Schouburg/Deel III/Naamrol 388-Eynde
| < Schouburg/Deel III/Naamrol 294-387 | Schouburg/Deel III/Naamrol 388-Eynde | Schouburg/Deel III/Naamlyst deel III > |
|---|
388
luister van; malkander verschillen. De grootste van die, wiens uitsteekende
konstglans ook andere Konststarren verligt, is de overal berugte Konstschilder
ADRIAAN VANDER WERF.
Hy werd geboren op den 21sten van Louwmaand 1659, in Kralinger Ambagt, by
Rotterdam, van zyn Vaders en Moeders kant, uit een oud en eerlyk geslagt, en van
de oudste Welgeboren mannen van Schieland, op het Register bekent.
Zyne ouders, die van eenen zorgvuldigen aart waren, en het beste van hunne
Kinderen zoglen, die al veel in getal waaren, bestelden hem binnen Rotterdam ter
schoole.
Met zyn achtste of negende jaar ontvonkte de konstlust al in hem, makende in
steê van schryven beeltjes en beesten, en dat met zoo veel yver, dat zyn meester
hem dikwils teekenende vont, terwyl de andere kinderen in hun buitenuur liepen
speelen; zulks de meester, als zyn moeder kwam om het leergelt voor haar Zoon
te betaalen, en daar by vraagde, hoe hy het al maakte, haar tot antwoort gaf: Dat
hy haar ried hem de teekenkonst te laten leeren; want hy in 't school niet anders
deed als teekenen. Welke boodschap zyn Vader aangebragt zynde, bestrafte hy
ADRIAAN ernstig hier over; zynde dit hem des te meer tegen de borst, om dat hy,
die het bezit van den Dorpmoolen had, voornemens was, hem in dat zelve beroep
aan te kweeken, want hy nog te jong en te zwak zynde, werd dit tot meerder jaren
verschooven. Ondertusschen toonde hy een grooten tegenzin in dat beroep te
hebben, en in tegendeel een grooten lust tot de teekenkonst: dus de Vader, op den
raad van een zyner kennissen, die een glasschilder was, hem bestelde tot
t.o. 388
389
Rotterdam by Korn. Picolett, die een tamelyk goed pourtretschilder was.
Toen begon hy zyn tekenlust den vollen toom te vieren. Dog anderhalf jaar
geteekent, en ook al geschildert hebbende, haalde zyn Vader hem weder t' huis,
blyvende by zyn eerste voorneemen. Het dagelyks en menigvuldig smeeken, om
daar in te moogen voortgaan, bragt in zyn ouderen wel meedelyden, dog zy konden
tot die zaak niet besluiten; want de Vader die het schilderboek van K. V. Mander
geleezen, en daar in vele gevonden had die los en ongebonden geleeft hadden,
stelde zig het argste voor. Zyn Moeder viel hem hier in ook tegen; zeggende, wat
zou 'er van u worden? ik heb God altyd gebeeden, hy wilde u een geest ingeeven,
dat ik een Predikant van u mocht maken. Om kort te gaan, zyn Vader de onstuitbare
drift tot het schilderen meer en meer bespeurende, nam overleg met zyn
voorgemelden vrient den Glasschilder, en den Dorp-Predikant, en bestuit om hem
de Schilderkonst te laten leeren. Des bestelde hy hem voorts by Eglon vander Neer
voor een jaar, en na dien tyd nog voor 3 jaren.
Eglon, een stukje schildery van F. Mieris ter leen bekoomen hebbende, om het
te mogen doen naschilderen, werd onze ADRIAAN byzonder lustig hier toe, en smeekte
zyn meester daar om: maar die had het een ander toegeschikt, die geen lust of
moed daar toe hebbende, 't zelve liet staan. Toen hervatte hy zyn verzoek, 't welk
zyn meester hem eindelyk (schoon hy nog geen groot vertrouwen op zyn
penceelsvermogen had) toestont, en hy maakte het door den uitsteekenden lust
dien hy daar toe had, zoodanig even gelyk na, dat het nader-
390
hand tot Leiden van verscheide lief hebbers voor een stukje van Mieris aangezien
wierd.
