ondergegaen, oorſaeck van de ſchadu, nae ’t ſeggen van Suidas. Waer over Bartholomæus de Engelſman gaet weyen, als dat het lichtende lichaem, ’t welck grooter is als het aerdrijck, een ſcherpe ſchadu maeckt: waer uyt hy beſluyt, dat de Sonne, weſende grooter als het aerdrijck, een ſcherpe ſchadu maeckt. En ſo de Sonne een ſcherpe ſchadu maeckt, ſoo volght daerom niet, dat zy met deſe ſchadu, de werckende oorſake van de nacht ſoude zijn. Ten derden ſullen wy ’t op een ander maniere bewijſen, dat de nacht niet kan weeſen een ſchadu van ’t aerdrijck, maer veel eer een oorſaecke van dieſelve ſchadu. De ſchaduwe is niet anders als een dervinge van een rechte en voornaemſte doorgangh en inſtortinge van ’t licht in een ſeeckere bepaelde grootheyt, die veroorſaeckt wort in eenigh lichaem, door de tuſſchen-ſtellinge van een duyſter lichaem, ’t welck tegen het klaerlichtende lichaem geſtelt wort. Dit aldus geſtelt zijnde, ſoo kan de Nacht geen ſchadu van ’t Aerdrijck geſeyt worden, om dat de ſchadu een vaſt en bepaelt beeld in haer begrijpt, dat in ’t beſchaduwt lichaem wort vertoont, en een groot deel in deſe beeldniſſe beſtaet. Maer de Nacht beſluyt niet noodſaecklijck ſoodaenigen beeld in ſich, waer uyt, alhoewel by nacht-tijden, het Aerdrijck tuſſchen beyden geſtelt zijnde, in de locht een ſcherpe ſchadu veroorſaeckt, ſoo is niet te min ſoodaenige ſchadu een beeldniſſe buyten het weſen van de Nacht. Doch toegelaeten zijnde, dat het Aerdrijck geene ſchaduwe veroorſaeckte, ſoo ſoude het nochtans door de ſlechte duysterniſſe en dervinge van ’t licht, nacht weſen. Niet min kan men ſeggen, dat de Nacht een werckinge is, van de ſchadu van ’t Aerdrijck, maer veel eer een oorſaecke van ſoodanigen ſchadu, als een algemeene merckpael, weſende de Nacht, gelijck geſeyt is, in der daed een beroovinge van ’t licht, ſoo wel van d’een als van d’ander halve Sphæra, en dat door de tuſſchen-ſtellinge van ’t Aerdrijck, welcke duyſterheyt ingekort en te ſamen getrocken zijnde, tot het onderſcheyt van ſekere uytſtreckinge en beeldniſſe, is oorſaecke van de bovengeſeyde ſchadu. Deſe verſchillen en tegenſtrijdige oorſaecken komen voort, om datmen dickwijls ſiet op de oorſaeck, die in ſich een oorſaecke is van andere oorſaeken, dickwijls op een oorſake die verre te ſoecken is, dickwijls op eene die nae by is, dickwijls meer op d’eene bepaelinge als op d’ander. Maer genomen, laet de Nacht al weſen, of een werckinge van de ondergaende Sonne, of van ’t duyſtere lichaem van ’t Aerdrijck, of van de ſchadu des Aerdrijx, of laet de Nacht weſen, als een dervinge van ’t licht, jae ſelve de oorſaeck van de ſchadu, ſoo is nochtans, in alle manieren, de Nacht een ſchadu: En men magh ſeggen dat de Nacht ten deele een ſchadu van ’t Aerdrijck is, om dat dieſelve eene van die bepalingen in haer begrijpt, die te ſamen gaen om de ſchadu te maecken. Plato beweert oock in zijne Timæus, dat de Aerde niet alleen een werckende oorſaecke van de Nacht is, maer oock van den dagh. Hy heeft gewilt dat het Aerdrijck, onſe ophefferſche, die ontrent den Pool door ’t geheel is uytgeſpreyt, aen den dagh is vaſt gemaeckt, en is werckster en bewaerſter van de Nacht. Nox de Nacht, komt in ’t Latijn van Nocere, dat is van ’t beſchaedigen, ſeyt Catulus over Varro, om dat dieſelve alle dingen door den dauw en rijp, nat maekt en bederft, ten waere dat de Sonne, die weder te recht bracht. Oock beſchaedightſe door duyſent ongebondentheden, mishandelingen en ſchelmeryen, die door de ſtoutigheyt van de ſtille Nacht worden bedreven. En om Lucianus woorden te gebruycken, die hy in zijne Minneſpreucken heeft, ſoo ſeyt hy dat de Nacht een algemeene Maſque of Momaengeſicht is, waer onder de Zeedige, tot een roof van de onbeſchaemtheyt worden overgegeven. Baſilius ſeyt, de duyſterheeden achten de ſchaemte kleyn. Heſiodus maeltſe af datse een Moeder is van bedrogh, jammer en ellende, en datſe Momus heeft voortgebracht, met d’ellende vol ſmerte: noch heeftſe Nemeſis, de Goddinne der Wraecke, geteelt tot een neerlage voor de ſtervende Menſchen: de ſchaedlijcke Nacht, ſeyt hy, heeft hier nae noch Bedrogh en Vriendſchap gebaert. Zy wort oock tot Moeder van de Vriendſchap gemaeckt, door ’t vermoeden van de dertle en geyle Vriendſchappen, oorſaecken van de bovengeseide bedriegerien, ongemacken en moorden van Menſchen. By Nacht is alles vol quaed vermoeden, ſeyt Ambrosius. Moeder van twist, ſeyt Heſiodus. De Nacht beſchadight meerendeels door haere ſchadelijcke Locht, beſwaerende
