig opstapeling van ellende, arbeidsleed, slavernij, onkunde, verdierlijking en zedelijke ontaarding aan de andere d.w.z. aan de zijde der klasse die haar eigen produkt produceert als kapitaal". (Marx, Kapital). En van de kapitalistische produktiewijze te verwachten een andere verdeeling van produkten, dat is te verlangen dat de polen van een batterij het water onopgelost zullen laten, zoolang zij in verbinding staan met de batterij en niet aan de positieve pool zuurstof ontwikkelen en aan de negatieve waterstof.