Alle de genen, waar in wat groots van geleertheid, weetenschap of Konst, te
wagten was, gaven vroeg blyken daar van, even als het roode teeken aan de
Oostermorgenkim eenen schoonen dag voorspelt. 't Lust ons een opmerkelyk
voorbeeld of twee, van zulken die in hunne lentejeugt staalen van hun vernuft deden
zien, en die tot meerder jaren gekoomen de waereld met den glans hunner
geleertheid hebben verligt, aan te haalen.
Van Hugo de Groot getuigt Brant, Dat hy vroeg zoo veer in de Latynsche taal
gevordert was, dat hy met zyn twaalfde jaar op de Hooge Schole te Leiden gebragt
wierd, daar hy in drie jaren alles daar hy zig toe geschikt hadde, als Regtsgeleertheid,
Godgeleertheid, Wiskonst en Heemelloopkunde afgedaan hebbende, nog naauwlyks
vyftien jaren oud zynde, zig in 't gevolg van den Heer Johan van Oldenbarnevelt,
in gezantschap aan den Koning van Vrankryk Henrik den Grooten vertrekkende,
begeeven heeft. Aldaar den tytel van Regtgeleerden verkregen hebbende, is hy van
den Koning niet alleen met een goude keten, maar ook om zyn uitstekende
geleertheid in die jaren, met 's Konings afbeeltsel beschonken.
Geraart Brandt werd in de lente van zyn jeugt, door zyn vleyende Zanggodes het
dichtvuur in den boezem gesteeken, het geen te zien is in het pleit tegen de uitgave
van het toneelspel de Veinzende Torquaat, dat van Baarle vereert met dit volgende
vaers:
391
'T was eertyds mannenwerk. Nu komt de teere jeugt
En davert op 't tooneel, en tart de gryze haaren
In treurspel uitgetreurt, ja d' onbesneeuwde jaaren
Verzetten tyd en kunst. De wysheid gansch verheugt
En weet niet, of zy is geleert of aangeboren.
En lager.....
Dus veinst de jongeBRANDT, en doet ons al verwond' ren
Dat jonkheid veinzen kan, hy bergt nog grooter licht,
En alsTORQUATUS veinst, zoo veinst ook zyn gedigt.
'T is weerlicht tot een proef. Daar na zo zal hy dond'ren,
Even dus deed ook onze Vander Werf in zyn vroegen tyd een staal van zyn wakker
vernuft en penceelsvermogen ( aan den klaau, zeit het spreekwoort, kent men den
Leeuw) zien, door het even eens naschilderen van het konststukje van Fr. Mieris,
dat om zyn konstige doorwrogtheld mannenwerk was. Maar wat zal ik zeggen? de
Konstgodes was hem gonstig, en zyn natuurdrift diende hem tot leermeesteres. Ja
hy had door zyn byzonder opmerken zig die brave penceelsbehandeling zoodanig
vast ingedrukt, dat hy zig na dien tyd daar van bediende, zoo dat zyn meester hem
naderhand gebruikte in 't schilderen van kleederen in zyne penceelwerken.
Toen maakte zyn Vader een nieuw verdrag met zyn meester, voor den tyd van
een en een half jaar, en bedong de helft van 't geen hy in dien tyd schilderde voor
hem.
Vander Neer die hem geneegen was, nam hem
392
meê naar Leiden en Amsterdam; daar hy somwyl ging om te schilderen, waar door
onze jonge konstenaar gelegentheid vont, om veelerhande penceelwerken van
brave meesters te zien, daar hy zyn oog gretig in liet weiden, om zyn nut daar uit
te trekken.
