129
en ten laatste werden de beide rijken vereenigd. In het midden der 13e eeuw werd Pasè beoorloogd en verwoest door Mådjåtpahit. In het midden der 14 e eeuw was Pasè onder den vorst Malikoez-Zahir reeds geheel Mohammedaansch.
In 1509 kwamen de Portugeezen in Pasè; in 1521 plaatsten zij er een vorst van hun maaksel op den troon; in 1525 werd Pasè onderworpen door den Sultan van Atjeh; de vorst van Pasè vluchtte naar Malaka en zijn rijk viel uiteen in verschillende staatjes. De oudheidkundige dienst doet thans onderzoekingen naar de grafmonumenten van het oude rijk van Pasè. In 1913 kwan men gereed met de opneming van het graven-complex Peuët-Ploh Peuët en maakte men een aanvang met die van de graven te Sarèh en Teungkoe di Balè. Het derde kwartaalsverslag over 1915 van den oudheidkundigen dienst vermeldt de eerste vondst van een HindoeJavaansch opschrift op een steen aan het voeteneinde van een vorstinnegraf, dat aan het hoofdeinde een grafsteen met Arabische inscriptie bevat. Wellicht geeft de ontcijfering dezer inscriptie zekerheid omtrent het bestaan van betrekkingen van Pasè met Java in de 13 e en 14 e eeuw.
Hegemonie van Atjeh.
Sedert 1525 had dus de Sultan van Atjeh de hegemonie in Noord-Sumatra. De pogingen tot centralisatie van het bestuur over de menigte quasi-onafhankelijke njkjes hadden niet veel succes. Alleen onder den Sultan Alaoeddin al Qahhar, ook Sidi Moekamil geheeten (1540—1567), en vooral onder den meest beroemden Sultan Iskandar Moeda of Meukoeta Alam (1607—1636) was de Sultan werkelijk machtig.
De Paseiers hebben nog herinnering van hun vroegeren invloed in Atjeh en worden nog wel als een apart soort Atjehers beschouwd, mede door hun afwijkend dialect.
Ook de bewoners der vallei van Pidië (Pedir), de Pedireezen, hebben een afzonderlijk dialect, vestigden ook elders in Atjeh koloniën en nemen onder de Atjehers eene afzonderlijke plaats in.
Het totale aantal Atjehers is te stellen op rond 500 000 zielen.
