42
echter bij verschillende productieprocessen in gelijke verhouding diensten presteeren, bepalen de ter productie benoodigde hoe- veelheden arbeid de ruilwaarde der goederen, die in hun productiekosten wortelt. De billijkheid der kapitaalrente is voor Ricardo van-zelf sprekend; "slechts wanneer de rente een zaak is, die buiten twijfel goed is, kan men zoo over haar heenstappen als Ricardo deed” zegt Wieser 1). Wel noemt Ricardo kapitaal "accumulated labour”, maar men kan erkennen, dat kapitaal door voortbrenging d.i. door arbeid ontstaan is, zonder dit feit of het privaatbezit van kapitaal te veroordeelen. Het is ontstaan door arbeid; door meer arbeid dan men behoeft te presteeren om zich juist in het leven te behouden. Deze erkentenis is geheel iets anders dan te zeggen: door meer arbeid van den arbeider te eischen dau waarvoor hij betaald is. De kapitaalrente, het "plus”, dat den kapitalist uit het productieproces ten goede komt, is een ver- goeding voor den door hem gepresteerden dienst om zijn kapitaal, voor elken daad van productie onmisbaar gelijk de levende arbeidskracht het is, ter productie af te staan. Een renteprobleem, gelijk de latere economie het stelde, was Ricardo nog geheel onbekend; althans hij onderzocht het niet. Rente is vergoeding voor dienst; dit is al wat Ricardo over den oorsprong der rente leert; en het spreekt voor hem van zelf, dat deze vergoeding genoten wordt door hem, die den dienst presteert. Zij kan in vergelijking tot die welke den arbeider ten goede komt te hoog zijn; over hare rechtmatigheid valt niet te oordeelen, zonder dat men de doelmatigheid van den individueelen eigendom bespreekt 2), en deze wordt bij Ricardo geen oogenblik onderzocht 3).
1) Nat. Werth. Vorwort VI.
2) Cf. d'Aulnis 1. l.р. 159.
3) Vgl. ook v. Wieser Grundziige p. 103. Zelfs al had Ricardo, quod nego, in waarheid de «arbeidstheorie » gehuldigd, geleerd, dat alleen arbeid waardebron
is, dan nog zou op zijn stelsel alleen, het collectivisme nooit hebben mogen op-
