58
het arbeidsproces, m.a.w. van de bestaansvoorwaarden, de bezitstoestanden, de klasse-verhoudingen en klassestrijden door dat proces in het leven geroepen.
Even als Darwin in het natuurleven, ontdekte Marx de wetten, welke dien strijd en den op dien strijd berustenden vooruitgang beheerschen. Ook in het cultuurleven ontstaan aanhoudend individueele geestelijke variëteiten, die, beter aangepast aan wat op den bodem van het economisch leven uitbottende en groeiende is, overwinnen het verouderende en ondergaande, en nieuwe geestelijke lijnen ontwerpen in de richting van wat komende is. Evenzoo geven in het natuurleven nieuw opkomende organische variëteiten onder de individuen eener soort, een nieuwe organische ontwikkelingslijn aan.
Dat nieuw uitbottend gedachtenleven, dat eerst wordt, aangegeven door die enkele variëteiten, die eenzaam en onbegrepen blijven te midden van de zich aan het oude vastklampende wereld, en later machtige stroomingen gaan vormen, bloeit op uit het zich steeds ontwikkelend productieproces, dat de elkaar opvolgende generaties en menschengroepen in altijd nieuwe, voorheen ongekende verhoudingen tot elkander plaatst.
Elke nieuwe ontdekking, elke belangrijke uitvinding van technische hulpmiddelen, elke aanwending van nieuw begrepen natuurkrachten kan onberekenbare gevolgen hebben voor de productie en derhalve voor de maatschappelijke en ideologische vormen van een gemeenschap. Want alle mogelijke onderlinge menschenverhoudingen zijn in werkelijkheid economische ver-
