Relaes van den ambassadeur Jan Smidt naar Persia
|
Relaes van den ambassadeur Jan Smidt naar Persia | |
| Auteur | Jan Jansz. Smidt |
| Genre(s) | Reisverslag |
| Brontaal | Nederlands |
| Datering | juni 1630 |
| Bron | Bronnen tot de geschiedenis der Oostindische compagnie in Perzië, H.Dunlop, Martinus Nijhoff, 1930 |
| Auteursrecht | Publiek domein |
 | |
Relaes van den ambassadeur Jan Smidt
26 Juli 1628—14 Juni 1630.
Alsoo in ’t jaer 1626 in Den Haege was gearriveert den ambassadeur Mousabeeck, gesonden van den Coninck van Persia aen de Hoog Mog. heeren Staeten Generael en Syne Princ. Excie. met soodaenige ordre als doen gebleecken is. Sijn versoeck bracht mede, dat reciprokelijck een ambassadeur aen sijn Coninck soude affgesonden werden, hetwelcke daernaer alsoo geresolveert is, en sijn tot dien eynde aen de heeren Bewinthebberen overgelevert twee brieven van credentye aen den voorsz. Coninck, den eenen op de name van de Hoog Mog. heeren Staeten en de andere van Sijn Princ. Excie., den naem des gesants daer niet stellende, soo ben ick, Jan Smidt, den 14en July anno 1628 in Battavia door de heer Coen zaliger tot dit ampt beroepen, hetwelcke by mijn aengevangen is den 26 voornoemt, op welcken dach in Godes naem van Battavia vertrocken ben in compagnie van 4 scheepen, om mijn reyse op Persia te beginnen. Dese scheepen waeren gedestineert vooreerst tot Suratte aen te loopen, om aldaer eenige goederen en contante penningen te lossen, alwaer dat wy gearriveert sijn op den 12en Octobris, sonder dat ons yet merckelijx op dese voyagie was voorgecomen, hebbende geseylt ontrent 1200 mylen. Suratte is een stadt van redelycke groote, seer gepeupleert, van groote negotie, gelegen in Inderstant[1], onder het gebiedt van den Grooten Mogol; dit is het gerechte deel van Indiën, sijn naem sorterende van den rivier Indus, die ontrent seven mylen van Zuratte in see loopt. Tot den uutganck van dese rivier was Alexander gecomen. Desen Keyser offte Grooten Mogol is buyten twijffel de machtichse potentaet van dese eeuwe. Sijn rijck is seer groot en overvloedich vol volck en alderhande manifactuyren, costelycke waeren en als oock diamanten. Dit landt is eertijts door onwetenheyt Paep Jans landt genaempt. In dese plaetse sijn met redelycke eer gerescontreert[2] ghenoechsam naer de conditye van ’t landt, alsoo dit een seer trots, hooghmoedigh volck is, die de onse en d’Engelsen met groote onbeleeftheyt dickmael bejegenen.
Hierentusschen soo hebbe onse scheepen ’t geordineerde goet alhier gelost en andre voor Persia weder gelaeden, alsmeede verscheyden Persianen met haere goederen.
Verscheyden coopluyden van Persia hebben haeren handel op Indiën gefondeert op het jaerlijcx arrivement van onse en der Engelse scheepen aldaer, met dewelcken sy dan naer India met haer gelt overvaeren en met de naestcomende scheepen, met haere retouren, wederom naer Persia overschepen. Dit gebruyck is door d’Engelsen haer eerst ingeruymt tot groote ongelegentheyt van onse scheepen en schaede van de negotie. Dewijl dat wy hiernaer de scheepen verwachten, soo is Mousabeeck den 10 December in Suratte gearriveert; hy was van Battavia naer de cust van Chormandel met een van onse scheepen gegaen en van daer quam over landt, sijnde een lange, moeylycke reyse; hy beclaechde hem wel, dat de raedt van de heer Coennen niet hadde gevolcht en dat op Battavia naer de scheepen van Persia niet hadde gewacht. Ick hebbe hem gelogeert in mijn huyse en tot vertreck van de scheepen gedefroyeert.
Naerdat onse scheepen weder gelaeden waeren, soo sijn in Godes naem op den 5 January 1629, met ses scheepen weder ’t seyl gegaen naer Persia, in compagnie van d’Engelsche scheepen, ende sijn, sonder dat ons yet merckelijcx is gerescontreert, den 5 February tot Gamaron op de reede gearriveert, hebbende geseylt 300 mylen. Gamaron is een op de open vleck, leydt dicht aen de strandt, van de Turcken Bandar geheeten, is geleegen in ’t coninckrijck van Ormus, leydt op de hoochte van 27 graden bynoorde lynie. Tegen den aencompste van onse ende de Engelsche scheepen, soo comen hier jaerlijx een groote menichte van Moorse coopluyden van diverse quartieren, om te vercoopen en haer te provideeren van verscheyden waeren. Hierneffens coomen oock diegheenen, die naer Indiën met ditto scheepen weder sullen vertrecken, soodat, ten tyde dat de scheepen hier leggen, hier een groote menichte van volck vergadert is. In dese wintermaenden tot April toe, is de lucht hier redelijck getempert, maer daernaer in de somertijt maeckt so excessive hetten, dat onverdraeggelijck is, en de inwoonders dese en andere omleggende plaetsen moeten verlaeten en landtwaerts op eenige hooge geberchte haer voor een tijdt onderhouden. De oorsaeck van soo excessive hette in dese omleggende plaetsen, op sodanige hoochte gelegen, en is met gheen redenen te bewysen, alsoo de zee soowel als ’t landt verhit is.
Op den 8en sijn wy naer landt gevaren end in ’t aencomen van den Sultan vriendelijck ontfangen; neffens hem waeren noch verscheyden coopluyden van onse natie ende eenige Engelsen te saemen, te paert sittende, gelijck mede eenige voor ons bereyt vonden, en sijn alsoo te saemen naer het huys van den Sultan gereden, alwaer een collation gereet vonden; van daer sijn tot ons logiement geleydt.
Twee mylen van hier leyt het befaemde eylandt en sterckte van Ormus; het landt is omtrent 3 mylen in ’t rondt onvruchtbaer, sonder versch waeter, vol geberchten.
De stadt van Ormus, die soo befaemt geweest is, daer de principaelste handel van alle quartieren uut Asia en oock Turquyen gedreven werde, is door de Persiaenen geheel geruyneert; sijn gelegentheyt was seer tot den handel geapropryeert, werde van twee syde) van ’t waeter bespoelt. De huyse waeren van extreme hoogten en seer dicke muren; de straaten seer eng, soodat van de son seer weynich costen beschijnt werden, soodat in de hittetijt beneden als in kelders woonden, in de wintermaenden in de bovenste quartieren. Evenwel, om de grote ongetemperheydt des luchts, soo bleven hier weynnich inwoonders boven de 3 jaeren met der woon; die langer bleven, storven meest wech.
Dicht aen de stadt over een pleyn leyt het fort van Ormus; is een sterck massijff gebouw met 4 punten, de 2/3 deelen werden van de zee omringelt, soodat aen de landtsyde alleen benaedert can werden; het heeft aen de landtsyde een dobbelde wal, doch leydt aen de harde (?), soodat bequaemlijck can gemyneert werde, door welcken middel de Persiaenen de Portugeesen door vreese ’t selffde heeft affgedrongen. Het casteel is van schoon geschut versien, ’t welcken daer gevonden wert, doch die plaetse wert niet wel onderhouden.
Binnen het casteel is een groote quantiteyt van waeterbacken; dese vervullen sy ordinaerlijck eenmael des jaers, tewyle dat onse scheepen aldaer leggen; andersins souden sulcx haer door de Portugeesen fregatten connen beleth werden. De Sultan, offte gouverneur van ’t casteel, heeft ons eerlijck onthaelt en t’onser aencompste en affscheyt met eenige eerschooten begroetet, hebben hen met een cleyn present vereert.
Op den 21en February cregen tydinge, dat den ouden Coninck gestorven was, tot onser leedtweesen en scaede, alsoo wel voorsaegen de weynich ordre, die in ’t hoff vinden soude. Dese doodt was seer schaedelijck voor den gehelen standt van ’t gebyedt van Persia, alsoo sijn landt seer wyselijck met een groot ontsach van de grooten regeerden. Het rijck van Persia, dat in ’t begin sijnder regyeringe seer verachtert en verarmt was en vol dissentyen, heeft hy seer vermeerdert en verrijckt. Hy heeft tot 12 cooninckrycken en hartochdommen onder sijn gebiedt gebracht en veele van sijnne competituers en van de principaelen van ’t landt doen ombrengen, in welcker plaetsen hy andere van cleynne middelen en staedt, doch ervaerne, cloecke mannen heeft gestelt en alsoo sijn rijck bevesticht. Sal in ’t cort een exempel van sijn proceduyren verhaelen.
Omtrent 12 jaren geleden was een ambassadeur van den Coninck van Spaignen aen hem gesonden. Als op een tijt met hem door de stadt reedt, soo passeerden een straet, alwaer verscheyden van de grooten laegen, dien hy de handen en voeten hadde doen afhouden, die noch in ’t leven waeren. Hy vraechde den ambassadeur, wat hem van dese saecke dochte, antwoorden niet bysonders, alleenlijck dat hem al te wreedt dochte, waerop de Coninck repliceerden. 'Ghy spreeckt naer u verstant, maer sult weeten, dat uwen Coninck engelen te regeren heeft end ick duyvels'.
Hy heeft oock uut jalousyen sijn eenige zoon doen ombrengen, was een jongman van 30 jaeren, van seer aengenamen condityen en van de grooten seer bemindt. Dit was den Coninck al wel bekendt, dan was op sijn hoede. Op een tijdt reedt met sijn soon op der jacht, werden een wilt swijn gewaer, dat tegen een boom rusten, sy naemen te saemen haer booch en de Coninck sprack: 'laedt ons versoecken, wie dat rechst sal schyeten'. De soon voorquam sijn vader en schoot het swijn door den hals, soodat de pijl in den boom gehecht was. Dit verdroot den Coninck seer en nam den booch van sijn soon en sneedt den pees in stucken, ’t welcke aldaer een hooge affront is. Naerdat naer de stadt waeren gereeden, soo is sijn soon van dien avondt en noch twee dagen daernaer niet ten hove gecoomen. De Coninck dede sijn huys by nachte en by daege bespyeden, vernam, dat eenige van de grootste de prince by nacht heymelijck quamen besoecken. Hy vraechden daernae dese grooten, off sy niet en wisten hoe dat met syne soon gestelt was. Seyden, daervan niet te weeten, dan dat verstonden, dat niet wel te passe was. Vraechde verder, off hem met besocht hadden. Seyden neen. De prince, daernaer te hove gecomen sijnde, wert van sijn vader gevraecht, waer hy soo lange geweest was; antwoorden, dat sieckelijck was geweest. De Coninck seyde hem noch, off hy ondertusschen van niemandt was besocht geweest; seyde neen. Dese antwoorden confirmeerden in hem sijn voorgaende opyniën en jalousyen, hy deden sijn soon het hooft affhouden en de anderen de handen en voeten affcappen, en soo laeten sterven. Uutgesondert dese wreetheyt die naer de natuyr van landt en sijn staedt somtijts nodich was, soo mocht hy by Hendrick de Vierde in meestdendeel geleecken werden. Heeft evenwel deses soons kindt voor sijn wettelycke erffgenaem van ’t rijck by testament verclaert, hetwelcke oock alsoo naergecoomen is.
Daernaer sijn op den 3 Marty onse en der Engelse scheepen in compagnie van Gamaron naer Suratte vertrocken. Wy hebben ons dagelijx geprepareert tegen onse reyse; d’ambassadeur Mousabeeck versocht mijn instantelijck, dat noch eenige daegen naer hem wachten sonde, om te saemen te reysen. soeckende my te perswadeeren, dat sulcx tot mijnder eere, proffijt en gemack strecken souden. Hebben hem sulcx met beleeffde reedenen affgeslagen, doch meest my verexcuseerende op de langduyricheyt van het vertoeven, alhoewel dat andere redenen my daertoe moveerden en dat oock contrary mijn ordre was.
