hebben: en nochtans konnen de vereeuwdſte daeden van Mexico nergens na duiſend jaer haelen, volgens blijk der gedenk-teikenen, in dit rijk te vinden.
Aldus reden -kaeveld Samuel Purckas; maer waerlijk zijn redenen konnen ’s waerheids toets niet uitſtaen. [1]Want ſchoon-genoomen America aller weegen niet volk rijk was, toen de Spanjaerden aldaer te land ſtapten, volgt hier uit, dat het te vooren nooit volkrijk geweeft is? [2]Miſſchien heeft d'inlandſche oorlog, door welk deſe landaerd geduurig elkander afbreuk doet, ſonder iemand te verſchoonen, de voortſetting der menſchen dapper te rugge gehouden: te meer nadien haer beefstelijke verwoedheid ſoo verre uitſpat, dat hier en daer 't menſche vleeſch op rooſters gebraeden voor d’ aengenaemſte lekkerny dient. En neemt ſulk vernielen had onder d’Americaenen geen plaets, gelijk het nochtans heeft, was het wonder indien ſulk een groote hoek des weerelds, verre overtreffende in uitgeſtrekcheid niet alleen Euroope, maer Aſie ſelf , hier en daer onbewoonde land-ſtreeken vertoonde? Deſe konnen wegens dorre grond onbruikbaer zijn in haer ſelf: hoedaenige gronden meenig werf voorkoomen in ‘t midden van landſchappen met volk gepropt. Doch boven dit alles is het tegendeel waerachtig; want waerlijk America is noch huiden ten daege (onaengefien byna ontelbaere honderdduiſend Indiaenen certijds door de Spanjaerden aen kant geraekten) diervoegen bevolkt, dar het noch voor Aſie, noch voor Euroope, dien aengaende behoeft te wijken. En hoe konde nu ſulk een meenigte de wijduitgeſtrekte boodem van Amerika beſlaen, ten zy door’t behulp van veele eeuwen. Voorts krijgt deſe waerheid geen klein ſteunſel: wanneer iemand beſichtigt d'eilanden, met welke America aller wegen beſet leid. Immers zijn ze van de vaſte kuſt niet overgeſcheept na d' eilanden, dan door oorlog verdreeven: of, gelijk meeſten tijd geſchied, door al te weelig uitdyen der landzaeten, die van haer boodem niet konden gevoed worden? Hier komt by de verſcheidendheid van ſpraeken, in welke America meer verdeelt leid als Euroope, of eenig ander deel des bekenden weerelds. Waer uit licht te giſſen valt, dat America, nevens andere geweſten, kort na de verwerring der taelen, tot twee en ſeventig toe, onder 't bouwen van Babels-toorn, bevolkt is. Indien vorders d' Americaenen een woeſt leven leiden, ſlecht gekleed, ſonder pracht van huiſen; maer ſoodaenige zeden grypen ſtand by verſcheide volkeren, als de Tatters, Numiden en andere, welker oudheid nochtans niemand diesweegen in twijfel trok. Ook moet hy noodwendig geen kennis draegen van de konſten en handwerken, by d' Americaenen gebruikelijk, die uit haer verzierde onwetendheid meind te beſluiten, dat ze in America nieuwelinx ſich ter neder-ſloegen. Een ſtaeltje tot wederlegging kan volſtaen: by de vordere beſchryving ſal 't tegendeel duidelijker blijken.
[3]Hieronymus Benſo verhaelt, hoe hy verwondert ſtond over de gouden ſilver-ſmeeden in ’t landfchap Chito, als welke, ſonder yſer-gereedſchap, vaerdig toeſtelden beelden en allerlei vaten. 't Werk gaet aldus toe. Zy maeken een langwerpig ronde ſmeltkroes uit een wolle lap, rondom beſmeert met gekneede aerde vol gemorzelde houts koolen. De kroes, langer hand gedroogt tegen de ſonne, word met ſtukken goud of ſilver ten vuur gebragt. Rondom ſtaenze met ſes en meer pijpen uit riet, door welke ‘t vuur ſoolang op blaeſen, tot 't metael geſmolten is: het welk de goud-ſmeden, ter aerde nederſittende tuſſchen ſwarte ſteenen, ſonder veel moeite een geſtalte geven na eigen goed vinden. Eindelik hoewel Mexico geen ouder geheugenis bewaerd, als van duiſend jaeren, volgt hier uit, dat d'ingezeetene niet ouder zijn? Hoe meenige vermaerde plaets kent zijn oorſprong niet: of indien ze eenige rekening weet te vinden, zy weet echter den
