al wanneer hij zijn best heeft gedaan om niet meer dan den noodigen arbeid te besteden aan zijn produkt, en goede gronden meende te hebben voor de verwachting, dat, onder die voorzorgen gemaakt, de waarde van het produkt door hem in de gedaante van een genoegzame hoeveelheid levensmiddelen ontvangen zou worden, zelfs dan is er geen zekerheid dat deze verwachting op de markt zal worden verwezenlijkt. Het kan zeer goed zijn dat de faktoren, welke het quantum maatschappelijk noodigen arbeid voor deze bepaalde waar regelen, buiten zijn weten inmiddels veranderd zijn. Of het produktieproces is bekort, of wel de vraag is verminderd: en ziedaar omstandigheden waarvan voor onzen minder fortuinlijken warenproducent het gevolg is dat de door hem aangewende hoeveelheid arbeid meer dan de noodige hoeveelheid bedraagt, en dus slechts gedeeltelijk als noodige of waarde-voortbrengende arbeid in aanmerking komt. En in dat geval zal de kleinere waarde dan te voren verwacht of berekend, den producent een voorraad levensmiddelen inbrengen, te gering voor zijn behoeften.
Armoede, bovendien, zal onder hen ontstaan wanneer eenige leden van deze primitieve samenleving hunne produktiemiddelen verliezen, of wel, hetzij tijdelijk, hetzij voor goed, buiten staat geraken zich er van te bedienen.
Van de eerste oorzaak der voor-kapitalistische armoede hebben wij gezien dat zij in werkelijkheid niet zeer te duchten is. De omstandigheden die de enkelvoudige produktie, niet toevallig vergezelden, brachten teweeg dat de op berekening gegronde verwachtingen omtrent de waarde doorgaans verwezenlijkt werden om de goede reden dat de berekening niet zeer ingewikkeld was en met bekende, vrij wel onveranderlijke elementen (van behoeften en techniek) te doen had. Enkelvoudige warenproduktie is uit den aard van de instelling produktie op kleinen voet: alleen met behulp van vreemde arbeidskracht is de voortbrenging op ruimere schaal mogelijk, die daarmee ook van karakter verandert. Wij kunnen dus besluiten dat de gevaren die de leden der vóór-kapitalistische maatschappij uit dezen hoofde be-