Wy sijn daernaer op den 15en dito van Gamaron gescheyden, om onse voorgenoomen reyse te vervorderen. De Sultan hadde ons cameelen en lastbeesten bestelt, tot onse schenckagie en voyagiën te voeren. Hy hadde ons oock een guide meede gegeeven, om ons op de wech te brengen, die vooruut sonden. By mijn waeren vijffthien paerden gecoft. Mijn treyn bestondt in acht Nederlanders en Mooren, die principaelijck op de paerden pasten. En naerdat ons eerlijck uutgeley gedaen was, soo sijn van dien avont noch drie mylen gereeden en ’t ’s avonts in een rustplaetse gecomen, genaempt Bandelijn. Wy hebben ons conform de manier des landts slechtelijck beholpen. Men vindt hier geen herbergen ofte dorpen onder wegen om te logyeren. Dese rustplaetsen, die men op de wech vindt, wint carrauwensera genaempt, sijn steenen geboutsels met verscheyden cleyne plaetsen voor een man off twee. Men vindt hier vier[3], noch licht, noch yet om op te leggen, alsoo dit plaetsen sijn gemeenlijck alleen op de wech staen. Men moet sijn boyagye, om op te rusten, mede voeren, desgelijckx sijn eeten en drincken. Het valt seer moeylijck by winterdach hier te reysen wanneer men, moe gereeden sijnde, somtijts door regen en sneeu en groote coude op de aerden en somtijts onder den blaeuwen hemel sich moet behelpen.
Naerdat aldus vijff dagen hadden gereeden en onder weegen redelijck getracteert en in eenige plaetsen oock gedefroyeert, ’t welck by ons meest betaelt werde alsoo een arm volck is, soo sijn op den 20 ditto tegen den avondt tot Laer gecomen, hebbende ontrent de 50 mylen gereyst. De Sultan is ontrent een halff mijl van de stadt ons tegemoet gereden met wel 50 paerden en 30 roers, die t’onser aencompste losten. De Sultan, verselschapt met eenige principaelen van de stadt, heeft ons vriendelijck verwellecompt en neffens ons in Laar gereeden; daer sijn oock eenige schooten van ’t casteel geschoten. Wy sijn gelogyeert in een van de principaelste huysen. Den dach daernaer, sijnde den 21 dito, soo is de Soulan met bycans alle het volck van de plaetse uut der stadt gereeden tot een mijl van daer, alwaer sy seggen een grooten sant off profeet begraven is. Desen dach houden die van Persia en meestendeel van Indiën voor den eersten dach van ’t jaer als de son in Aries compt. Desen dach vieren sy met groote ceremonyen, gelijck die van Chyna den eersten February voor ’t begin van ’t jaer stellen en solemneelijck onderhouden.
Als drye daegen gepasseert waeren, soo is de Sultan by ons gecomen, hen excuseerende op ’t gebruyck van ’t landt, dat ons niet besocht hadde; heeft belooft ons cameelen te bestellen voor onse reyse naer Siras. Wy sijn met hem gereden om ’t casteel te besichtigen, ’t welck op een seer hooge berch leydt van redelycke sterckte.
Dese stadt van Laar is altijt gheweest de hoofftstadt van ’t coninckrijck van Laar. Sy weeten, naer haer seggen de successyen van haeren coningen tot omtrent de 4000 jaeren te verthoonnen. Sy sijn gestaedich door haere eygene conningen geregeert geweest tot ontrent de 25 jaeren geleeden, wanneer dat alsdoen den ouden Coninck[4] door loosheyt den voorleeden coninck handen heeft gecregen en dit rijck bemachticht, waermede de successie en geslachte van de conningen van Laer geeyndicht is. Dese stadt is niet groot, leyt aen't gebergt is weynich bewoont, alsoo veel inwoonders vertrecken om de groote scattingen en cleyne neeringh. Dese landen, en voorts tot Ormus toe, sijn by de voorgaende historyschryvers onbekent geweest, alsoo Alexander noch sijn naercoomlingen soo vert in ’t landt niet getreden sijn; meene dat sulcx naergelaten is door de harde wegen en onvruchtbaerheyt der selffden.
Wy sijn alhier tot den 28 ditto gebleven, alsoo de cameelen niet eerder becomen costen en sijn op dato naer den middach vertrocken. De gouverneur heeft ons een stucks weegs geleydt. Wy hadden aen hem en eenige van de sijnnen eenige presenten vereert, daer ’t hier doch al om te doen is, en sijn dien avondt noch drie mylen door quade weegen gereeden en gellogeert in een muskyte[5].
Wy sijn aldus dagelijx voortaen gepasseert, met seer notabels op den wech gemoetende. Wy passeerden verscheyden affgebrocken forten die meest op hooge steyle bergen gefundeert waeren. Dese waeren gesticht ten tyde, dat die van Laar en Siras van haer eygen conninge geregyert waeren, welcke beyde rycken by de voorleeden coninck geïncorporeert sijnde, hadde de selffde doen demolyeren.
Wy sijn onderweegen, alsoo een forier van Laar mede hadden, meestal gedefroyeert[6], ’t welck met cleyne geschencken hebben erkent, sijn op verscheyden plaetsen oock vriendelijck ontfanghen, de rustplaetsen en tractementen waeren hier wat beeter.
Soo sijn dan op den 4en Aprilis gecomen tot een dorp, seven mylen van Siras gelegen. Ick hadde die nacht mijn tolck vooruut gesonden, om logement voor ons te procureren, alsoo de hartoch niet in de stadt was. Naer middach sijn in een dorp gecomen twee mylen van de stadt. Hier werden ons aengedient, dat indien wy wilden tot anderdaechs beyden, dat met meerder eerre ons wilden inhaelen, soo niet, dat voort souden ryden, souden haer wellecom weesen. Soo sijn dan opgeseeten en sijn ontrent een halff mijl van de stadt van eenige van de stadt gerescontreert end onderweegen eenige malen gedroncken. Wy sijn van dese gecommitteerden geconvoyeert en geleyt in ’t ’s Connincks huys ende aldaer gelogeert, en van wegen des hertochs soon vry tractement toegeseyt, hadden 60 mylen gereyst.
Dit cooninckshuys is een treffelijck gebouw met een schoonen hoff, waerin meest alle de vaderlantse vruchten wassen. Hier staan oock eenige weegen met schoone uutermaeten hoogen cypresboomen besedt. De inwoonders seggen, dat dese boomen al ontrent de 400 jaeren geplant sijn en dat ontrent de 1000 jaeren staen moogen.
Dewyle dat wy dan te Zyras vertoeffden, ten deelen om onse paerden te rusten en dat ons cameelen bestelt werden, soo sijn van verscheyden van ’t hoff versocht en verwellecomt, alsmede van den Sultan, des hartochs soon, denwelcken wy mede hebben gaen begroeten, en sijn van hem wel getracteert, alsoo een maeltijt tegen onse compste hadde doen bereyden.
Siras heeft voor desen een vry coninckrijck geweest, dan is door den voorleeden coninck[7] mede ondergebracht. De stadt is dicht aen ’t geberchte gelegen, dan daerontrent sijn treffelycke valeyen gelegen. Hier wassen seer treffelycke wijnnen, die seer geëstimeert sijn. Aen de eene syde van de stadt leggen seer groote en costelycke hoven, de gemeente is hier arm en seer subiect, de gemeenne vrouwen hebben hier groote vryheyt en tot oncuysheyt seer genegen.
Van Syras wert in de oude cronycken niet vermaent; nochtans is Alexander tot hier gecoomen is, hetwelcke beweesen wert door de ruyne van Pentapoli[8] ten versoecke van Chais door hem doen verbranden. Dese ruyne leydt ontrent 10 mylen te syde van Siras, staen noch overeynde ontrent 16 calommen van uutermaten groote en overcunstich werck.
Desen coninckrycken Syras, Laar en Ormus werden geregieert door den hartoch van Siras, diewelcke alle d’incoomen van dien ontfangt. Hierover is hy verobligeert 8000 man op syne costen te velde te brengen ende eenige hondert duysende jaerlijcx aen den Coninck op te brengen. Hy is genoechsaem souverain in dese landen. Wy hebben aen sijn soon en eenige principaelen van ’t hoff met redelycke presenten vereert en, naerdat onsen affscheyt van den hartochs soon hadde vercregen, soo sijn den 20 voorschreven opgeseten, naerdat wel 5 dagen naer de cameelen hadden gewacht, om onse reyse naer Spahan[9] te volbrengen. Wy hadden een fourier van des hartochs wegen met ons om ons te geleyden.
En sijn alsoo, sonder dat ons yet merckelijx voorgecomen is, gereyst tot den 29 dito dat gecomen sijn in een dorp genaempt Fertabas, alwaer het rijck van Syras geeyndicht is en het coninckrijck van Meden off Persia begindt, en voorts 't 's anderdaechs tot Spanneck gecoomen, een dorp, twee mylen van Spahan gelegen. Hier hebben wy verwacht advijs van den coopman Visnich[10], die een logement voor ons procureerden en aen ’t hoff onse compste verwichtichde.
Op den 12 May sijn ’t ’s mergens opgeseten en naer de stadt gereeden en sijn ontrent 1/4 mijls van de stadt gemoet van verscheyden grooten van ’t hoff, waeronder een nieuw gemelt hertoch was, daerneffens eenige sultans en oversten van 1000 paerden. Dese hebben ons te samen vriendelijck verwellecompt; neffens haer quamen oock noch eenighe Nederlanders ende Engelsen ende Armeniërs, sijnde Cristen coopluyden, aldaer woonachtich, en sijn alsoo te saemen naer de stadt gereeden en ons tot ons logiement geacompagneert.
Ons is een redelijck tractement uut den naem van den Coninck toegeleyt, te weeten 36 toman ter maendt, sijnde 1400 gulden; dan, hiervan is veel affgegaen en sijn niet meerder als ontrent 2/3 parten ontfangen, ten deele omdat hiervan veele moste vereert werden voor diegheene, die ’t selffde ontfingen, ten anderen dat naer ’t vertreck van den Coninck sonder ordre alles confuselijck toeginck, sijnde in ’t hoff niet één man van aucthoriteyt gebleven; om gelt te tellen was daer gheen last, om de arme ghemeente te quellen waeren duysent handen.
Wy sijn onderwylen in ons logement gebleven, somtijts van eenige van ’t hoff besocht. De Coninck en eenige principaelen ons adverteren, dat vroolijck souden sijn en goet chyer maecken.
Op den 10 ditto is d’ambassadeur Mousabeeck in Spahan gearriveert, alwaer weynich gunst gevonden heeft. Op den 12 dito is by mijn gecomen in compagnie van Huyberto Visnich, der E. heeren Bewinthebberen oppercoopman aldaer. Naer verscheydenen redenen heeft op mijn versocht, dat hem souden vertoonen de presenten, voor den Coninck gedestineert, ’t welck als hadde gedaen, soo hebben die hem te gering gedacht en van geen aensien, alsoo niet één treffelijck stuck onder was, doordien mijnne gescencken tot Battavia en onderwegen vergaedert hadde. Soo is dan met ghemeen advijs goetgedacht, dat mijn gescencken soude vergrooten met een party ongerse[11] guldens, alsoo ’t gout en silver hier de beste presenten sijn en op cureusheyt sonderlingh niet passen. Voor eenige van de grooten sijn meede eenige presenten geordonneert.
De presenten, voor den Coninck geordonneert, beliepen tot negen duysent guldens. Dat soo hooch monteerden, was wel tegen mijn hart en sin; dan, werde so voor best ingesien bysonder om dese coniunctye des tijts, in denwelcken soo verscheyden gescencken van soo groote waerdye aen desen nieuwen Coninck souden werden geoffereert.
Op den 24 deses, alsoo nu haeren vasten volendt was, soo is ons aengeseyt, dat wy by den Coninck souden comen, alsoo een generael bancket was. Wy sijn ontrent 10 uuren te hoove gereden. Aldaer gecomen, sijn geleyt door een hoff ende eenige caemers, sijn gecomen in een sael neffens der aerde van matilycke grooten, met tapeeten beleyt, sonder eenich verciersel; in ’t midden van dien was een viercante plaetse vol waeters om de coeltes wille.
De Coninck sadt op tapeeten neder in de eenne hoeck van de caemer; rontsom hem saeten verscheyden van de grooten in ’t hondert, als men seydt, met weynich ceremoniën. Ick ben met mijn swyte voor hem gecomen, hebbe mijn geboogen ende mijn getoont sijn handen te cussen; die van mijn swyte hebben het onderstel van sijn cleet gecust, haer toonnende sijn voeten te cussen.
Hebbe hem overgegeven de brieven van de Hoog. Mog. heeren Staten-Generael en Sijn Princelycke Ex.cie en daerneffens een schrift in ’t Parsiaens gestelt, waerin in ’t cort begrepen hadde de intentie ende oorsaecke mijnnes compst. Hy heeft deselffden te saemen overgegeven in handen van sijn secretarius, doordien desen dach tot vrolijckheyt by haer gedestineert was; mijn werde een plaetse geordonneert schuynover, niet verde van Sijn Mag.
De Coninck heeft mijn tweemael toegedroncken op de gesontheyt en welvaeren van Sijn Princelycke Ex.ci, en eenige discoursen gemoveert; dan alsoo de redenen ende antwoorde mosten door een hartoch, de opperhoffmeester, oover end weeder gebracht, soo en costen van gheen vervolch consideratiën sijn; ten anderen soo en was de tijt off plaetse daertoe niet geapropryeert.