Gelyk een By van nyv'ren aard,
Weet uit de bloeyselen te zoeken,
Haar Honig; zoo weet ook 't bedaard
Opmerken; uit geleerde Boeken,
Te zoogen 't pit der wysheid, en
De schilderkonstenaar te steelen,
Het schoonste en eelste uit tafereelen,
Gemaalt door verf en teekenpen.
In 't laast van dezen leertyd, een stukje voor zig zelf gemaakt hebbende, 't geen
onlangs voor 800 guldens is verkogt, gaf hy dit onverwagt aan zyn Vader, om voor
't geen 'er af kwam een half jaar kostgelt te betaalen, en wilde van dien tyd af aan
zynen Vader, schoon wel gegoed naar zyn staat, tot geen last meer wezen.
Nu zeventien jaren oud geworden zynde schilderde hy zyn eigen beeltenis op
een kaarteblad, die nog tot een gedagtenis van hem bewaart word, en verliet toen
zyn meester, oeffenende de Konst voort by zig zelf.
Kornelis Brouwer, een konstlievend man, die ook voormaals een Leerling van
Rembrant was geweest, en zyn geweezen meester dikwils kwam bezoeken, waar
door hy kennis aan hem had, toonde veel geneegenheid voor hem, en kwam hem
dikwils aan 't huis van zyn Vader, daar hy nu schilderden, zien, sprekende t'elkens
van de
393
Konst, en wat daar omtrent tot het welstandige dient waargenomen te werden, 't
geen zyn Vader wel lyden mogt, die hem ook altyd minlyk ontving. Deze verzogt
het gemelde pourtretje en liet het aan verscheiden konstkenners te Rotterdam zien,
die verwondert waren dat een jongeling van die jaren zoo veer in de Konst gevordert
was.
Ter zelver tyd maakte hy een kleen stukje in 10 dagen, zynde een half beekje,
naar een van zyne broertjes; hier meê ging hy des Zaterdaags avonts by zyn ouden
meester om het aan hem te vertoonen, die zulk goed bevallen daar in nam, dat hy
't zelve van hem kogt voor 9 ducatons. T'huis gekomen vraagde zyn Vader naar het
stukje, dien hy antwoorde: dat zyn meester dat voor 9 ducatons van hem gekogt
had, dat zyn Vader naauwlyks konde gelooven, herhalende verscheiden malen:
hoe jongen9 ducatons, 9 ducatons!zeggende voorts: gaa morgen te Kralinge ter
Kerk, en geef 'er een aan den armen, gelastende hem voorts naarstig te wezen, en
zyn stukjes niet om geld te hebben te verkoopen, maar als hy geld noodig had, hem
daar om aan te spreken.
Het vertoonen van voorgemelde pourtretje door Korn. Brouwer bragt hem zoo
veel agting toe, dat hy een kamer huurde binnen Rotterdam, alwaar hy nu en dan
al eenige pourtretten begon te maken, ook andere stukjes; gelyk hy dan ook het
geluk had van kennis te maken met den Heer Adriaan Paats, ontfanger van de
Admiraliteit op de Maze. Voor den zelven maakte hy een stukje met kindertjes die
hem daar voor 350 gulden betaalde. Ook maakte hy een diergelyk stukje voor Filip
Steen Koopman in Oostindische waaren tot
394
Amsterdam, 't geen het beginsel was van zyn geluk; gelyk de Leezer in 't vervolg
hooren zal; want de Keurvorst van de Palts onbekent tot Amsterdam gekoomen,
kogt dit van gemelden Steen, en kreeg van dien tyd af veel agting voor zyn Konst.
De geleerde Balth. Schuppius heeft niet onaardig ('t geen hier toepasselyk komt)
gezeit: De Konst helpt veel tot een mans geluk, als 'er de fortuin hy komt, en Gratiaan
zeit: De wyze weten, dat de verdiensten eenen grooten omweg moetent afloopen,
wanneer die niet door gonst der Fortuin geholpen worden.
