Pagina:Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants Cesare Ripa 1644.djvu/336

Uit Wikisource
Deze pagina is proefgelezen
314
 
De Maete.      Misura.

maete van ſes voeten, en Plethrum een maete van hondert voeten, en andere die Budæus verhaelt, en met deſe voetmaeten wierden de mijlen, bunderen Lands en de ſtadien gemeeten, welcke ſtadien yder ſes hondert voeten hielden, het achtſte deel van een mijle, zijnde 125 paſſen, yder pas hiel in vijf voeten. De voet, gelijck Demetrius Alabaldus, Hermol. Barbarus over Plinium, en Budæus verhaelen, was gemaekt van ſeſtien vingeren breet, dat is 12 duymen, yder duym 1⅓ vinger breet: Waer van men de groote ſien kan in ’t paleys van den Kardinael van Farneſe, in welckers beſchrijvinge van C. Iulius, de Meeter Hermes, wert genoemt, alwaer een hoogh uytgehoolde lijne ſtont van 16 vingeren, zijnde van metael, die daer nae is wegh genomen, maer men vintſe beſcheydelijck in de beſchrijvinge van Smetius. Daer is noch een ander, nae de gevondene verbeteringe van Pythagoras, waer van Vitruvius gedenckt van de maete van 10 voeten of pertica: gelijck Cicero en Horatius verhaelen. En wert dieſelve aldus beſchreven, dat door de pertica, de konſtenaers haere maete afdeelen, en dat niet alleene van de gebouwen, velden, graften, maer oock van Leger-meetingen, en waer men de tenten ſoude opſlaen. En hier over trocken de Landmeeters een ſtuck weeghs voor de ſoldaeten uyt, die de Legerplaetſen afmaeten, en ſtelden daer op de naeme, alwaer een yders plaets ſoude weſen. Iae hy wierde of halsſtarrigh of ſchuldigh, nae de Keyſerlijcke wetten, geoordeelt, die ſich daer tegens op ſtelde, of die eenige naemen hadde verandert, gelijck Turnebus in zijn kladboeck van de Roomſche Krijghskonſt heeft opgeteyckent. Auguſtus, gelijck Suetonius verhaelt, liet deſe voetmaet van de ſoldaten dragen, die ſich in eenige miſdaet hadden verlopen: niet dat het was een ſchandmaet, maer om te doen verſtaen, dat deſe ſoldaet onwaerdigh zijnde om een ſpies of wapen te voeren, naulijx waerdigh was, dit voor den Landmeeters te dragen. Hoewel Sabellicus deſe maete, buyten reeden, verſlimt, en wil ſtaende houden, dat die alleene den Konſtenaers en niet den Kapiteynen paſt, alleens of zy geen kenniſſe van Stercktebouwingh en Wiskonſt, en van Legermeetinge moſten hebben. De Keyſer Adrianus was in de Geometrie of Wiskonſt ſeer eervaeren, gelijck Spartianus van hem getuyght: oock wierde hy gehouden voor een goed Bouwmeeſter. Hy liet Apollodorum dooden, om dat, aleer hy Keyſer was, en hy tuſſchen beyden zijn gevoelen van de Bouwkonſt, mede wilde voorſtellen, hy van den Bouwmeeſter Apollodoro, tot verſmaetheyt van zijne konſt, aldus wierde aengeſproken, Hout u vry gerust, en maelt wat uylen en Aapen, gelijck Dion datſelve verhaelt. Soo vintmen oock, dat veele hooftmannen en krijghsoverſte verſtandige Lantmeeters geweest zijn. Livius acht dat Hannibal de verſtandighſte oordelaer in de Krijghskonſt is geweest: naeſt Alexander oordeelt hy Pirrum boven d’andere Keyſeren, want hy is d’eerſte geweeſt, die den Soldaeten het Landmeeten heeft geleert, want daer is geene geweeſt, die de Legerplaetſen beter wiſt uyt te kieſen en ’t volck te verdeelen. Van gelijcken getuyght Proclus van Carthago, als Pauſanias verhaelt, dat Pirrus van wegen zijn geluck, minder was als Alexander, maer om een heyrleger in ſlaghordre te ſtellen, dat hy hem daer in veel overtrefte. Van zijne kenniſſe in ’t meeten, en een Veldleger te ſlaen, dat roert Plutarchus in zijn leven oock aen. Wy vinden oock in Vegetius, dat de Hoofdmannen en Capiteyns ſelve de pertica in der handen naemen, en maeten de graften, die de ſoldaeten rontom de velden hadden gegraven, om te ſien ofſe wijt genoegh waren, want zy moſten of negen of elf of dertien of ſeventien voet wijt zijn, nae dat het dan tegen de Vyanden noodigh was. Dit werck wert van de Hoofdmannen mette pertica gemeeten, op datſe niet te weynigh, of door iemants ſloffigheyt ſouden doolen. Het Waterpas en de Lootlijne vintmen in de beſchrijvingh van Gneus Coſſutius op de maniere als een groote A, alwaer in ’t midden een ſtuck loot aen een draed hanght: een beeld van de Gerechtigheyt en dat door de richtigheyt die de Meeter moet houden, niet alleen in de gebouwen, maer oock in de Landen en andere dingen te meeten, gelijck daer van Cicero, Lucium Antonium prijſt, dat hy was ſoo wel in ’t beſonder als in ’t gemeen, een rechtvaerdigh en beſcheyden Meeter. Welcke rechtigheyt, men over al met billijckheyt moet handhouden, ſoo in alle meetingen van Huyſen als Velden en andere dingen, of anders gaet de handel niet recht, en alle dingen

worden