Wy hebben aldus drie uuren geseeten en somtijts eens rondtom gedroncken; achter den Coninck saeten eenige speelluyden, met dewelcken de Coninck verscheyden discoursen maeckten. Ondertusschen soo dronck hy somtijts touback en wijn en speelden oock met eenige cleyne appelkiens, gelijck men in ons landt de kinderen met bickelen speelen; somma vernamen hier weynich grootsheyt off konincklycke magnificentiën.
Hiernaer sijn opgeresen en naer den anderen in een grooten hoff gegaen, alwaer veel taefelen op tapiten op der aerden nedergedeckt waeren, neffens loopende waters onder de boomen. Daer werde seer abondantelijck gescafft, te saemen in goudt; de schootels waeren meest al tsamen omtrent de groote van een ton; de spyse was te saemen met gelycke verheven decksels bedeckt; was een groote costelijckheyt te sien; daer werden oock bancket gheschafft; dan plomp en rouw naer der Persiaenen aert, die de oude Parthen ten deelen noch verthoonen.
Naer de maeltijt sijn opgestaen en geleyt op ’t Conincks huys en gepasseert een lange sael, de middel van welcken doorgaens beset was met alderley faetsoen van gouden vlessen, kannen en andere manier van vaeten van overgroote waerdy, meestal met gesteenten besedt, als paerlen, robynen, smarauden en ander soorte; diamanten sijn by haer weynich in ’t gebruyck.
Desen sael gepasseert, sijn gecoomen in een gaeldery, alwaer de Coninck sadt met de principaelste van ’t hoff. Hier waeren eenige fruyten gestelt en werden niet weynich gedroncken. Het middel van dese gaeldery was langs mede overhoopt met vlessen, coppen, schaelen, soo dicht met gesteente besedt, dat quaelijck goudt bekennen conden.
Als wy aldus ontrent uuren geseten hadden en dat sy presumeerden off bemerckten, dat ick vermoeyt was, den meestendeel van den dach op haer manier op d’aerde, gelijck de snyders, geseeten te hebben, soo is mijn van een van de grooten, die de Coninck sulcx hadde doen verstaen, van sijnnent aengeseyt, dat byaldien vermoeyt was van soo lang op haer manier alsoo te sitten, dat met licentie van den Coninck wel mochten vertrecken en dat hiernaer soo dickmael by Sijnne Ma.t. souden commen, als ’t mijn belieffde, met andere complimenten, onder anderen, dat tusschen Sijn Maiesteyt en onse Prince gheen differentie en was.
Hiermede affscheyt genoomen hebbende van Sijn Mag.t, soo heeft den hertoch van Siras mijn alle vrientschap van weegen sijnne Coninck toegeseyt. Op alle dese presentatyen soo werden mijn in ’t cort gerepliceert naer tijts gelegentheyt en mijn tolck verde achter mijn stondt en de plaetse seer eng was.
’s Anderdaechs sijn weder ten hoove ontbooden, om onse geschencken te doen presenteeren, alsoo desen dach geordonneert was, omdat alle ambassadeurs, princen en legaten en ondersaeten haere ghaeven souden presenteeren. Neffens de duer van ’t hoff op een wat voorheeven plaetse, soo sadt den Coninck met eenige van de sijnnen; tegen hem over sadt den ambassadeur van Indiën, een groote van Turckyen, ick en de president van de Engelsen en eenige anderen.
Voor het hoff is een seer groote plaetse gelegen. Hier stonden al in ordre gestelt, diegheene de presenten souden draegen. De presenten van den ambassadeur van Indiën, off den grooten Mogol, werden eerst voorgedraegen, wel van 2000 persoonen, alsoo in de menichten van draegers een groot deel van de magnificentie bestaedt. Waeren seer costelijck; belyepen wel, naer wy verstonden, ontrent de 16 tonnen goudts. Des hertochs van Siras sijn presenten waeren de tweede. Beliepen wel 3 tonnen gouds. De onse, de derden, werden van 62 persoonen gedraegen, beliepen ontrent 9000 gulden. De prins van Babilonyen, de vierde, bedroegen ontrent 120 duysent guldens en alsoo voorts tot in groote getaelen toe, soodat op dien dach den Coninck een groote schat en veelderley rariteyten gepresenteert werden.
Opdat een weynich mentie maecken van Spahan, sijnde het hoff van het gebiedt van Persia, soo is gelegen op de hoochte van ontrent 33 graden by Noorde. Is een stadt van de groote als Amsterdam met groote buytensteden offte fauborgs, met dewelcke neffens Parijs mach geleecken werden, vol volcx en dicht betimmert; leydt dicht aen de geberchten, hoewel veel goede valeyen ontrent heeft. De huysen sijn van buyten seer slecht, alsoo van aerde of cley en weynich calcx vermengelt opgetrocken sijn; van binnen is ’t wat beeter, alsoo met calck bestreecken sijn, gelijck oock de principale huysen. Van buyten sijn seer constich in het vermetselen van haere wooningen, die sy ghemeen in plaetse van solders gebruycken, die seer cierlijc met goudt en verwen toemaecken. Dit geschiet oock ten deele, omdat het houdt hier seer extreme dier is. Het branthoudt wert van 20 á 40 mijllen verde hier op cameelen te merckt gebracht; in veele hondert plaetsen in de stadt werdt het houdt voor de gemeente by de pondt vercofft. Van andere lijfftochten gaet redelijck toe, alsoo groote toevoert heeft van alle omleggende plaetsen; heeft abondantie van fruyten, waermede de ghemeent haer wonderlijck weeten te behelpen.
In ’t begin des rijx van den voorleden Coninck, soo was dese stadt soo niet bewoont. Hy heeft getoont een groote begeerte, die hy hadde, om dese stadt te verheerlycken. Tot dien eynde heeft getimmert costelycke paleysen en woninghen en hooven en een seer magnifyque kerck en toorn, die niet volbout is, en om dese plaetse te meerder te versorgen, soo heeft hy uut verscheyden landen op de Christenen en Turcken verovert, aldaer veel duysenden van Christenen doen brengen, waeronder veel coopluyden, en eenige van groote middelen sijn. Van desen, te weeten aen yder natye apart, hadde hy een quartier apart gedesigneert, in denwelcken sy in goede ordre en oock veel treffelycke wooninghen en veelhoven hebben gebout, en leven alsoo met haere vrouwen en kinderen vreedtsaemelijck, en alsoo onder haer veel ervaerne coopluyden en cloecke mannen sijn, die haer wel weeten te erneeren, soo dryven sy treffelycken handel op verscheyden quartieren, tot een groot gerijff en behulp van Persia. Haer leere is meest conform de oude Grieckse kerck, doch het gevoel van Arrius meest conform, behalven dat noch veel andre supersityen hebben. Sy houden twee vasten in ’t jaer en drie vastendagen yder weeck. Op alle dese dagen onthouden haer van vleys, vis, eyeren, melck, booter etc. Hebben in ’t jaer een vastendach meerder als van andere vrye dagen. Haere bischoppen versien liberaelijck van alle noodtdrufft, doch van geen gelt. De principaele van alle dese natiën sijn de Armenyers en Julfalynen.[12]
Op den 2 Juny soo hebben den hartoch van Siras besocht ende met hem van verscheyden saecken gediscoureert, aengaende mijn particulier en de Compagnie. Dese is een seer beleeft man van groeten aensien; is de principale patron van onse natiën. Hy heeft ons alle faveur en gunste toegeseydt en, naerdat ons eerlijck hadde getracteert, soo sijn met alle bewysen van vruntschap van hem gescheyden. Wy hadden hem met avijs van Visnich twee dagen te vooren een redelijck present te huys gesonden.
Op den 6 ditto heeft den voorsz. hertoch een generael bancket gehouden, op hetwelcke de Coninck met alle de grootste van ’t hoff mede verscheenen is, alwaer hy ons mede geroepen heeft.
En alsoo nu verscheydenmael mentie ghemaeckt is van bancketten, sal ’t cort haerre forma verhaelen. Men verschijnt op denselffden ontrent ’t ’s mergens ontrent 10 uuren; yder werdt naer sijn aensien geset op een tapijt neder, daer werdt dan enige fruyten naer sasoen gestelt, als oock croppen van salaet en concommers. Dese concommers eeten veel, alsoo cout sijn om op te drincken. Hebben meermael voor den Coninck alleenlijck concommers sien staen, daer hy hartelijck aff adt, alsoo de Persiaenen rouw van eeten sijn. Ondertusschen wort gestadelijck rondtom gedroncken; haere speelluyden zingen en speelen doorgaens met weynich melodye.
Ontrent een uuren werden de fruyten weggenoomen en ontrent 2 á 3 uuren wert de spyse opgedragen; de plateelen op damaste cleederen neder sonder servetten, teljooren off messen; in plaetse van servetten eenich plat deech bycans vol ... seer dun en tay, ontrent een ellen in ’t rondt. De hoenders, gansen en andre ghevogelt, schuerren met de handen; schappenvleys wert op weynich bancketten gestelt; ossenvleys eeten niet. Naerdat de spyse een uur oft twee gestaen heeft, wert affgenomen en noch een goede tijt gedroncken.
Wy sijn op den 10 gereden in den hoff van Mamet Alibeeck, van denwelcken vriendelijck ontfangen sijn, en met de fruyten van sijn hoff getracteert. Hebbe hem de affayren van de Compagnie gerecommandeert. Dese Mamet Alibeeck hadde by den voorleeden coninck de meeste auctoriteyt boven alle die het hoff frequenteerden. By deesen Coninck was ’t seer verkeert; bewesen hem evenwel deselffde eer en respect, die hem van voorgedaene vrientschap schuldich waeren en hebben hem conform onse ordre met een present vereert.
In discoursen met hem sijnde, soo wenschten meennichmael mijn dat geluck, dat hadde mogen gecoomen sijn ten tyde van de voorleden Coninck, dat geheel op een ander manier met mijn en mijnne saecken souden gegaen hebben, dat hy alsdan metderdaet betoont sonde hebben, wat hy by den ouden Coninck vermocht en wat vrientschap hy ons souden hebben connen doen. Dat de tyden nu verandert waeren, evenwel dat naer sijn vermoogen in alles sijn devoir soude doen.
Dese man, die in weetenschap en wijsheyt en in kennisse van matyerye van staet al die nyeulingen van ’t hoff te boven ginck, hebben sy van der handt geschooven, en opgeleyt een ambassade te doen aen den Mogol van Indiën voor de tijdt van 3 á 4 jaren. Dese reyse moste by provisie op sijn eygen costen doen; soude hem veel duysende costen.
De Cooninck heeft op desen dach doen onthalsen den broeder van den Coninck van Gylan,[13] die tegen hem gerebelleert hadden, den Coninck selff gevanckelijck gestelt. Voor ’t hoff saegen wel 100 hooffden op staecken staen en op der aerden leggen van des Conincks ondersaten. Dese spectaculen sagen wy meenichmael, alsoo der Persiaenen manier is, dat, wanneer eenige victorie op haere vyanden becoomen, meenichte van hooffden aen ’t hoff senden tot een teycken van haere victorie. De huyt van de hooffden stoppen vol stroy en die versenden alsoo.
’s Anderendaegs sijn genoodight op een bancket by eenen Goodie nasar, een Armeniër. Dese is de principael van alle de Cristenen, is oock haere richter in alle civile saecken. Dese was by den voorleeden (Coninck) seer geacht; dese hadt ditto Coninck in ’t begin sijns rijcks onder andermaelen eens geassisteert met 200 duysent guldens ten tyde dat seer benout was, sonder gelt, sijn volck gemuyteneert en sijn vyanden en rebellen sterck te velt. Met dit weynnich gelt bracht sijn volck op; doen werde meester van velt en van sijn rijck. Dese vrientschap heeft hem daernaer wel gerecompenseert.
Op den 15 dito sijn weder by den Coninck op een generael bancket geroepen, alwaer gecomen sijnde en op onse plaetse geseten, wel drie uuren naer de Coninck hebben gewacht, die ten laesten met den soon van den Hartoch van Syras geheel beschoncken inquam. Mamet Alibeeck, die aen mijn syde sadt, sach mijn aen en suchten, andere lachten, eenige toonden droevige mynen. Corts daernaer is ons de spyse voorgebracht, alles naer de oude gewoonte met rijs gemenget; dese maeltyden vallen lastich, bysonder voor die ongewoon sijn alsoo te sitten. Op alle dese byeencomste en over de maeltijt wert niet notabels, curieus off aenmerckenswaerdich bespeurt. Het drincken gaet continuelijck om, dan staet vry te weygeren. Het dansen is daer niet gebruyckelijck, wert alleenlijck gedaen by de hoeren en soodemijtse jongers, daertoe gehuyrt ofte ontbooden werde.