Toen kreeg hy ook kennis aan den Heer Flink, zoon van den vermaarden schilder
Govert Flink, aan wien hy door meergemelden Brouwer was voorgedragen, die hem
somtyds kwam zien, en groot bevallen in zyn Konst kreeg. Deze vrientschap
wakkerde aan zedert den jare 1687. wanneer hy kwam te trouwen met Margareta
Rees, uit een oud geslagt, en vermaagschapt aan de voorgaande Regenten der
Stad Rotterdam, als ook aan den gemelden Heer Flink, die ook uit dien hoofde
nevens anderen, haar voogd geweest had. Deze Heer bezit veel heerlyke oude
egte, en van de beste Italiaansche, Fransche en Nederlandsche penceel en
papierkonst, welke hy van tyd tot tyd, op zyn keurig oog, uit de voornaamste
konstkabinetten heeft opgekogt.
In al die schoone voorwerpen kost hy zig nu by wylen vermaken: dog konde in 't
eerste geen gevallen in de oude Italiaansche printen, nog ook in die van Rafaël
krygen. Maar meer en meer klaarder gezigt krygende, kreeg hy zulk een smaak tot
de zelve, dat hy den ganschen zwier zyner
395
verkiezingen, en bekleedingen der beelden daar naar heeft geschikt: ook zyne
naakte, naar de beste afgietsels der Antykenin pleister afgegoten, en gedrukte
printen, gecorrigeertof verbeetert; waar door hy boven andere voortreffelyke
meesters, die hier in Holland door de eed'le behandeling van hun penceel hebben
uitgeblonken, nog veer uitsteekt.
In den jare 1692, met den Heere Flink naar Amsterdam reizende, bezogten zy
den Heer Borgermeester Joan Six, Heere van Wimmenum, die verscheiden oprechte
statuen, en Italiaansche schilderyen bezat: ook den Heer de Flines; daar veele
voorname konstwerken, zolderstukken, schoorsteenstukken en graauwe van Gerard
de Lairesse te zien waren, over welks grooten geest hy zig niet anders als
verwonderen kon: niet min over de Italiaansche konststukken, zo dat hy somwyl als
een stokbeeld, zonder spraak voor de zelve stont te kyken, met opgespannen
gedagten, om zig van 't schoone een vasten indruk tot zyn nut te geven.
De voornoemde Heer Six te voren al te Rotterdam gekomen, en door den Heer
Flink ten zynen huize geleid, zeide: Heer Flink, ik bevele u vander Werf, dewyl gy,
en nog maar een man in Holland regt van de Konst weet te oordeelen. De Heer
Flink nam dit in agt, bezogt den Heer vander Werf dagelyks, en oordeelde met
opregte genegenheid over zyn werk.
Kort hier op, (om te doen zien dat zyn Konstpenceel zig tot alles wist te zetten)
schilderde hy voor den Heer Flink een zolderstuk in des zelfs zysalet, verbeeldende
in 't midden een Faam met twee kindertjes. De buitenvakken zyn graauwe Medaillons,
verbeeldende de Schilderkonst, Bouw-
396
konst, Fruit- en Bloemgodin, met hunne byvoegzelen, groene loof bladeren en
Festoenen met levendige Bloemen enz. alles zoo fix, helder en kragtig geschildert
dat men 'er geen weerga toe zou vinden.
In den jare 1696, Johan Wilhelm Keurvorst van de Palts, met de Keurvorstinne,
zyn Vrouwe Moeder en vele van zyn Hofstoet in Holland, en vervolgens te Rotterdam
komende, deed hy aan vander Werf de eer van t'zynen huize te komen, zeggende:
ik ken uw konstwerk; want ik heb dat stukje gekogt, dat tot Amsterdam is geweest
(dit was dat konststukje waar van ik op pag. 393 gemelt heb) geevende voorts orde
tot het maken van zyn eigen af beeltsel om het te zenden aan den Groothertog van
Tos kanen, te gelyk met een ander stukje, verbeeldende Salomons eerste oordeel,
waar van hy het model aan den Vorst voor zyn vertrek van Amsterdam deed zien,
die hem voorts gelaslte, de stukken gedaan zynde, zelf in persoon tot Dusseldorp
te brengen, gelyk in 't volgende jaar 1697. geschiede, waar meê hy zoo veel
genoegen gaf aan den konstlievenden Keurvorst, dat hy hem in zyn dienst nam, en
zulks voor 6 maanden jaarlyks, op een traktement van 4000 gulden Hollands geld.
