d’eene voor een Harmonie of gelijckſtemmigh geluyt, en d’ander tot een navolginge. De ſocken waeren der Comedyſpeelders ſchoeysels, als geſeyt is.
Comedia.
EEn bedaeghde Vrouwe met een eedel opſicht, die een fluyte in de hand heeft, en ſocken aen de voeten, hebbende op ’t hoofd veele krullen en ſwieren, die ſeer verwart zijn met knopen, met een opſchrift deſcribo mores hominum. Ick beſchrijve de zeeden der Menſchen.
Comedia Vecchia. De oude Comedie.
EEn oude lachende Vrouwe met een verrompelt en lelijck aengeſicht, hebbende een kaele kop, ſeer verwart, de kleederen ſullen gelapt en geſcheurt zijn met vodden van verſcheyden verwen. In de rechter hand salſe eenige pijlen of een geeſſel houden, en voor haere voeten ſal een Aepe ſtaen, die haer een toegedeckt korfken toereyckt, ’t welck zy van d’eene ſyde ontdeckende, vertoontſe daer in, mette ſlincker hand, verſcheyden lelijcke en venijnige gedierten, als ſlangen, adders, padden, en andere.
Zy wort de oude Comedie genaemt tot onderſcheyt van de nieuwe, als die in haere plaetſe is gekomen, doch ſeer van een ander verſchillende. Want de Poëten in de Schole van de oude Comedie, verluſtigden ’t volck, by wien doenmaels de opperbeſtieringe was, met het uytſpreecken en verhaelen van veele boertige, belachlijcke, ſcherpe en bijtende ſaecken, tot laſteringe en beſpottinge van de onrechtvaerdigheyt der Rechteren, van de gierigheyt en omkoopingen der Schouten, van de ſnoode manieren en onaerdigheden der Burgeren, en veele andere dingen. Welcke ongebondenheyt daer nae verbetert zijnde, ſoo heeft de nieuwe Comedie, de ſottigheyt en drollerien van ’t lacchen terſtont wegh genomen: En alſoo dit een ander geluck van Staet en regeeringe en andere verstandige vindinge der Menſchen, vereyſchte, ſoo iſſe daer nae aen ſeeckere wetten gebonden, die eerlijcker en Burgerlijcker waeren: waer door het voorſtel, de uytſpraeck en handelinge, van d’oude Comedie ſeer was afgeſondert, gelijck men, ſoo van d’een als d’ander ſlagh by Iul. Scaliger in ſijne Poëtica kan naeleſen. Het ampt dan van d’oude Comedie was, de gebreecken en handlingen der Menſchen in lagh en ſpotternye voor den dagh te brengen: en daerom is deſe beeldniſſe van ſoodanige geſtalte en geſicht, gelijck wy voorts ſullen verklaeren.
De geſcheurde en gelapte kleederen, als oock ’t voorſtel dat zy ter hand neemt, als mede de perſoonen die de vertooninge doen, daer komen geene Koninghlijcke perſonagien by, gelijck in de Treurſpeelen, noch gelijck in de Comedie togata, dat is in de ſlechte, en preteſtata van de Romeynſche Burgeren van aenſien.
Door de verſcheyden verwen van ’t kleed, wort de verſcheydentheyt en onbeſtandigheyt van veele dingen vertoont, die zy in eenigh gedicht ſtelden, als mede den verſcheyden ſtijl van ſchrijven, mengende verſcheyden aert van dingen onder een.
De Aep die haer ’t korfjen langt, betoont de ſotte naevolginge, waer door zy de gebreecken en vuyligheden, van andere Menſchen, openbaerden, ’t welck door de vuyle en venijnige dieren wort uytgedruckt, die zy door lachernye en ſotternye aen ’t volck openbaert en vertoont. Waer van men een voorbeelt by Plautum in ſijne Gurgulio, kan naeleſen.
Tunc iſti Graeci &c. Dan wandelden deſe getabberde Griecken met toegedeckten hoofde, gelaeden met boecken en mandekens. Dan ſtaen deſe landloopers met malkanderen te preutelen, dan beweeren zy haer ſtuck, dan ſtaen zy ’t tegen, en komen met haere ſpreucken voort, die ghy altijd ſult drinckende ſien in den bad kroegh. Alſſe dan wat heymlijx hebben wegh gedragen, ſettenſe daer een wijntjen op, en komen als droevigh en droncken voor den dagh.
De pijlen in de rechter hand drucken uyt de ſcherpe en vinnige maniere van ’t bitter quaed ſpreecken, waer door zy de goede naeme en achtbaerheyt van beſondere perſoonen quetſten en vernielden. Waer over Horatius in ſijne dichtkonſt aldus ſeyt, dat nae de Treurſpelen de Oude Comedie gevolght is met groot lof: maer de Vryheyt verviel in ongebondenheyt en gewelt, die daer verdiende datſe nae de Wetten wierde ingebonden. De Wet wierde aengenomen. En als deſe maniere, van ſijn naeſte te beſchaedigen was afgeſneden,