Daer werden gheen proopoosten van consequentie off consideratie voorgestelt. De meeste hoop swygen, weynich redenen overluydt gevoert, verscheyden spreecken met haerre naestgeseetenen in ’t heymelijck.
Naer de maeltijt is de Coninck met eenige in de gaeldery gegaen, alwaer mede ben geseeten; beneden op de plaetse verscheenen eenige worstelaers en werden eenige guychgeleryen aengerecht. Tegen den avont soo werde de gevangen Coninck van Gilan, die gerebelleert hadt, voor den Coninck verthoont, die met sijn handt winckeden, te kennen gaff, dat hem souden depescheeren. Sy hebben hem geleydt aen een hoogen mast, die dicht daerby opgericht was. Sy sloegen een scherpe haeck tusschen sijn caeckebeen door en hijsten hem omhooge sy schooten op hem verscheyden pylen sonder scharp; tegen den nacht werde door last van de Coninck met een roer doorschooten.
Ondertusschen heeft Godtie Nasar en andere principaele van de Armeniërs en Sulfalynen ons somwylen besocht en sijn 13 July op een maeltijdt van ons getracteert. En werden op dato ingebracht ontrent de 2000 hooffden van eenige rebelleerden, Huysbeecken[14] genaempt; twee van haer principaele cappiteynen deden den Coninck de cop affslaen.
Op den 27 dito soo hadde de hartoch, Tochtachan genaemt, een generael bancket aengericht, op twelcken de principaelen van het hoff compareerden. Wy sijn daer mede geweest. Op ’t laeste van ’t bancket werden hier geleyt twee van de voorsz. Huysbeecken, die de Coninck vry hadden gestelt en met een gouden rock vereert, om in haer landt te vertoonnen, dat oock genaede by de Coninck te vercrygen was. Het scheen, dat sy dese Huysbeecken vreesden, alsoo een strijtbaerre natye is en by naemen in de conjunctye, dat de tydinge van de aencomst van de Turck continueerde en voor vast gehouden werden, die met een leeger van 250 duysent mylen[15] op Bagadet affquam.
Wy sijn op den 3 July gereden in twee oorden van moonnincken, in haerre cloosters besocht, alsoo verscheyden malen ons hadden wesen besoecken en vergast. De eenne sijn van de ordre van de Carmelyters, d’andere sijn Augustyners. Het sijn Portugeesen van Goa, aldaer gesonden; hebben bequaeme cloosters aldaer gesticht, doch aldaer geen vruchten, alsoo de Persiaenen botte superstitieuse menschen zijn.
De president van de Engelsen heeft mede een treffelijck bancket bereydt, waerop hy ons en verscheyden Persiaenen, alsoock do voornaemste Cristenen genodicht hadde.
De Coninck hadde onderwylen den soon van den Hartoch van Siras hertoch van Laar en Ormus gemaeckt, om in absentie sijns vaders de saecken aldaer te verrichten en alsoo verstonden, dat hy gereet was, om naer sijn gouvernement te vertrecken, soo sijn wy op den July op een speelhuyse van sijn vader hem gaen besoecken ende voorvallende saecken van de Compagnie affairen hem recommandeert, gelijck wy oock hem ten hoochsten den Hartoch van Siras bevaelen, de negotye van de Compagnie in Spahan, die door de schult van Visnicht wat haperden.
Wy hebben eenige maelen mentie ghemaeckt van de affayren van de Compagnie, gelijck hiernaer noch meerder doen sullen. Soo staet te noteeren, dat behalven het poinct van d’ambassade, hetwelcke meest in complimenten bestondt, de macht mijn gelimiteert was van yets vast te besluyten, soo was mijn hierboven door de heer Coennen belast opsicht te neemen op de proceduyren van de dienaers der heeren Bewindhebberen en op haerre negotie aldaer, doch alles onder de handt, sonder uutterlycke mijn eennige negotie aen te trecken.
Toen wy van Batavia vertrocken, soo bevondt hem ditto Coennen becommert, doordien dat het tarderen van de meerdere scheepen hem onversien vondt van behoorlijck capitael, tot de jaerlijckse provisiën voor het cantoor vanSuratte en Persia.
Hetgheen aen contant voor Persia ontbrack, wert meest gesuppleert met peper, welcke spetye aldaer minst begeert is. Soo was ditto Coennen hierin beswaert, vreesende, dat van Coninckswegen swaericheyt souden maecken alle het gesonden cargasoen t’ontfangen, dewijl de helfft van ’t gecondioneerde contant niet mede en brachten. Soo hadde hy aen mijn serieuselijck gerecommandeert, dat soude besorgen, dat alle de goederen mochten gelevert te werden en, soo ergens aen haeperden, dat by den Coninck ende Hertoch van wegen de prince ten dienste van sijnne ondersaeten souden versoecken.
Dit point was by mijn al in ’t werck gestelt en mijn was alle faveur van den Hartoch toegeseydt.
Ten anderen was mijn geordineert de handt aen te houden, dat het contract, met den voorleeden Coninck gemaeckt, twelcke nu geëyndigt was, voor andere drie off ses jaeren souden gecontinueert werden.
Dese onderhandelinge werde by Visnich secretelijck gecontramineert en met onreden openbaerlijck tegensproocken en dat, om sijn particuliere insichten en baedtsuchticheyt; hy allegeerde wel frivole oorsaecken sonder redene, maer sijn extreme gierijcheyt en ambitie die hadden een ander insicht. Het was hem niet genoech, dat hy in de tijt van ses jaeren wel 200 duysent guldens hadde verovert en vergaedert; op wat manier is ons meestendeel wel bekent.
Dit verhaelde contract en heeft evenwel geen effect gesorteert, soo door quade meneën van Visnich, die ick wel te boven ghecoomen souden hebben, ten anderen door een groote langduyrrige sieckte, daerin gevallen ben en daernaer door ’t vertreck van den Hartoch van Siras, die genoechsaem onse patron is en hem onsen handel ten hoochste importeert, alsoo onse scheepen in sijn gebiedt lossen en laeden ende goederen door ditto sijnne landen opgevoert werden.
Ick hadde dito Visnich soo dickmael vermaendt, dat alle onse saecken vereffenen, dewijl dito Hartoch hier was, alsoo niet één tot ons naerdeel souden dorven spreecken, als ditto aen ons syde was. Hy heeft altoos tijdt soecken te delayeren.
Wy sijn op den July genoodicht op een maaltijt by Moelambeeck, des Conincks coopman, aen welcken ons goederen volgens het contract doorgaens gelevert hebben en van wie wy de syde ontfangen. Is een machtich man, die in auctoriteyt grotelijcx by dese Coninck toegenoomen heeft, twelcke de heeren meesters al te schaedelijck geweest is. Is geprocedeert door de onversoenlycke haet die Visnich en Moelambeeck malcanderen lange tijdt gedraegen hebben. Ick hadde seer gheerne haerluyden gereconsilyeert, alsoo de Compagnie seer schadelijck geweest is en nu wel voorsach wat deselffde in dese nieuwe regyeringe soude connen baeren. Moulambeeck had alles in mijn hande gestelt, bereydt sijnde tot mijnder versoeck hem te reconcilyeren. Visnich wilde nergens nae luysteren en soo sijn des Compagnies dingen seer verachtert. Soude hem wel tot redenen gebracht hebben en sijn quaedt voornemen verbroocken; dan mijn sieckte, als verhaelt, heeft alles beledt. Doen heeft Visnich de ruyme toom gehadt, heeft mijn verkeerdelijck van alles geïnformeert.
En alsoo buyten matyerye is, soo lange woorden over dit ponct te maecken, soo sal hier eyndighen en dit alleen seggen, dat het soude vreemt sijn daer een dienaer van de Compagnie hem directelijck souden bandeeren tegen sijnne meesters voordeel. Soo staet te mercken, dat sijn conscyentie hem overtuychden en dat oock voorseeckert was, dat hy door ordre van de heeren meesters soude opontbooden werden en door de heer Jan Pietersz. Coen zaliger gelicht. Soo was sijn eenige intentie de saecken in sulcke confusie te stellen, dat, opontbooden sijnde, verstaen soude connen werden, dat de Compagnies saecken sonder sijn ervaerrenheyt niet soude connen gereddert wert. Sulcx is gebleecken, dat, naer hy door Coennen zaliger opontboden werdt, heeft door alle versocht, om den Raedt te perswadeeren, dat verstaen mocht werden, dat hy neffens den gesonden directeur, De la Court, souden overblyven, hetwelcke hem affgeslaegen sijnde, is schelmachtich by nacht wechgereeden.
Tot Malambeeck, alsvoore verhaelt, gecomen sijnde, soo vonden daer veel principaele van ’t hoff van de Cristenen, Visnich ende president van de Engelsen, alwaer ontrent drie uuren geseten sijnde, is questie tusschen Visnicht en de Engelsman geresen en, alsoo Visnicht sijn mes begonde te trecken, is daerover van de Mooren qualijck getracteert, doch hebbe hem ontset.
Sijn daernaer weeder door verscheyden inductie uuterlijck gereconcilyeert sijnde, soo is Visnich by den Engelsman gaen sitten en sijn arm om den hals slaende, veynsende hem yets secreet te willen seggen, soo is opgestaen, den Engelsman met sijn arm nederdruckende en heeft denselffden vooraleer op de been cost comen, seer deerlijck getracteert, doen datelijck weggeloopen en te paerden ontcoomen.
De Engelsman daernaer, door quade informatiën, heeft een van ons volck gequest. Wy sijn over alle dese confusiën gescheyden, alhoewel de maeltijt noch niet aengerecht was.
De Engelsman heeft sich t’s anderendaegs seer by mijn doen verexcuseeren, desgelijcx heeft Moulambeeck persoonlycke gedaen, versoeckende, dat de saecken ten quaedtse niet wilden gedencken, beclaechde hem seer over Visnich, die oorsaecke was van sulcken onheyl, tot synen huyse geschiet.
In dese coniunctye mijn vindende, dat wel goede raedt en resolutie van noode hadde, soo ben in langduyrige coortse vervallen, die mijn ten uuterste brachte. Corts daernaer is mijn volck te saemen met gelycke sieckten bevangen. Het scheen, off al tsamen vergeven[16] waeren, was geen ophouden aen. Hierentusschen ginck Visnich sijn gange en deede alles conform sijn intentie. Als mijn somtijts quaem besoecken, perswaedeerde mijn naer sijn gelieve.
Moulambeeck quam mijn eenighmael besoecken, gaff mijn wel goeden raedt, dan dorste dien in die tijdt noch niet volgen; wilde oock niet schynen te verwerpen. Sijn avijs was, dat alle simulatyen aen den syde setten en de Compagnies saecken openbaerlijck souden by der handt neemen, presenteerde mijn groote avangyen by den Coninck te ververwen.
Gecomen sijnde tot den 17 July en seer swack sijnde, soo hebbe by den Hartoch van Siras gesonden en doen weeten, hoe dat verstaen hadde, dat Sijnne Mag.t. apparentelijck in corte wel mochte uut der stadt vertrecken en dat ick door mijn swacheyt hem niet souden connen volgen; daerop hem vriendelijck versochte, dat by den Coninck wilden aenhouden, dat my behoorlijck depesche mochte becoomen en dat myne brieven van de Hoog. Mog. Heeren Staeten-Generael en mijn …. metten eersten mochte werde verantwoordet.
De voorsz. Hartoch heeft ons alle sijn faveur naer vermogen toegeseyt, dan evenwel ons geraeden, dat ons hierover souden adresseeren aen den hartoch Tochta Chan, opperhoffmeester, wiens ampt hy seyden te weesen soodaenige depeschen te vervorderen. Dat voordese geen mentie en hebbe gemaeckt van het solliciteeren van mijn affscheyt, soo is de voornaemste oorsaeck geweest, de opmerckinge van de sayson van ons affreysen, waervan d’ordinary tijt is ontrent het beginn van October; de soomermaenden sijn niet wel mogelijck om reysen als by nacht.
Ons werde meede aengedient van een groote afronte, den ambassadeur Mousabeeck door eenige Cristenvrouwen op de straet aengedaen, ter oorsaecken dat hy weygerden te voldoen aen eenne van haerre natye een goede somma van penningen, daerin hy gecondemneert was.
Ditto Mousabeeck heeft hem seer verloopen van ’t begin, dat in Persia arriveerden, door sijnne groote gyericheyt en sinistre practyken, die hy gebruyckten.
Hy heeft aen onse natie, nochte aen mijn saecke, niet veel gunste beweesen. De groote vrientschap aen hem beweesen heeft niet gedacht. Over eenige gepretendeerde fingeerde inyuriën heeft soecken te wreecken.