Voorts betaalde hy voor het gemelde stukje Salomons oordeel, en het pourtret 3000
gulden, beneffens een waardig geschenk van zilverwerk.
Ter zelver tyd begon hy de pourtretten van den Keurvorst en Keurvorstin ten
voeten uit, op een doek van 30 duim hoog, en voltooide die voort te Rotterdam.
In den jare 1698. gemaakt hebbende een Ecce homo, hoog 2 ellen, en 't zelve te
Dusseldorp
397
brengende, beschonk hem de Keurvorst met een goude keten, en medalje met het
Keurvorstelyke pourtret.
In den jare 1701. en 1702. zond hy verscheiden konststukjes; maar in 't jaar 1703.
vertrok hy zelf naar Dusseldorp, met een voornaam stuk, verbeeldende de graflegging
van Christus, waar in de Vorst zulk bevallen had dat hy aan hem verzogt 15 stukken,
hoog twee en een half voet, breed 21 duim, waar in hy verbeelden zou de 15
Misterien van de Roomsche Kerk, een werk tot welkers uitvoering veel tyd zou
vereist werden. Dus nam de Keurvorst hem in zyn dienst aan voor neegen maanden
in 't jaar, (om dat hy eenige vryheid voor zig wilde behouden) verhoogende zyn
pensioentot 6000 guldens. Daar en boven werden vander Werf en zyne
nakoomelingen verheven tot den Ridderstant, en vereedelt in beide de geslagten.
Hier van gaf hy aan hem zyn Diplomaof bulle op peckament in een zilvere benne,
vermeerderende ook zyn wapen, met een kwartier van het Keurvorstelyke wapen,
een helm van voren, en een bladerkroon daar boven. Behalven dit alles, werd hy
beschonken met des Keurvorsts beeltenis, omzet met Diamanten van groote waardy.
Thans viel de nieuwe Ridder met yver aan 't schilderen. Zeker dit zyn spooren,
die den geest boven zyn vermogen opbeuren, om ten bewys van dankbaarheid
wonderen te verrigten. Het eerste van deze 15 stukken was de boodschap. van
Maria: vervolgens de groetenis van Elizabeth: de geboorte van Christus, kaarslicht:
Simeon in den Tempel: Christus onder de Schriftgeleerden: Christus in den Hof
Getzemane: de Geesseling van
398
Christus: de bespotting van Christus: de Kruisdraging: de Kruissing: de Opstanding:
de Hemelvaart: het Pinxterfeest: de Hemelvaart van Maria: de Kroning van Maria:
waar onder in Konst uitblonk de Simeon in den Tempel: Christus onder de Geleerden:
de Bespotting: de Kruisdraging en de Kruissing. Al deze konststukken heeft de Vorst
voor zyn dood by een gezien, met groot vernoegen, waarom hy ook de Vrouw en
Dochter van onzen Ridder met een rykelyk present beschonk.
Naderhand is hier nog by gekoomen een tytelstuk vertoonende de zeven vrye
konsten die aan de beeltenissen van den Keurvorst en Keurvorstin tegens een
pyramide door Engeltjes opgehangen, en door de Godvrugtigheid gekroont
onderdanigheid en dankbaarheid bewyzen. Op den voorgront zit de Schilderkonst,
vertoonende op een ovaal het pourtret van den Ridder vander Werf.
