103
der machine om arbeiders uit het werk te zetten wordt daardoor tegengewerkt en zelfs tijdelijk gekeerd, maar niet opgeheven; het doet zich weder openlijk gelden en de betrekkelijke vermindering van het aantal arbeiders wordt tot eene volstrekte, zoodra de toevloed van nieuw toegevoegd kapitaal langzamer wordt of onder een zekere maat daalt.
Nemen wij ter veraanschouwelijking ons bovenstaand voorbeeld weder op. Wij hadden een kapitaal van 200.000 gulden, waarvan 100.000 gulden variabel kapitaal, die tot aanwending van 500 arbeiders dienden. De invoering eener nieuwe machine verhoogde het bedrag van het constante kapitaal tot 158.000 gulden, deed het bedrag van het variabel kapitaal tot 42.000 dalen, het aantal te werk gestelde arbeiders tot 210. Maar nemen wij nu aan, dat tegelijkertijd aan de onderneming 400.000 gulden nieuw kapitaal toevloeien: zij wordt dienovereenkomstig vergroot; in dit geval stijgt het aantal te werk gestelde arbeiders tot 630, dus 130 meer dan te voren. Ware de machine niet ingevoerd, dan had de verdrievoudiging van het kapitaal intusschen ook een verdrievoudiging van het aantal arbeiders, van 500 tot 1500, bewerkt.
Maar al bewerkt de machine ook steeds een betrekkelijke, soms een volstrekte vermindering van het aantal arbeiders in den tak van bedrijf waarin zij ingevoerd wordt, toch kan zij tegelijkertijd een vermeerdering van het arbeidersaantal teweeg brengen in andere takken van bedrijf, waarop de eene tak inwerkt.
De machine maakt een nieuwe arbeiderssoort noodig, de machinemakers.
De invoering der machine in een industrietak bewerkt de vermeerdering der totale hoeveelheid daardoor voortgebrachte producten. Deze maakt weder een overeenkomstige vermeerdering van ruwmateriaal noodig en dus, onder overigens gelijke omstandigheden, een vermeerdering van het aantal der bij de productie daarvan werkzame arbeiders. Als een machine ingevoerd wordt, die 1000 el garen, wellicht met minder arbeiders, even snel spint als vroeger 100 el garen gesponnen werden, dan zal wellicht het aantal spinners afnemen, doch tegelijkertijd dat der arbeiders in de katoenplantages stijgen. De ontwikkeling der spinmachines in Engeland was de voornaamste oorzaak voor de vermeerdering van het aantal negerslaven in de Vereenigde Staten.
Wordt het garen goedkooper, dan kan de wever (wij nemen aan dat hij nog handwever is) zonder grootere uitgaven voor ruwmateriaal meer produceeren; zijn inkomen groeit, meer menschen wenden zich tot het weven. "Grijpt de machinerie phasen aan die een arbeidsvoorwerp vóór zijn laatsten vorm te doorloopen heeft, dan vermeerdert met het arbeidsmateriaal de vraag naar arbeid in de nog in handwerk- of manufactuurtoestand gedreven bedrijven die het machinale fabrikaat gebruiken."
Met de ontwikkeling van het machinewezen groeit de meerwaarde en de productenhoeveelheid waarin zij zich belichaamt. Daarmee stijgt de weelde van de kapitalistenklasse en haar aanhangsels. De vraag naar weeldearbeiders, dienstboden, lakeien enz.