Wy hebben daernaer tot onser leedtweesen verstaen, hoe dat den Hartoch van Syras voorgenoomen hadde uut het hoff te vertrecken. Het uutgeven was, dat hy om sijn gesontheyt vertrock naer eenige naergelegen geberchten, om aldaer hem in de coelte te vermaecken en te gaen yaegen, maer inderdaet was de tegenheydt, die hy in ’t hoff hadde, en misbruycken van dien. Hy sach daer verscheyden, die by den voorleeden Coninck niet in staedt off aensien geweest waeren, de familiaeste by den Coninck te sijn. By 3 á 4 bestonde het principaele beleydt van het rijck. Dese wisten de tijdt wel in waer te nemen en van de gelegentheyt haer wel te apronecheeren. Daer werde in ’t hoff seer sterck gedroncken, waervan de Coninck wel de principaelste was, waerdoor sijn respect oock gemindert werden, soodat eenige maelen gebeurt is, dat sommige met hooge woorden malcanderen in presentie van Sijn Magesteydt geïniuryeert hebben, eenige oock handtdaedich geworden sijn. Dese proceduyren waeren de Coninck wel leedt, dan alsoo hy jonck was en sijn auctoriteyt noch niet te seer bevesticht, soo most noch voor een tijdt dissimuleeren, behalven dat eenige van desen als principaele instrumenten gebruyckt waeren, waerdoor de Coninck soo subitelijck in sijn rijck gestelt werde.
Dit onverwacht vertreck van den Hartoch is de saecken van de Compagnie seer schaedelijck geweest, alsoo Moulambeeck, des Conincks coopman, alsdoen hem heeft soecken te revengeeren over Visnich, questie moverende over het manckament van gelt en te groote overschoot van peper, twelck veel importeerde; ditto coopman soude hem niet hebben dorven roeren, soo de Hartoch present waere geweest.
Dese questie soude by mijn wel voorgecoomen sijn in presentie van den Hartoch, die mijn all faveur hadde toegeseyt, off soo mijn sieckte mijn niet hadde beledt.
Het voorhaelde vertreck heeft in mijn saecke oock verachteris en verhinderis gebracht; de licentie en abuysen in ’t hoff werde dagelijcx grooter. De grooten, die doen regeerden, hadden noyt van de intentie van des oudes Conincks ambassade verstaen, gaeven in ’t laetste eenichsins bedectelijck te verstaen, dat over mijnne besendige behoorden te handelen met den Hertogh van Siras, alsoo sijn governament toucheerde en dat mijnne intentye hem bewust was.
De gewisse machtige affcompst des Turcks en vreese van rebellye causeerden in ’t hoff gheen cleynne alteratye, soodat weynich lust hadden op vreemde affairen te dencken. Sy monsterden en sonden dagelijcx veel volck aff, soodat ten eynde byeenbrachten ontrent de 80 duysent mannen, meest te paerden.
End alsoo daerentusschen de differentye tusschen den Coninck coopman en Visnich vermeerderde en malcanderen niet coste verstaen, soo is by het hoff verstaen, haere questiën te stellen in handen van Mamet Alibeeck, twelcke my door Visnich sijnde geraporteert en mijn assistentie versocht, soo hebben daetelijck aen Mamet Alibeeck dese saecke ten hoochsten doen recommandeeren, diewelcke voor antwoordt gaff, dat bereydt was, alles wat sijn vermogen was, te effectueren, daerneffens oock mijn doende aenseggen, dat hy besorgen souden, dat vóór het vertreck des Conincks mijn expeditye soude procureren.
Op denselffden avondt hebbe noch aen den hartoch Tochta Chan gesonden, om de bovenste saecke hem mede te recommandeeren; dan was met den Coninck uutgereeden.
Des anderen daechs weeder tot sijnnen huyse gesonden; dan, bevonden, dat geheel vroech was uutgereeden. De oorsaecke, dat dito hartoch soo qualijck te spreecken was, procedeerde door verscheyden nieuwe swaricheden, in ’t hoff gemoveert, oock dat de Hartoch van Gorgestan[17] sijn ambassadeur aen ’t hoff hadde gesonden, diewelcke gheen cleyn naerdencken causeerde, als in ’t journael verhaelt staet.
Hebbe den 1en Augusti weder tot Mamet Alibeeck gesonden, versocht, dat mijn een uuyre soude stellen, om hem te spreecken; dan vonden hem bereydt, om metten Coninck uut te ryden; dan, dede my aenseggen, dat op naestcommenden dach mijn selffs wilden besoecken. D’oorsaecke, dat den voornoemde hertoch en Mamet Alibeeck soo instantelijck sochte te spreecken, quam doordien Visnich sich vindende besedt van in Compagnies saecken te verde verloopen te hebben, nu het te laet was seer ernstich mijn assistentie versocht.
Op den 3 Augusti is Mamet Alibeeck tot onsen huyse gecomen, en naerdat de saecken van de Compagnie ten hoochsten hem hadde gerecommandeert, soo hebbe hem de translaeten van myne brieven aen de Coninck hem overgegeven ende expeditye van deselffde bevoolen. Hy vertoonden sich t’onvreeden en bedroeft over de standt des hoffs. Onder andere seyde mijn: Ick, die eenige malen van den ouden Coninck versocht hadde acht negen daegen licentye te hebbe, te mogen vertrecken, om ordre op mijn saecke te stellen, heb sulcx niet conde vercrygen. Worde nu in soo verde landen voor drie vier jaeren wechgesonden; presenteerden mijn andermael sijn dienst, doch rondelijck mijn uutseggende, dat weynich in dese tijdt voor mijn te verrichten was.
Als nu wederom een tijdt cranck was geweest en weynich by mijn conde verricht werden, soo is op den 14 ditto Moelambeeck, des Coninckx coopman, mijn coomen besoecken, claegende seer over de vileyne prociduyren van Visnich, die geen moeyten off oncosten hadde gespaert, om hem by de groote in affgunst te brengen. Hebbe hem naer vermogen ter neder gesedt. Onder verscheyden vityen die in ’t hoff domineerden, soo waeren de jalousyen ende envie niet de minste, welcken onder anderen oock causeerden verachternisse in verscheyden affairen, soodat degheenen, die vóórdesen het meeste bewindt van saecken hadden gehadt, nu haer sochten te onttrecken van aller vreemden off particulierren negotiën. Sy deden haer door haerre portiers excuseeren, off dat sy sliepen, dat qualijck te pas waeren, off dat by haer vrouwen waeren, off ten hoochsten geoccupeert; als eenige lang gewacht hadden, soo quaemen in haeste voort, voorgevende dat van den Coninck ontbooden waeren. Sy reeden oock dickmaels haer achterduerren uut.
Tot dese verwartheyt off bescruemtheyt waeren sy meest gemoveert door de ongescickte proceduyren van eenige grooten, ten deele vrienden van de Coninck, die in presentie van den Coninck en den Raedt - soo wanneer sy eenige affayren voorstelden off recommandeerden - spottelijck seyden: hoe sijn hem sijn handen gesmeert, hoe is zijn tong gesalft.
Dusdanige confusiën maeckten een grooten onderlingen haedt en uutstel van saecken. In verscheyde uutheemse saecken, alsoock van eenige ambassadeurs, werden niet uutgericht, werden geremitteert tegen het vertreck des Coninck.
Het optrecken van den Coninck tegen het affcoomen van den Turck werden opentelijck uutgespreyt, als tot meerder ontsicht; warde doch by de meesten gehouden, dat pro forma gescheyde. Daer waerren verscheyden opinyen en dispuyten over dit optrecken. De Coninck was hiertoe selff onwillich. Sijn overgrootmoeder, die drie Coningen overleeft hadde, een vrouw van seer groote auctoriteyt, compareerden eenich mael in den Raedt. Sy ontriedt dese saecke ten hoochsten, soo om sijn jonckheyt, als andere redenen. Evenwel men liedt openbaerlijck uutspreyden van het optrecken van den Coninck, alle noodtwendicheyt daer toe preparerende.
Nochtans daernaer, als die ongunsten in ’t hoff toenaemen, en dat eenige van groote geslachte haerselffven hooger beroemden, als diegheennen, die by den overleeden en desen Coninck het oppergebiedt in de legers hadden gehadt, soo is ten laesten naer ’t optrecken van den Coninck op de wech genoechsaem door de protestatie van de veltoversten hy genootsaeckt geweest verder te trecken.
En alsoo ick bevonde, dat de verschillen tusschen Visnich en de coopman van de Coninck vermeerderde, alsoo het eene verschil uut het ander rees, soo hebbe ick scrifftelijck aen den hartoch Senechal en den hartoch Tochta Chan geremonstreert, dat de coopluuden mijn claegden, dat Molambeeck met groot ongelijc haer bejegende, dat haerre goederen nu daer soolange in soo groote hitten hadden gelegen en dat de regentijdt haest souden genaecken. Tochta Chan heeft belooft, hierin alle sijn divoir te doen, versoeckende, dat hem verexcuseeren soude byaldien hem tegens my niet en quiteerde conform sijn genegentheyt; dat de groote occupatiën van ’t hoff ende het leger hem ten uuterste travailleerden. De hertoch Tochta Chan, generael van de cavallarye, antwoorde mijn met een brieff, met alle belofften en oock soodanige complimenten als een minder aen sijn meerder doet, mijn oock toeseggende, dat mette eerste tijtsgelegentheyt mijn souden commen besoecken.
Hebbe oock op den 23 Augusty aen den Hertoch van Siras gesonden over de voorseyde oorsaecke, om hem te vermaenen, dat van sijnnenweegen aen Moelambeeck serieuselijck wilde vermaenen, dat de coopluyden geen oorsaecke van clachte gegeven werde, dat hy ordre souden stellen, dat de goederen ontfangen werden, en dat hy naer vermoogen alle vlijt aenwenden soude, dat hy provisie van syde soude procureren tot betaelinge van ditto goederen.
Ditto Hertoch heeft mijn schriftelijck geandtwoort, met overtollige complimenten sijn faveur toeseggende naer vermogen. De oorsaecke, dat ick soo verscheyden maelen de affayren van Visnich hadde gerecommandeert, is gescyet eensdeels ten aensien de nootwendicheyt van de saecken, ten anderen dat, naerdat Visnich door sijn perticuliere motyven geduyrende mijn sieckte en buyten mijnne weeten, sonder noyt het contract was affgegaen, alsoo dese goederen noch conform het contract mosten gelevert werden, twelck als door mijn tolck was te weeten gecomen, mijn misnoegen hem hadde doen verstaen, soo heeft mijn willen doen verstaen, alhoewel dat anders geïnformeert was, dat hy contrary het contract niet hadde gehandelt, maer dat een simpel provet was gedaen.
Eenige dagen daernaer is by my gecomen, hem seer verbaest toonnende: Heer ambassadeur, men doet ons ongelijck. Wy coomen by U, om te claegen over het ongelijck, dat men ons doet; ghy sijdt onse ambassadeur; wy moeten onder vleugelen schuylen etc. Ick hebbe hem doen wel hart bestrafft over sijnne loose proceduyren; ick hebbe aengenomen alle mijn divoir te doen, doch met protestatie, dat ick wel seecker wist, dat in sijnne verdrayde weegen niet goedts voor mijn te verrichten was, jae, dat mijnselffs soude contramineeren, alsoo mijn misgunnen soude yets goets uut te richten.
De Hartoch Senalchan, op den 28 Augusty mijn tolck en een van mijn volck gemoetende, heeft mijn seer doen groeten en toegeseydt, dat soo haest haerre feest over was mijn wilde spreecken.
Daernaer op den 30, heeft de Coninck een generael bancket gehouden, daer wy meede opgeroepen waerren, daer oock gehoopt hadden te comen, dan en heeft niet connen geschieden, tot mijn groot leedtweesen, alsoo tot dien tyde mijn met een groote coortse besedt vont. Dese coortse berooffden dien sy bevangen had niet alleen sijn gesontheyt, maer oock voor een tijdt van sijn sinne. Op deselffde manier was het oock met mijn volck gestelt.
Op den 7 September heeft de Coninck tot mijnne logement gesonden, om te vernoemen, hoe met mijn gestelt was. Hebbe op haerre manier doen antwoorden dat tot dyenst wel was, en dat verhoopte Sijnne Mayesteyt voor sijn vertreck te sien.
En sijn op desen dach verscheyden hooffden op de marckt gebracht van eenige rebellen van een provencie, Candahaer genaemt, diewelcken in dese tijdt haer nu eerst geopenbaert hadden.
En alsoo wy tsanderdaegs verstonden, dat de Coninck naer de middach op de medaen[18] coomen souden, soo hebben ons tegen den avondt derwaerts gevoecht; dan vernaemen, dat niet uutgecoomen was en dat in conversatye met sijnne vrienden geraeckt was.