Hoe konstlievende de Keurvorst was, en hoe byzonder verslingert op de verheven
penceelkonst van onzen Ridder, en wel die van zyn laatsten tyd, blykt hier uit: dat
Augustus Koning van Polen, als hy onzen Ridder in 't jaar 1710 te Rotterdam kwam
bezoeken, die hem zyn beeltenis levensgroot, en daar by vertoonde een kleen
schilderytje waar in zyn Vrouw en Dochter geschildert is, en dat ook gaat voor het
konstigste dat zyn penceel gewrogt heeft; daar groot bevallen in had, en verzogt
het voor zig. Dog hy sloeg zulks op voldoende reden af; waar op de Vorst hem
verzogt 2, stukjes voor hem te willen maken, dat vander Werf egter hem niet konde
verzeekeren; aangezien de Keurvorst zyn tyd gekogt had. Hier op zei de Koning:
Ik zal den Keurvorst om zoo veel
399
tyd verzoeken. Maar de Keurvorst, in plaats van zulks toe te staan, vereerde aan
den Koning van Polen 2 stukjes schildery van vander Werf, die vroeger in tyd
geschildert waren. Een ander blyk is die. Wanneer hy in zyn vryen tyd, met lust en
iever had voltooit het had van Diana met Calisto, waarin 8 Vrouwebeeldjes 1 1/2
voet hoog ter gedagtenis voor zyn huisvrouw gemaakt had, waren 'er velen die haar
daarom aanzogten. Dog zy wilde 't zelve nooit op prys stellen.
Zoo haast hoorde de Keurvorst niet van de byzondere uitnemenheid van dit stuk,
zoo in opzigt der teeken-als schilderkonst spreeken, en dat het van alle
oordeelkundigen voor het waardigste zyner penceelwerken geschat wierd, of hy liet
dit voor zig bespreeken, in gevalle zyn Vrouw daar van t'eeniger tyd afstant zoude
willen doen. Zy beide bewilligden dit konststukje aan hun edelmoedigen weldoender
op te offeren, gelyk geschiede als zy in 't jaar 1712 te Dusseldorp kwamen.
Hoe dankelyk de Vorst dit gemelde konststukje aannam blykt hier aan dat hy
onzen Ridder daar voor deed betaalen 6000 gulden in goude ducaten die hy hadde
doen slaan terwyl hy naa de dood van Keizer Josephus, nevens den Keurvorst van
Saxen Vicarisvan het Roomsche ryk was, daar by zeggende: ik zal uw Vrouw ook
wel vernoegt naar huis laten gaan, en liet aan haar brengen een Toislet, of het zilver
tot een nachttafel behoorende, bestaande uit 32 stukken, benevens nog 2 groote
spoelvaten.
By dit waardig present willen wy ook gedenken aan dat van Anthoni Ulrig Hertog
van Wolfenbuttel, die onzen Ridder in 't jaar 1709 te
400
Rotterdam kwam bezoeken, die aan hem 3 konststukjes vertoonde die hy voor zig
bewaaren wilde. Dog als de Hertog 't zig met ernst beklaagde, dat hy niets mogt
meê neemen van zyn Konst, zoo vereerde de Ridder hem een der drie stukjes,
zynde een Maria Magdalena, waar over de Hertog zoo vernoegt was, dat hy uit zyn
zak haalde een goud slaghorologie, het zelve tot een present gevende voor zyn
Huisvrouw, voor wie hy verstaan had dat dit stukje gemaakt was, daar by voegende:
Ik ben een reizend man, als ik t' huis gekoomen zal zyn, zal ik om u denken. Gelyk
hy dan eenigen tyd daar na zyn pourtret kostelyk met 90 Diamanten omzet aan hem
gezonden heeft.
