22
met kapitaal van verschillende duurzaamheid b.v., verschillend influenceert 1).
Deze invloed van de onderlinge verhouding tusschen loon en rente op de prijzen wordt met groote uitvoerigheid door Ricardo in de vierde afdeeling van zijn hoofdstuk „On value” ontwikkeld. Het betoog en de voorbeelden, door Ricardo aangevoerd, hier in hum geheel over te nemen of te bespreken schijnt mij onnoodig. De conclusie waartoe hij komt is echter uiterst belangrijk; in de tegenwoordige maat- schappij is de arbeid niet langer de absolute waardebron; hij is dit nog slechts relatief d. w. Z.: in zooverre de verhouding tot kapitaal waarin bij twee productieprocessen de arbeid aan de productie deelneemt dezelfde is, is het deze arbeid die de ruilwaarde der producten bepaalt. Worden twee zaken voortgebracht door gelijke hoeveelheden arbeids in verbinding met kapitaal van ongelijke waarde, of met gelijkwaardig, maar ongelijk in vast en vlottend verdeeld, kapitaal, of met gelijke hoeveelheid kapitaal maar van verschillende duur- zaamheid, hun ruilwaarde zal verschillend zijn. Alleen daar waar aan de productie van twee zaken wordt deelgenomen door relatief gelijke hoeveelheden gelijksoortig kapitaal en arbeid, zal hun ruilwaarde zich verhouden als de hoeveelheden arbeids, die hun voortbrenging onder de minst gunstige voor- waarden kostte. Dit alles is een gevolg daarvan, dat de eige- naars van het kapitaal dit natuurlijk niet voor niets ter pro- ductie bestemmen, maar aanspraak maken op een vergoeding, een rente. Daar het product dus tusschen arbeider en kapitalist 2) verdeeld moet worden, volgt hieruit, dat „er geene rijzing kan zijn іп de waarde van den arbeid of zij gaat gepaard met rentedaling” 3) en omgekeerd.
1) Cf. von Böhm, Kapital I, 404, die betoogt hoe dit verschil met het bestaan
der kapitaalrente identisch is,
2) In den ruimen zin thans genomen, waarin de term ook den grondeigenaar omvat.
3) Principles, pag. 23. Uit de volgende plaatsen onder meer kan men zien dat