Daer sijn expresse tydinge per poste op den 9 in't hoff gecomen van het naerderen van den Turck, die in verscheyden troupen hem verdeelt hadde, dat de Vesir Bagadet naerderde. Oock mede verstonden, dat de Huysbeecken op een nieuw tegen den Coninck gerebelleert waeren en in des Conincks landen gevallen. Tegen alle dese rumoeren soo werde in ’t hoff ordre gestelt en eenige van de groote affgevaerdicht.
Door alle dese geruchte van oorloge beducht sijnde, dat de coninck wel eerder uut Spahan mochte vertrecken als wel was gedacht, so hebbe dan schriftelijck mijn affscheyt en depeschi versocht, remonstrerende, dat tot mijnnen leedtweesen Sijnne Mag. op de weg niet souden connen volgen; daeromme Sijnne Mag. ordonneren, dat ick vóór sijn vertreck soude moogen werden gedepescheert.
Mijn versoeck den Coninck gepresenteert sijnde, heeft sulcx geconsenteert, den secretarius belast, dat mijn affscheyt souden gereedt maecken. Hy heeft mijn oock toegestaen het uutvoeren van 12 paerden, die ick hadde versocht.
Twee dagen daernaer, dat mijn versoeck was voorgestelt soo is de Coninck subitelijck opgetrocken uut Spahan naer een van syne hoven, drie mylen van der stadt, om aldaer 6 á 7 daegen te vertoeven. Ick hebbe mijn mamander off opsiender van mijn huys, een man van aensien, neffens mijn tolck daerneffens gesonden om mijn depesche by den secretarius te procureeren, met ordre, dat sowanneer dat sulcx souden becoomen hebben, mijn in haeste te aviseeren, om dan datelijck mijn derwaerts te voegen, om persoonlijck den Coninck te salueren.
Mijn affgesonden, hebben niet naergelaeten den secretarius te soliciteeren, die hun alle toesegginge dede. Dan, alsoo hierop continuelijck insteerden, soo heeft ten laesten bekendt, dat tot sijnne grooten leedtweesen het translaet van de brieven van sijn Princelycke Ex.cie verleydt was en dat naer veel gedaen moeyten niet hadden connen vinden.
Dit accident quam mijn onverwacht voor, alsoo ick mijn gereet hielde, om alle uuyren, ontbooden sijnde, te moogen op sitten. Hiermeede scheen my oock benomen mijn intentie om den Coninck in ditto hoff te spreecken. Soo hebbe datelijck ordre gestelt, dat op een nieuw mochte werden getransporteert; dan bevonde, dat de secretarius, door dien ditselffde moste geschieden, uut de stadt was, waervoer dat 4 daegen hiermede verloeren werde, die mijn voorneemen frusteerden.
Dit mancquament van ’t translaet van de brieven is meest geprocideert door dese oorsaecke, dat, alsoo de Persiaenen een suspichieuse natie is, soo hadden sy belast de brieven van sijn Princ. Ex.cie by yemant te laeten translateeren, om het mijn te confereren, soodat schijnt dat, dese translaeten daernaer op sijn behoorlycke plaetse niet geleyt waere en in dit optrecken niet te vinden waerren.
Soo hebbe dan den mamander met mijn tolck met haerre voorgaende ordre weder affgevaerdicht. Ick soude neffens haer wel mede gereyst hebben, dan vondt niet geraeden, aldaer in ’t velt onder sooveel confusie van volck te verbeyden, de meer ick met al mijn volck noch seer swack waeren, soodat maer twee van haer neffens mijn souden hebben connen reysen. De wech was den gehelen dach vol volcx en stoff en aldaer geen plaetse om te logeeren. Yder moet sijn tendt medevoeren, andersins moeten haer onder den blaeuwen hemel behelpen.
Ick hadde wel lange tevooren al gedacht mijn affscheyt te versoecken met soo weynich circumstantie als soude moogelijck sijn. Ick waer van meeninge óff die te versoecken aen den Coninck op een bancket, óff hem op de jacht te vinden en aen hem alsoo mijn versoeck doen voorstellen, doordien ick beducht was in volle vergaederinge sulcx voor te wenden, vreesende voor eenige confusie. Want in gevalle sy eenige voorstellen hadden gemoveert, so vonde my gebonde.
Indien de oude Coninck hadde geleeft, soo soude ick apparentelijck daer slecht affgecoomen hebben. In mijnne brieven aen den Coninck waeren dese woorden geïnsereert; Ende dan voorts met uwe Mayesteyt te handelen op ’t stuck van de hostiliteyt tegens de Portugeesen en over seeckere andere poncten. Nu was het seecker, dat de Coninck op de Portugeesen seer was gepiqueert en dat een groodt deel van sijn ambassade was gefondeert op ’t maecken van een gemeen contract tegen de Portugeesen, streckende by naemen, om vooreerst Mascata[19] te attaqueeren, sijnde een haeven en sterckte, van waer de Portugeesen de sijnnen groote overlast doen. Tot dese aenslach waeren van noode geweest ses goede scheepen ten minsten. Dese intentie des Coninck was ditto heer Coennen wel bekent, ghelijck hem mede was bewist de swacheyt van onse macht, die doenter tijdt in Indiën hadden. Hier over sneedt mijn aff alle manieren van tractaeten.[20]
Ten anderen so had genoech verstaen de manier in Persia gebruyckelijck, dat wanneer een ambassadeur alsoo voor de Coninck verschijnt hem op een nieuw met een present begroet. Hiertoe was ick weynigh geprovideert, dochte my oock niet geraeden meerder aensien van de consitutye des hoffs te despenderen.
De ambassadeur van Indiën, tot dien eynde voor den Coninck verschijnende, presenteerde hem op een nieuw 160 duysent gulden.
De mamander en die tolck, die affgesonden waeren, deeden haer divoir, brieven uut des secretarius handen te becomen, dewelcke met moeyte becomen hebbende door de groote occupatie des hoffs en by naemen, dat daernaer den Coninck so quaelijck te spreecken vonden, soo liepen hier 6 á 7 dagen mede door.
De Coninck vertoonde hem uuterlijck seer facheux, alsoo nu geresolveert was, dat hy tot ontrent de grensen van Bagadet souden trecken om met syne raedt dichter by der handt te sijn. Hy gaff qnaelijck yemant acces, om te spreecken. 's Mergens rede hy op der jacht; den naer middach brocht over met sijn vrouwen en daernaer met drincken; ontrent 4 uuyren saten op, om noch twee mylen te ryden, soodat verscheyden van grooter aensien in veel daegen gheen ghelegentheyt en vonden om hem te spreecken.
En alsoo, gelijck voorhaelt is, de tijt hiermede doorliep, en dat de Coninck ondertusschen ontrent 12 mylen verder getrocken was, evenwel, also ick ende eenige van de mijnnen wat cloecker geworden waeren, soo hebbe voorgenomen den Coninck te volgen. Hiertoe soo heb een van mijn dienaers expres aen mijn mamandaer en tolck vooruutgesonden en hen geordonneert den hertoch Senalchan sulcx te commandeeren.
Sv hebben den hertoch hierover aengesproocken en mijn intentie verhaelt. De voorschreven hartooch heeft haer sulcx seer ontraeden, de meerder dat geresolveert was dat de Coninck noch 3 á 4 mylen dagelijcx soude voorttrecken, soodat ick seer qualijck souden doen, den Coninck door sulcke quade ongelegen weegen te volgen, de meer ick noch swack waerre.
Seggende voort in vryheyt tegen den mamandaer, die sijn dienaer was: wat sal den ambassadeur connen uutrechten, als hier gecoomen sal zijn? Ick sal maeken dat uwe brieven in corten tijdt van den Coninck sullen verseegelt werden, hetwelck u alleen resteert; de Coninck is een kindt, die hem van geenderley saecken verstaedt, noch reeden weet te geven; wat aenspraeck sal hy met hem connen maecken? Daerenboven soo verthoont hy hem nu soo moelijck, dat qualijck yemant hem can comen te spreecken. Hierenboven soo sal hy van sijn voorstel moeten tracteeren met den Hartoch van Siras, aen wie dese saecke toucheert weegen de regyeringe van sijnne landen en van dese poncten geïnformeert is.
Ditto mamandar quam door faveur des hartochs den Coninck selff te spreecken en alsoo hem van mynenweegen sprack en mijn voorneemen verhaelde, soo heeft hem mede sulcx affgeraeden, ten aensien van de verre gelegen plaetse en dat hy verstaen hadde, dat ick cranck was. Heeft hem verder bevoolen veel woorden van complymente.
Gelijck alsvoore verhaelt is, dat ick een van mijn dienaers aen mijn tolck affgesonden hadde, hem aviseerende, dat ick van meenige was den Coninck te volgen, soo hadde ik mijn met twee van de mijnnen vaerdich tot dito reyse gemaeckt.
De voorgehaelde mamandar dan zijn affscheyt becomen hebbende, soo sijn hem mede ter handt gestelt de gewoonnelycke geschencken, als men van weegen den Coninck aen een ambassadeur op sijn vertreck vereert, te weeten twee gouden rocken, een gordel, een tulbandt en een jonck peerdt. Met dese geschencken is de mamandar den 27 Septembris uut het leeger gecomen. De copye van de
Coninck brieven heeft niet connen becomen, alsoo de secretarius die weygerden, seggende by haer geen manier te sijn.
Hier hebbe in ’t cort ten deele verhaelt de maniere van mijn expeditie, diewelcken by Visnich en sijns gelycke, boose menschen, wert gecalomnyeert, omdat mijn depesche in mijn absentie vercregen is, daer ick nochtans deselffde van ’t begin aen op dese wyse, van noodtswegen hadde moeten versoecken en om eenige consideratyen.
Het is waerachtich, dat ick daernaer den Coninck wel gesocht hebbe te spreecken, om simpelijck mijn affscheyt te nemen, maer niet om yets te tracteeren, offte eenighe nieuwe voorstellen te doen, alsoo genoechsaem voorhaelt is, dat sulcx niet geschiet is. Is voorgecoomen en beledt door eenige uterlycke onverdachte toevallen, en onser aller swachheyt, maer niet door eenich verbodt off verhindernisse.
Hadde wel gewenst den Coninck in ’t laeste te sien, want soude tot mijn eer en profijt gestreckt hebbe. De gemeene saecken sijn daerby niet geïntresseert. Mijn commissie en ordre vereysschten eennichsins weynich byeencompste. De Conincklycke brieven betuygen haerre vergenouchsaemicheyt en sy mentioneeren mijnnen naem tot mijner eere.
Ick hebbe mijn respect by den Coninck en de groote gemaintineert sooveel mijn qualiteyt vereyschte, niettegenstaende dat Visnich, uut een verwaende groodtsheyt en vileyn hart, mijn respect by verscheyden heeft soecken te verminderen, opentlijck seggende, dat ick maer een coopman was, van de Prince daertoe niet geordonneert, maer in Battavia daertoe gestelt.
Soo is de tolck, beducht sijnde, dat mijn op de wech soude begeven, in post affgecoomen, medebrengende de Coninclycke brieven aen de Hoog. Mog. Heeren Staeten Generael en Sijn Princ. Excie. Verhaelde ons verder, dat de Coninck en Senalchan haer seer ontraden hadden, dat ick het leger souden gevolcht hebben. Ditto tolck ontraeden mijn sulcx noch meerder, ten aensien de groote ongelegentheyt en gebreck, op de weg gepasseert. Hy hadde den mamander in ’t leger gelaeten, om copyen van de brieven te versoecken.
De Coninckx coopman Moelambeeck is neffens de Coninck opgetoogen, en soo hy uutgaff, om den Coninck een weynich tijts te convoyeren, maer sijn intentie was anders, als wel gebleecken is. Hy adviseerden ondertusschen aen de syne, dat tegen sulcken tijdt meenden tot Spahan te sijn; dan, ten laesten soo heefft hy doen weeten, dat hy licentie van Coninck becoomen hadde te vertreken voor een seecker quartier, om sijnne particuliere affayren te verrichten en om syde voor den Coninck te procureeren.
Tot dese tijdt toe soo lach een soo costelijck cargasoen van de Heeren meesters noch op d’aerde needer en de regentijdt was dagelijx voorhanden. In absentie van Moelambeeck soo conde dese goederen niet gelevert werden. Daerenboven soo en was in Spahan niet een baele syde voorhanden tot de betalinge van dit cargasoen.
Doen heeft men in haest expressen uutgesonden, om syde by Moelambeeck te procureeren en met veel moeyten en costen soo hebben noch tot 250 baelen toe becomen. Het cargasoen beliep tot ontrent de 900 baelen toe.[21] Dit is een van de vruchten van de viantschap van Visnich tusschen Moelambeeck, alsoo andersins de volle leverancie van syde ons genoech verseeckert was, gelijck hy andere documenten genoechsaem heb beweesen.
