164
doet het bedrijf stilstaan in geweldige uitbarstingen, maar het verslapt even spoedig en valt in apathie terug, tot na korter of langer tijd een nieuwe uitbarsting plaats vindt.
Voortvarend en energiek waar het geldt de materieële hulpbronnen van het land tot ontwikkeling te brengen, en in dit opzicht zeer zeker eene vooruit strevende, eene de maatschappelijke ontwikkeling bevorderende klasse, schrikt de handelsbourgeoisie terug voor de natuurlijke gevolgen dezer ontwikkeling: de sociale maatregelen, die in een modern land onvermijdelijk zijn. Het is, zooals wij zagen en nog zullen zien, de handel geweest die in ons land de industrie den weg gebaand heeft: zoodoende hielp de handelsbourgeoisie, indirekt, de moderne arbeidersbeweging in het leven, wier eischen van arbeidswetgeving, van gchoolvoeding en kleeding, van pensioneering enz., geene partij met meer beslistheid dan zij bestrijdt. Niet heeft zij zich, als een deel der industrieële kapilisten, opgewerkt tot het inzicht van de wenschelijkheid van sociale wetgeving, ook uit kapitalistisch oogpunt. Liever dan de kans op sociale hervormingen te wagen, verbroedert zij met haar oude vijanden: zoo brachten de laatste jaren het schouwspel, dat, zoowel onder een vooruitstrevend-liberaal, als onder een klerikaal ministerie, afgevaardigden van de groote koopsteden keer op keer hun stem uitbrachten met de rechterzijde; en een fraktie der bourgeoisie, die zoovele jaren lang in Nederland de eenige krachtige macht van den vooruitgang vertegenwoordigde, de steun der reaktie is geworden.
Naast de welgedane en omvangrijke gestalten van koloniaal- en handelskapitaal maakt het industrieële
