keer van onkuischheid of onmatigheid bij eenigen ondernemer hebben wij hier niet te maken. De ervaring leert, dat noch het drankmisbruik, noch de prostitutie door persoonlijke bemoeiingen van patroons met noemenswaard gevolg bestreden is. Aan den anderen kant leert de ervaring met een voor de patroonsklasse beschamende duidelijkheid, dat de prostitutie zelfs openlijk en direkt wordt in de hand gewerkt, overal daar waar het belang van de onderneming er mee gediend is, of waar de aard van het bedrijf het veroorlooft. Voor alle kapitalistische ondernemingen geldt, dat de mogelijkheid van prostitutie haar aan goedkoopen vrouwenarbeid helpt. Dit geldt zelfs voor die zaken waar men ordelijk en zedig werkvolk eischt. Het loon ontvangen van slechte en het werk leveren van brave meisjes, is een konditie welke iedere kapitalist bij voorkeur aan zijn arbeidsters zou opleggen. Voor een aantal zaken zal het tamelijk onverschillig zijn wat de vrouwelijke geëmployeerden buiten de werkuren doen—mits, natuurlijk, geen propaganda voor een beweging om betere arbeidsvoorwaarden. Waarschijnlijk is dit het geval voor de groote meerderheid van alle fabrieken en werkplaatsen. De kapitalist steekt zwijgende de winsten op, die zoowel de brave als de slechte meisjes voor hem verdienen, tevreden dat niet allen zóó braaf zijn om hem de voordeelen te ontnemen die hem de slechtheid oplevert, en ook niet allen zóó slecht, dat zijn zaak eer een danshuis dan een fabriek geleek.—Doch waar de fabriek eenmaal een danshuis is of ten minste er op gelijkt, daar wordt de prostitutie gelast en behoort zij tot de eischen van het vak en de konditie van den dienst.
Eene spreekster op het Berlijnsche dameskongres van 1896 heeft van toestanden in Oostenrijk, met betrekking tot dit onderwerp, het volgende gezegd:—de onregelmatige huishoudens bij de arbeiders zijn een groot kwaad want zij worden een instrument van loondruk. Getrouwde vrouwen, nl., drukken het loon voor de ongetrouwden; en nu hebben naar de mededeelingen van deze spreekster, de vernuftige kapitalisten een middel gevon-
