38
zijn de productiekosten van den door den werkman gepres- teerden arbeid de levensmiddelen hem uitbetaald om hem in 't leven te behouden. Ziet nu de ondernemer kans zijn werkman langer te laten arbeiden dan noodig is, om door zijn arbeid hem de kosten van het verstrekt levensonderhoud te vergoeden, dan heeft hij zich daarmede de mogelijkheid geopend, om in ruil voor de productiekosten, die hij ter voort- brenging besteedt, een grooter waarde, ,meerwaarde", te ont- vangen. Nu is, daar alle goederen aan elkaar gelijk zijn, elk goed hem minder waard dan de waarde van zijn productie- kosten, en daar in het verkeer het goed zijn waarde ontleent aan zijn productiekosten, bestaat hier de mogelijkheid van een voor beide partijen voordeel biedenden ruil, en door oplegging van de verkregen ,, meerwaarde", voor den producent de mo- gelijkheid van kapitaalvorming 1). De kapitalist betaalt met zijn geld of in naturalia de ruilwaarde van den arbeid, die gelijk is aan de waarde van wat noodig is om den arbeider in het leven te behouden. Hij ontvangt daarvoor de gebruiks- waarde van den arbeider. ,,De waarde van een dag arbeids- kracht bedroeg 3 sh. omdat daarin zelf een halve arbeidsdag belichaamd was, d. w. z., omdat de levensmiddelen dagelijks noodig ter productie der arbeidskracht een halven arbeidsdag kosten. Maar de vroegere arbeid, die in de arbeidskracht schuilt, en de levende arbeid dien zij kan presteeren, haar dagelijksche onderhoudskosten en wat zij dagelijks aflevert, zijn twee geheel verschillende grootheden. De eerste bepaalt haar ruilwaarde, de andere vormt haar gebruikswaarde. Dat een halve dag noodig is om hem gedurende 24 uren in het leven te houden, belet den arbeider volstrekt niet om een ganschen dag te arbeiden. De waarde der arbeidskracht, en
1) Zie de ontwikkeling der Mehrwerth »-theorie vooral Kapital I p. 166 v.v.,
jo. 193 v.v. welke bladzijden tevens als proeve van Marx's stijl dienst kunnen doen.
