in evenredigheid met het welslagen van het werk dat zij verrichten. Zoo zal eenerzijds het denkbeeld dat de opbrengst van hun arbeid, de menigte goederen in ruil verkregen, de belooning van hun arbeidsijver en de verzoeting van hun arbeidspijn is, steeds levendig worden gehouden. Daarentegen zal het begrip dat dit bedrag, wijl wisselvallig en onevenredig, een belooning is die hun door het wilsbesluit eener ondoorgrondelijke en hoogere macht wordt toegekend of wel onthouden, evenzeer van kracht blijven.
Somtijds zien de warenproducenten hunne moeite boven verwachting en berekening vergoed. De vraag is toegenomen, het aanbod verminderd; andere, bekende of onbekende, gewone of ongewone, hebben meegewerkt om het quantum noodigen arbeid voor de levering van de som der waar overeenkomstig de bestaande behoefte, sterk te vergrooten. Zoo geldt het voortbrengsel van den arbeidstijd dien de producenten van het artikel werkelijk hebben besteed, voor het produkt van een veel grootere hoeveelheid arbeid. Ziedaar hunne inspanning overvloediglijk beloond, het werk hunner handen gezegend, hun een misschien geheel onverdiende genade bewezen. Een mislukte oogst, een verongelukte lading, schade door oorlog, brand of watersnood aan mededingende producenten toegebracht: zelfs rampen aan anderen overkomen kunnen meewerken om de waarde te verhoogen van de goederen in de hand van den gelukkigen bezitter. En hij, boven bidden en denken aldus begunstigd, zal, al ware 't slechts om zekerheid te krijgen in deze onzekerheid en te doen wat in zijn macht staat om een wending in zijn lot te keeren, de hoogere, ondoorgrondelijke machten dank brengen voor de beschikking die hem verrijkte.
Somtijds, echter, gebeurt het omgekeerde. Dan zien de producenten van een zekere waar, de waarde achteruitgaan. Ruime oogsten die de arbeidshoeveelheid aan de waar per stuk besteed ontzaglijk verminderen, kunnen de producenten in het vak ruïneeren. De god die weer en wind bestelt, drijft den spot met hun ellende en gebruikt den overvloed om hen te benadeelen. Of wel moeten pro-
