venijnige ſlangen, voorſiet. En dit is ’t gevoelen van ſommige Oude.
Difesa contra i pericoli. Beſcherminge tegens gevaer.
EEn jonge vrouwe die in haer rechter hand een bloot ſweert hout, en aen de ſlincker arm een ſchild, daer een yſere vercken in ſtaet.
Zy wort jongh geſchildert, om dat de Iongheyt wacker en vaerdigh is, om ſich tegens alle aenvallen te beſchermen. Het ſwaerd en ſchild betoonen, datmen ſich daer mede niet alleen moet beſchermen, maer oock ſijnen vyand aenvallen en beſchaedigen. Het Rondas en Schild worden voor de Beſcherminge genomen: en beelden de Egyptenaers daer mede een Man af, die voor alle laegen, gevaer, en allerley toevallen der fortuyne, ſeecker was. En overſulx maelden zy het yſere Vercken daer in, om dat dit dier, ſoo haeſt als het eenige wilde beeſten ruyckt, of geblaf der honden hoort, ſich draeyt in een ronde kloot, en treckt ſijn ſnuyt en beenen in ’t lijf, gelijck de ſchildpadden doen, ſich keerende en draeyende, ſulx dat, waer men ’t oock aenroert, ſoo bevint men dat alle ſyden, met noodig tegenweer beſet zijn, tot een ſchrick van die ’t willen aengrijpen.
Contagione. Beſmettinge.
EEn jonge, rancke, bleecke vrouwe, met ſlordige en geſcheurde kleederen, van droeviger verwe: zy ſal in de rechter hand houden een tack van een noote boom, en de ſlincker op een Baſiliſcus, die ter ſyden haer ſtaet, met een wreet gelaet en ſeer ſtraf geſicht. Op haer ander ſyde ſal een Iongelingh zijn, die ſich quijnende vertoont, en die kranck en half dood ter aerden leyt.
Contagium Beſmettinge, komt van de Latijnen van Contactu, dat is, van aenraeckinge, overmits dieſelve van d’eene kranckheydt des lichaems in een ander overgaet.
De Beſmettinge nae Averrois meeninge, is tweederley: te weten, de Mathematiſche of Wiskonſtige, en de Natuerlijcke. De eerſte geſchiet niet altijt tuſſchen twee lichaemen, maer nae de grootheyt der lichaemen, ſiende het Wiskonſtige nergens anders op, als op de buytenſte vlackten of andere maeten. De tweede geſchiet altijd tuſſchen twee lichaemen in een beſtemde plaetſe: anderſins ſeyt men, dat die natuerlijcker wyſe niet wort gevonden.
Willende dan de Beſmettinge beſchrijven, ſullen wy ſeggen, dat het is een ſnoode en bedorvene hoedaenigheyt van ſieckte, die welcke of door de locht, of van het eene lichaem in ’t ander wort overgeſet, en deſe beſchrijvinge wort by Mercurialem in ’t xvii cap. van de koortſe geſtelt. Maer Ioan. Baptiſta Montanus over het boeck Fen van Avicenna, die geeft daer van een volmaeckter ſtellinge, inhoudende de oorſaecke van de ſtoffe, van het weſen en van de wercklijcke kracht: ſeggende dat de Beſmettinge een ſieckte is, diewelcke gaet van ’t eene lichaem in ’t ander, ’t zy door middel van aenraeckinge, of ſonder middel, door de overeenkominge van de ſtoffe, of door de tegenſtrijdigheyt van het deel van de form, door oorſaecke van de ontſtellinge der hitte, diewelcke de vochtige deelen onbequaemlijck verteert.
Om nu hier van verklaeringe te doen, ſoo ſegh ick, dat eene kranckheyt diewelcke ſal gaen van ’t eene lichaem in ’t ander, van noode heeft, dat die geſchiede door middel van eenige beweginge. En ſoo daer beweginge is, ſoo moetſe weſen, eene van de viere, die van Ariſtoteles in ſijne Natuerkonſt worden verhaelt, te weten, of de bedervinge, of de vermeeringe, of de veranderinge, of verplaetſinge. Daer is geen plaetſlijcke beweginge, want men ſiet niet, datſe ſich van plaetſe beweeght, daer is geen vermeerderende, want daer komt niet by, ſoo moet dan vaſt blijven datter is veranderinge en bedervinge: gaende altijt de veranderinge voor alle bedervinge, gelijck geſeyt is, van ’t eene lichaem in ’t ander. Soo is ’t dan noodigh, datter een agens, dat is een werckende, en een patiens, dat is een lijdende zy: te weeten, een deel ’t welck aenroert, en een deel dat aengeroert wort. Het werckende deel is, waer uyt de Beſmettinge vloeyt, en het lijdende is, ’t welck de Beſmettinge aenneemt: ſoo is ’t dan noodigh dat de lijdende eenderleye kranckheyd of genegentheyd hebbe mette werckende. De aenroeringe