Wy hadde geresolveert ontrent den 10e Octobris van Spahan naer beneden te vertrecken, alsoo dit wel de bequamste saisoen is. Nochtans, alsoo Molambeeck aen de syne aviseerden, dat hy van meenige was in corter tijdt weder tot Spahan te sijn, soo hebbe ten aensien van de Compagnies dienste, die sulcx vereyschten, en ter instantie van Visnich, die sulcx op mijn versochte, besloten noch een tijdt tot de compste van Molambeeck te verbeyden.
Naer ’t vertreck des Coninckx soo en was geen ordre in hoff, maer een puyre confusie, alsoo niet één man van auctoriteyt gebleven was. Duysent handen waeren daer, om te ontfangen en rooven en qualijck één om te tellen.
Mijn was een tractement toegeleydt, als verhaelt; dan, naer vertrecken van de Coninck hebbe sulcx niet wyder ontfangen, soo ten aensien, dat de Coninck soo confuselijck was vertrocken, ten anderen, als oock voorhaelt hebbe, dat geen persoon van aensien gebleven was. Soo Molambeeck noch wedergecomen was, soude dese en andere fauten wel geremedyeert hebben.
In Spahan was gebleven een vesier, van dewelcken wy ons tractement hadden ontfangen. Ter tyde van mijn vertreck uut Spahan soo resteerden ons noch 700 gulden. Dese en cost mijn tolck van hem met becoomen, hoewel hem dickmael aenspraeck.
Twee dagen naer mijn vertreck uut Spahan soo gaf hy twee sapeeten[22] in betaelinge, alsoo hy by het hooft van den Coninck swoer, dat geen 100 gulden in sijn macht hadde. Met diergelycke protestatiën hadde hy mijn tolck om soo cleyne somma een lange tijt opgehouden, gelijck aen verscheyde anderen dede, die van Coninckx wegen gelt te eysschen hadde.
Hy was van een yder voor een onbeschaemde fyelt gedacht, twelck aen hem bevonden hebben. Hy was soo stoudt, dat hy aen mijn tolck voorstelden, om mijn aen te dienen, dat middel hadde, om mijn noch twee maenden tractement te bescaffen, soo hem de helft off daerontrent van wilden laeten genieten. Hebbe hem doen seggen, dat van mijnselff middelen genoech hadden en soo wanneer mijn tractement niet liberalijck van Conincxweegen my werde toegeleydt, dat mijn met sulcke practycken niet souden behelpen. Wy hielden ’t voor seecker dat hy dese twee maenden tractement daernaer in reeckeninge gebracht sal hebben.
De soon van de Coninckx coopman, die tot Battavia overleeden was, die moveerde verscheyden questiën wegen de Compagnie tegen Visnich. Hy dede mijn mede hierover aenspreecken, alsmede over eenich verschil van Sr. Jan Luycas van Hasselt.[23] Dese soon van den coopman genaempt Mamet Tachy, was by testament van sijn vader voor erfgenaem bekent, doch hadde aen de heer Coenen de opsicht bevoolen.
Dese voorhaelde leyde naer ’s vaeders overlyden soodaenighe leven, dat, byaldien by Coennen zaliger daerin niet waer versien, de vaders en Coninckx goederen in cort doorgebracht soude hebben. Sijn principaele goederen werden versegelt en alsoo neffens sijn andere goederen naer Persia gesonden.
Dese voorsicht was by desen Mamet Tachi, een de snootse schelm, soo qualijck opgenomen, dat hem overal onderwege ende in ’t hoff, hem ten hoochsten heeft soecken te wreecken, veel vileynyen van de heeren Meesters en de heer Coennen uutsouwen. Hy vertoonde sich mede tegen my heymelijck een bitter vyandt, alhoewel anders tegen hem hadde verdient. In somma alle de oncosten en moeyten, met dese luyden gepasseert, sijn qualijck geloondt.
Wy hebben onse devoir gedaen, om de ongefondeerde questiën van den guyt Tachi te stutten. Sijn pretentie op Jan Hasselt warde affgedaen, doch dito moveerde noch een particulierre questie tegen Visnich van 120 duysent guldens. Hiermeede wilde mijn niet moeyen; hy hadde hem daerin gesteecken sonder mijn weeten off consent. Doch dese questie sal by den Coninck moeten werden gedecideert. Visnich sal hem hiervan, naer mijn oordeel, libreren, doch evenwel is seecker, dat hy den Tachi door sijn hooffdicheyt in groote schaden heeft gebracht, soodat door sijnne crediteurs met drie dienaers was bewaert.
Hierentusschen soo verbeyden wy met groote hartseer naer de compste van Molambeeck, alsoo de beste coniunctye des tijdts verby ginck en de reegenmaendt van November genaeckte. De goedren laegen noch, alsvoorre verhaelt, tot groodt peryckel. Ick sonde aen Visnich een groote tente, die ick hadde, daer hy sijn beste goederen onder cost verbergen. Hy heeft se niet willen gebruycken, seggende, dat de peryckel en schade van de regen hem niet aen en trock, dat de goederen laegen tot last en schaede van den Coninck en dat Moelambeeck dat soude moeten verantwoorden, die naer sijn vertreck geen ordre hadde gestelt tot den ontfang. Ick vraechde hem off hy noch geen questie genoeg hadde en hoe dat hy een saecke van sulcke importantye soo cleyn cost achten.
Doch soo is, door Godes beleyden, de Compagnie voor een al te groote schaede en questiën als miraculeuselijck bewaert, doordien dat in de geheele maendt November, en in ’t beginsel van December als niet heeft geregent, twelcke hier al te seltsaem geschiet. Wy sijn hierentusschen den ambassadeur Mamet Alibeeck gaen besoecken en van hem ons affscheyt genoomen. Hy lach een quartier gaens buyten de stadt onder sijn tenten, hem ten volle preparerende naer sijn voyagie op Indiën. Hy heeft ons met eenige fruyten getracteert. Hy hadde ons seer geerne op ’t avondtmael gehouden; dan, alsoo hy met de coordtse bevangen was, hebben sulcx geweygert.
Dat Mamet Alibeeck hier buyten in ’t velt lach, was ten deele, omdat hy het hoff nit wilde sien, daer niet een man van waerdye was, en alwaer hy voor dese sooveel vermoogen hadde. Ten andre hadde hem verhaest, ten aensien dat hy een geluckigen dach tot sijn uuttrecken in waer hadde genoomen.
Die van Persia observeeren met een groote superstitie die distinctie van alle de dagen des jaers, alsoo sy de eenige voor geluckich, d’anderen ongeluckich achten. Hiertoe soo hebben sy boeckskens ghemaeckt in forma van allmenacken, waerin het geluck van yder dach off uuyr gedestingueert is. Soowanneer zy haer op een reyse sullen begeven, soo neemen hier op een dapper opsicht. Als daer een seer geluckige dach voorhanden is, soo sullen sy een mijl off halff, off daerontrent, uut der stadt trecken, en aldaer haer voorts tot haerre reyse prepareren, om die goede uure of dach niet te verliesen. Gelycke ceremonyen gebruycken sy in de wedercompste in ’t incoomen van de stadt.
Ontrent drie mylen van de stadt leydt een ronde hooge berch, die sy seggen dat deselffde is de eertijts Arabella genaempt geweest is, ten tyde van Alexander wel befaemt.
Wy vernaemen op den 4 November uut de dienaers van Moulambeeck, dat hy vermeenden tegen den volle maen tot Spahan te sijn, en byaldien hy alsdan daer niet en was, dat hy ordre soude stellen waernaer sy haer hebben te reguleeren.
Wy hebben geresolveert tot die tijdt noch aff te wachten en hebben ons alleynskens tegen den reys te prepareeren, ons besorgende van bonte rocken en mutsen, alsoo in de wintertijdt op de wech van Spahan extreme cout can maecken, soodat tegen de natuyr schijnt te stryden, leggende ditto Spahan op de hoochte van Sevilla in Spangnen. De vorst en is hier soo hart niet als in ’t vaderlandt, maer de winden sijn scarper en schadelycker.
Wy waerren altesaemen noch seer swack en met de cortse bevangen. Ick was niet weynich becommert, met soo daenige geseltschap mijn op de wech te begeven en dat in de quaeste saysoen des jaers.
Ons quam hier mede besoecken de ondergouvernaer van Siras, die ons tot Syras groote vriendtschap hadde beweesen. Hy trock naer ’t leger, alsoo hy overste van 500 paerden gemaeckt was. Riedt mijn seer aff, langer in hoff te blyven en beclaechde seer de miserabele standt van ’t geheele rijck, alsoo nergens ordre noch regel en vondt.
Dese voorhaelde, Chalibeeck genaempt, was van de affcompste van de voorgaende Coninck van Siras en, byaldien ditto Coninckrijck weder in sijn vrye staedt mochte coommen, soo soude hy de naeste erffgenaem sijn.
In ’t hoff quam de tydinge, dat de Portugesen met 25 fregatten op het eylandt Kismus waeren geweest, tselffde geplundert en de persoonen, die haer op ’t fort conden salveeren, weggevoert. Ditto eylandt leydt ontrent 3 mylen van Ormus.
Ontrent halff Novembris verstonden voorseeckerlijck, dat Molambeeck voor dit jaer tot Spahan niet te verwachten was, maer dat hy, door ordre van de hooger, opgetrocken was, om syde voor het toecomende jaer te procureeren. Ditto heeft oock ordre aen sijn volck gegeven, om de goederen van Visnich te ontfangen, doch sijn noch wel twaelff dagen aengeloopen voor aleer dat Visnich daertoe heeff connen geraecken, en heeft dese fyelen met smeecken en gaeven daertoe noch moeten brengen. Indien hy haeren meester met de halve courtosye hadde bejegent, soo soude de goederen al over de vier maenden sonder peryckel algelevert sijn geweest, en de syde ten volle daertegen ontfangen.
Hierentusschen werde Visnich met eenige processen en by naemen van Mamet Tachy soo van wegen de Compagnie als van sijn particulier gemolesteert. Wy intercedeerden by den derogan offte opperrechter naer vermogen, oock door intercessye van goede vrienden. Hy dede mijn alle faveur toeseggen, twelcken oock beweesen heeft. Wy vereerden hem met een cleyn presendt, dat hem seer aengenaem was. Aen Visnich in sijn persoon bewees hy alle cleynnicheyt.[24] Eenmaal, in een vergaderinge van veel hondert persoonen, soo scholt hem uuyt voor een fielt, een rabout, en landtlooper. Dit quam Visnich mijn claegen uut spijt met weennende oogen.
Als nu seeckerlijck verstonden, dat Molambeeck van dit jaer niet was te verwachten, soo hebbe ick oock met aenraeden van Visnich mijn tot de reyse geprepareert, het volck van Molambeeck ten hoochsten doenden vermaenen, dat de gelegentheyt van het schoon weder niet souden voorby laeten gaen, alsoo de veranderinge van dien dagelijcx te verwachten was; sy hebben mijn alle belofften gedaen en ten laeste den 25 Novembris daer eerst gecoomen.
Het was aldaer gelijck een miracel in de nateur geobserveert: het schoon weer dat de geheele maent van November is geweest; de Compagnie is hierdoor van een overgroote schaede en questiën gelibieert. Soo sijn wy dan ten laesten op den 26 November opgeseeten en op dien dach drie mylen gereeden tot een dorp, Spanneck genaempt. Visnich, de president van d’Engelsen en andere vrienden hebben ons tot daertoe geconvoyeert. Wy sijn hier noch twee dagen gebleven, verwachtende naer noch eenige lastpaerden ende rest van ons bagagie.
Wy hebben dickmael mentie gemaeckt van de hardicheyt en ongemack van de wegen van Persia, maer dito gerijff soude mogen gebalanceert werden met de veylicheyt derselffden, wandt meenne niet, dat eenich landt dit rijck daerin te boven gaet. In ’t begin des rijckx van den ouden Coninck, soo waeren de weegen in Persia geheel onveylich, soodat quaelijck te gebruycken waeren. Hiertegen heeft soo grooten naersticheydt en straffe aengewendt, dat hy die gebracht heeft tot sulcken seeckerheyt. Daerenboven hadde hy geordonneert, dat eenich passagyer, beschaedicht sijnde, hem adresseere aen de overicheyt van de naeste plaetse, hem sijn schaede aenseggende. By dese werdt alle devoir aengewent, dat de quaetdoenders achterhaelt werden, twelck soo sy niet en effectueerde, soo is die plaetse gehouden de schaede te restitueeren. Door dit gebruyck en door de harde straffen soo sal men selde van eenige swaericheyt op de wech hooren, ghelijck als ons noyt yets voorgecoomen is.
Met gelycke gerustheyt en seeckerheyt soo passeert de persoon van de Cooninck sonder hellebarders, archyers, offte andere lijffwacht. Op dese maenier rijdt oock op de jacht, geacompagneert sijnde met 15 á 25 persoonen.
