van een mensch veel moeilijker is dan dat van een varken en het leven van een vrije dan dat van een slaaf en bepaalt dienovereenkomstig uw keuze. Indien ik het bij het rechte einde heb, zullen uw moeilijkheden verschoven en niet vermeerderd worden: wij zullen ons inderdaad afsloven voor dingen, waarvoor wij gevoel hebben, misschien met groote en zware inspanning, maar toch met een doel voor oogen, doch de verwarde, doellooze en steeds onbeloonde moeite, die wij zoo veelvuldig nemen voor dingen die ons onverschillig zijn, zullen wij geheel te niet doen en op deze wijze zal onze vrije tijd rustiger en ons werk meer inspannend, doch minder verward zijn. Wat geeft het leven voor grooter zegen dan ongestoorde rust en veelbelovenden arbeid? Moeilijk als het leven is, heeft het ons allen toch zeker wel af en toe oogenblikken geschonken, waarin wij, omgeven door eenvoudige en schoone voorwerpen, waarlijk rust gevonden hebben, waarin de aarde en haar overvloed en de vele uitingen van 's menschen leven en de hemel en het uitspansel boven ons allen samen hebben gewerkt om ons kalm en gelukkig, niet traag, maar rustig te stemmen. Misschien heeft het ons nog vaker oogenblikken geschonken, waarin na menigen strijd met groote moeilijkheden onze zelfgekozen arbeid vóór ons lag, ontdaan van alle last en schijn, en wij gevoeld hebben dat niets, ook wij zelven niet, ons kon beletten het werk te doen, waarvoor wij geschapen zijn en waarin wij ons waarlijk menschen voelen, het leven waard. Zulk een rust en zulk een arbeid wensch ik mijzelf en u en allen menschen toe: ruimte en vrijheid te veroveren voor het verwerven van zulk een rust en zulk een arbeid is het doel der politiek; te leeren, hoe deze het best te verkrijgen, is het doel der opvoeding; de innerlijke beteekenis ervan te verstaan, is het doel van den godsdienst.
