153
zich nu min-of-meer naar tijdsopvolging over Spanje, Portugal, Holland, Frankrijk, Engeland. In Engeland worden zij op het einde der zeventiende eeuw systematisch samengevat in koloniaal stelsel, staatsschuldenstelsel, modern belastingstelsel en protectiestelsel. Deze methoden berusten ten deele op het meest brutale geweld, b.v. het koloniale stelsel. Alle.echter benuttigen de staatsmacht, het geconcentreerde en georganiseerde geweld der maatschappij, om het proces tot omzetting van de feodale in de kapitalistische productiewijze broeikasachtig te bevorderen en de overgangen te verkorten. Het geweld is de vroedmeester van elke oude maatschappij die van een nieuwe zwanger gaat. Het is zelf een economische potenz (macht)."
De voorlaatste zinsnede der aangehaalde plaats is zeer vaak gebezigd, doch meestal uit den samenhang getrokken. Wie haar in verband met de voorafgaande zinsnede overdenkt, zal weten hoe hij haar heeft op te vatten. Tot de vormen van geweld die als vroedmeester der kapitalistische productiewijze gediend hebben, behoort ook "de staatsmacht, het geconcentreerde en georganiseerde geweld der maatschappij," zeer zeker niet de macht van den staat die boven de klassentegenstellingen in de wolken troont, doch de macht van den staat als werktuig eener krachtig omhoog strevende klasse.
Het toenemend proletariseeren der bevolking, in het bizonder van de boerenbevolking, en het ontstaan van de binnenlandsche markt eenerzijds, anderzijds de opeenhooping en concentratie van groote rijkdommen en tegelijkertijd, in het bizonder ten gevolge van handelsoorlogen en koloniale politiek, het ontstaan van de buitenlandsche markt, dat waren de voorwaarden die sedert de vijftiende eeuw in Europa samentroffen, de geheele productie meer-en-meer in warenproductie en de eenvoudige warenproductie in kapitalistische veranderden. De verbrokkelde kleinbedrijven der boeren en handwerkslieden werden voortaan steeds meer vernietigd en verdrongen, om plaats te maken voor kapitalistische grootbedrijven.