Van Spanneck sijn wy den 28 November opgeseeten en voorts onse reyse met gewenscht weder gecontinueert. Wy bevonden naer twee dachreysen een groote veranderinge van een coude locht; de bergen overal met sneeu bedeckt. Wy passeerde evenwel dese wegen ende eenige hooge geberchte, met minder molestye als wy wel hadden gehoopt. Godt sy geloofft, die ons op dese reyse soo veel gunste heeft beweesen. Onse reyse alsoo continueerende, soo sijn wy den 11 December met veel sneeuw tot Siras gearriveert. Wy sijn gelogeert in 't Conincks huyse alsvoore, en alsoo wy hier niemandt van auctoriteyt en vonden, soo hebben onse eygen despense gehouden, twelcke mijn oock geraden was tot Spahan van den onder gouverneur Chalibeeck, in cas dat ick den Hertoch daer niet vonde, doordien ick andersins veel nieuwe …. en dienaers soude hebben moeten contenteeren en met vereeringe versien.
De Hertoch was drie dagen voor onser aencompste uut Siras naer het leger vertrocken, in grooter haest van den Coninck opontbooden, met dese woorden: dat indien hy ten ontfangen van sijn gebodt een stuck broots in der handt hadde, om in de mont te steecken, tselffde soude nederleggen en datelijck opsitten. De oorsaeck hiervan was, dat de Turcken subitelijck Bagadet genaedert waeren en een stadt, twee dagen reysen daer van gelegen, met gewelt ingenoomen en alles omgebracht. Byaldien ditto Hertoch aldaer hadde gevonden, soo souden sulcx profytelijck en eerlijck voor mijn gescheennen hebben, alsoo ick wel geadverteert was van het goet tractement, dat hy mijn soude beweesen hebben en een present van paerden, die aen mijn gedaen. Van sijn goede genegentheyt was wel verseeckert door sijn eygen propoosten. Hy hadde tot Spahan een groodt miscontentement over de actyen van Visnich.
Evenwel soo was sijn vertreck mijn niet onangenaem, om eenige consideratyen, want alsoo de handelinge van mijn voorstel aen hem meest toucheerden, soo soude hy ongetwijffelt eenich tractaet voorgestelt hebben, de meerder in dese coniunctie, dat de Portugesen soo corts geleeden het eylandt Kismus hadden affgeloopen, en op andere plaetsen hem dreychden; en alsoo wy tot dusdaenige tractaeten niet voorsien waeren, en dat de presenten by ons wel driedobbel souden hebben gerecompenseert geweest, soo hebben wy sijn absentie sonder misnoegen gepasseert.
Ten tyde, dat wy tot Siras laegen om ons en onse paerden wat te vermaecken, soo maeckten soo ongestuymich weder van sneeu en vorst en daernaer reegen, dat men ’t ongeloofflijck voor dier quartieren gelegentheyt souden achten. Hier sijnde, soo quamen hier 3 Nederlanders by ons, die 5 dagen naer ons van Spahan vertrocken waeren. Sy en wiste niet ten volle te verhaelen van de groote coude en ongemack, op de wech by haer gepasseert, soodat wy wel ten tyde vertrocken waeren. Sy rapporteerde mede, dat de goederen by Visnich al meestendeel gelevert waeren met schoon weeder.
Wy hebben alhier tot Siras tot den 22 December gebleven, wachtende een tijdt naer veranderinge van weeder, twelcke becoomen hebbende, daetelijck opgeseeten sijn. Wy hebben op dien dach noch ses mylen gereden, door den quade diepe wech, met veel sneeuw besedt. Ontrent drie uuyren in den avondt quamen tot onse rustplaetse, daer wy seer qualijck geaccommodeert waeren. Des anderen daechs vonden weynich sneeu op de wech en op den tweeden dach geen, alsoo de constitutie van den hemel ende locht hier te subijt verandert. De coude nam hier daegelijcx aff en cregen een soeter lucht.
Op den 30 December ontrent 14 mylen van Laar gecoomen sijnde, soo vonden hier het coorren en gras op ’t velt in forma als by ons in de maent April, soo dat wy in zes winterdach reysen alsoo wy twee dagen onderweegen hadden gerust, ons bevonden verlost van soo moeyelycke coude weeder en ons getransporeert in een soo aengenaemen locht.
Wy sijn voorts op den 2 January tot Laar gecoomen. Wy bevonden het huys van den Hartoch voor ons geprepareert. Is een schoon gebouw met een playsanten hoff, met orangyen, lymoenen, en citroenboomen besedt, in haer volle fleur te aengenaemer om te sien, dewijl de boomen in Spahan en Siras sonder bladeren en groenten hadde gelaeten.
Wy vonden Laar als d’andere plaetsen sonder overheyt noch ordre. De Sultan, die in ’t opreysen ons soo grooten vrientschap bewesen hadde, die quam ons tot Siras besoecken en versocht op mijn instantelijck, dat hem voor een daech op sijnne erffgoederen souden comen sien, om een vrolycken dach met hem te mogen hebben, dat hy groote begeerte hadde, om aen mijn te doen verstaen wyen dat hy was. Hebbe hem sulcx niet connen weygeren; dan, het quaet weder heeft het belet. Hy was in questie met de gemeente van Laar. Hy was van daer vertrocken met intentie van niet weeder te keeren.
Naerdat wy tot Laar drie dagen hadden gerust, soo sijn wy den 5de weeder opgeseeten, alsoo de tijdt van het arrivement van onse scheepen genaeckten, waer dat wy naer verlangden, en sijn alsoo voorts gepasseert, sonder dat ons yets notabels op de wech gerecontreert is, tot dat wy op den 12en dito tot Gamaron gearriveert sijn. Wy sijn aldaer met grooter eere ontfangen, de casteelen oock verscheyden schooten schyetende, en sijn geleydt in een huys, voor ons bereydt.
Wy verwachten alhier naer onse scheepen van Suratti tot den ultimo voorschreven, dat alhier arriveerden ses Nederlantse scheepen, onder het commandement van Anthony del Court, die in de plaetse van Visnich quam succederen. In haer compagnie quamen noch 4 Engelsen scheepen.
Den 7 February is Visnich tot Gamaron gearriveert; hy verthoonde goede mynen ’t sijnder aencompste tegen den commandeur Del Court, seggende overluydt, dat hy verhuecht was te aenschouwen den persoon, die hem quam verlossen. Dan, sijn perticuliere discoursen vielen daernaer soo veranderlijck, dat sijn desseyn daeruut genoech conden begrepen werden, te weeten, dat niet gesindt was te verhuysen.
Onderwylen soo is ordre gestelt, dat onse scheepen in aller vlijt mochten gelost en gelaeden werden. Visnich en rusten ondertusschen oock niet. Hy leyden alderley middelen aen, opdat by den Raedt mochte verstaen werden tot sijnne overblyven aldaer. Hy heeft mondelingh en daer schriftelijck in den Raedt verthoont diverse redenen, die hy seyde, dat hem moveerden te versoecken een jaer in Persia noch over te blyven.
By den Raedt werde eenstemmich geresolveert en hem geantwoort, dat sijnne gealligeerde redenen haer niet bastandt scheennen te sijn, om te willen contraryeeren de resolutie, by de heer Generael Coenen genoomen, maer dat sy ordineerden, dat hy metten eersten hem souden gereet maecken en aen boort vervoegen, om sich naer Battavia te transporteeren. Hy heeft geseyt, dat seer wel tevreden was.
Daernaer heeft noch verscheyden folyen aengerecht, te lang om te verhaelen; nochtans uutterlijck vertoonnende dat bereyt was om naer Battavia te gaen. By mijn werde nochtans altijdt contrarie gevoelen ten aensien van sijn bedrieggelijck hart, sijn overgroote middelen, sijn kindt, dat hy by een vrouwe hadde, die voor drie jaeren hadden getrouwt, en bovenal sijn conscyentie. Onder de handt soo socht hy den Raedt, soo in de wijn, te solliciteeren en te corrompeeren.
Tot meerder bedecksel van sijn opsedt, soo heeft hy aen een yder aengeseydt, dat hy op den 3 Marty sijn foy[25] wilden geven; hiertoe heeft hy genoodicht den Sultan en veel andere Moorren, alle d’Engelsen en Nederlanders, soodat wel 60 persoonen sterck waeren. Hy heeft de maeltijt in 't velt doen bereyden, alwaer wel vrolijck geweest sijn en lustich op sijn behouden reys gedroncken werd.
Ontrent en uuyr naer sonnenonderganck soo sijn tsaemen wedergekeert. Visnich is sijn caemer gegaen en met eenige noch gebrande wijn gedroncken. Daernaer, ontrent drie uuyren in den avont is opgestaen en uutgegaen, seggende dat hy by een sloor ginck; dan, is met een Fransman en twee Moorse dienaers doorgereeden. De commandeur Del Court heeft hem ’s mergens doen naervolgen dan was te veel vooruut, is niet achterhaelt.
Wy hebben op dato den 14 Marty ons affscheyt van den Sultan genomen, en hem met een redelijck present vereert, recommanderende hem de negotie van onse natyën. Dese dach was gedistineert om te vertrecken. De Engelsen waeren al twee daegen geleeden gereet geweest, evenwel ten aensien het verhindernisse, dat de vlucht van Visnich causeerden, soo hebben geresolveert noch twee dagen naer ons te wachten.
Om met meerder beleeftheyt Visnich van daer te crygen, soo was by de heer Coenen geordonneert, dat hy commandeur van de vloot souden sijn. Dese plaetse dan vaceerende aen mijn, is die by den commandeur en den Raedt mijn geoffereert; dan, hebbe deselffde om redenen affgeslagen en goetgevonden, dat de vlagge soude wayen op ’t schip, daer de commandeur van Battavia op gecomen was en dat tot der tijdt dat in Surati souden gecomen sijn.
Soo sijn wy dan op den 6 ditto in Godes naeme van Gamaron vertrocken met ons 6 scheepen, in compagnie van vier Engelsen, en sijn alsoo sonder eenich rescontro geluckelijck op den 26 voorschreven in de com van Sohaly gearriveert. Daer is datelijck ordre gestelt tot het lossen en laeden van onse scheepen. Het commandement van de vloot hebbe ter instantie van den directeur Haesel en sijnne Raedt aengevangen. Soo hebbe mijn dan aen boort vervoecht en met grooter vlijt de scheepen in 8 daegen meest affgelaeden.
En alsoo tot Surati ons niet bysonder is voorgecoomen, soo sijn wy op den 25 April weder ’t seyl gegaen, om met Godes hulpe onse reyse op Batavia te voleynden. Wy waeren met de Engelsen versproocken, om by den anderen te houden tot voorby de hoochte van Goa, alsoo wy verwitticht waeren, dat de Portugeesen een armado tot Goa hadden toegerust, doch niet weetende tot wat eynde, dan, hebben daernaer verstaen, dat sy deselffde gebruyckt hebben tot het ontsedt van Mallacca.
Soo sijn wy dan, conform ons accoort, by den anderen gebleven, passeerende met een goede resolutie dicht voorby Goa in ’t gesichte van ’t landt; en vier daegen daernae sijn van den anderen gescheyden en voorts onse reyse met goede spoedt continueerende, soo sijn den 14e Juny 1630 voor Battavia gearriveert, alwaer wy eerst verstonden het overlyden van den heer Coennen zaliger en dat de Ed. heer Generael Speck in sijn plaetse was gesuccedeert, aen denwelcken wy het raport van onse reyse hebben gedaen.
Noten
- ↑ Hindustan.
- ↑ Wederzijds ontvangen, gezien het eerdere gezantschap van Perzië naar de Republiek.
- ↑ Vuur.
- ↑ Sjah Abbas I.
- ↑ Moskee.
- ↑ Onthaald.
- ↑ Sjah Abbas.
- ↑ Persepolis.
- ↑ Isfahan.
- ↑ De koopman die in 1623 de VOC-kantoren in Gamron en Isfahan had gesticht.
- ↑ Hongaarse.
- ↑ Inwoners van Julfa, een buitenwijk van Isfahan.
- ↑ Een provincie aan de Kaspische Zee.
- ↑ Oezbeken.
- ↑ Lees: man.
- ↑ Vergiftigd.
- ↑ Georgië.
- ↑ Plein.
- ↑ Muscat.
- ↑ Coen had Smidt verboden dergelijke overeenkomsten aan te gaan.
- ↑ D.w.z. de geïmporteerde goederen vertegenwoordigden de waarde van 900 balen zijde.
- ↑ Tapijten.
- ↑ Een Nederlandse kunstschilder aan het hof van de sjah, die deel had uitgemaakt van de missie van Perzië naar de Republiek.
- ↑ Vernedering.
- ↑ Afscheidsmaaltijd.