'T zedert dat de Konst in Nederland is ontsprooten, zyn 'er tot nu toe geen
voorbeelden van konstenaaren die met hun penceel zulke ryke goudaders hebben
opgespit: ook niet een die zyn penceelkonst by zyn leeven tot zulk een hoogte heeft
zien steigeren, gelyk men in een openbaare opveiling, uit het sterfhuis van den Heer
Adriaan Paats, daar elk over verwondert stont te kyken, heeft gezien; want 6 stukken
schildery van onzen Ridder werden verkogt voor 16000 gulden, waar onder een
kleen stukje was verbeeldende Lot met zyn Dochters voor 4200 gulden, 't geen nu
in 't Kabinet van den konstlievenden Heere Griffier Fagel hangt.
Voor den tyd dat onze groote schilder door goude spooren tot onsterffelyken roem
geprikkelt zig tot hooger bespiegelingen der Konst begaf, heeft hy veele konstige
pourtretten meest op de grootte als Netscher gewoon was, gemaakt; echter daar
in altyd zoo veel van het moderne afge-
401
weeken als doenlyk was en de Italiaansche grootsheid in hun bekleedinge gevolgt:
dog zyn groote geest een hooger lot bedoelende kreeg een tegenzin daar in, zoo
dat hy verscheiden pourtretten, waar van de weezens byna afgedaan waren,
onvoltooit heeft laaten staan, zonder dat zyn vrienden daar omtrent hoe ernstig
aangezogt iet vermogten. Egter heeft hy naderhand nog eenige pourtretten levens
groot op ovale doeken gemaakt, als dat van zyn vrouw en familie en de Heeren
Adriaan Paats en Flink. Dog dit nam hy dan waar als zyn genegenheid hem van
zelf daar toe dreef, die hy altyd den vollen toom geviert heeft, waarom hy (schoon
daar om gebeeden) geen andere werken konde voortzetten, als daar zyn drift hem
aanleiding toe gaf; welke lust dan aan 't gaan zynde, kon hy ook geen zaken
uitstellen, schoon daar toe de noodige modellen niet by de hand waren, die hem
tot meerder gemak en dienst hadden konnen zyn, en somwylen wel van zelf aan
de hand kwamen; gelyk hem gebeurde toen hy dat stuk, verbeeldende Christus
onder de geleerden in den Tempel, voor den Keurvorst schilderde. Want juist als
hy bezig was met eenige weezens van gebaarde Ifraëliten te schilderen, kwamen
zulke by toeval hun dienst aanbieden, waar van hy een gelukkig gebruik maakte.
Een gelyken tegenzin kreeg hy, in zyne laatste jaren, in Leerlingen aan te kweeken,
schoon door zyn beste vrienden daar om ernstig verzogt; om dat men ze onder de
jeugt heel schaars vint, die zulken arbeid behoorlyk willen ondergaan, en het smart
geeft voor een meester dat zyne Leerlingen uit gebrek van volstandigen yver, of
verwaant-
402
heid breekebeenen blyven. Waarom hy 'er maar alleen van drie kan roemen dat zy
onvermoeit de leiding hebben ondergaan, die hen tot de hoogte des Konstbergs
doet opstygen, te weeten zyn Broeder Pieter, Henrik van Limborgh, en Johan
Christiaan Sperling, thans Hofschilder van den Markgraaf van Anspagh, hebbende
thans maar een Leerling, Bartolomeus, Zoon van Johan Fransois Douven, geweest
Hofschilder en lieveling van Johan Wilhem Keurvorst van den Palts.
Onze Ridder heeft ook in zyn buitentyd zucht gehad tot de oeffening der
Bouwkunde, waar in hy zoo veer gevordert is, dat hy, ten dienste van zyne goede
vrienden, modellen heeft gemaakt waar na hunne Bentemersteene gebouwen
opgemaakt zyn. Als de voorgeevels van de Huizen der Heeren den Bewinthebber
Jakob Noorthei en Joseph Schephert beyde op het Haringvliet te Rotterdam, ook
de voorgevel van 't groot huis des Heeren van Ellemeet. Daar de deftige en kloeke
wyze der AntykeBouwkunde in doorsteekt, dewyl hy oordeelde tot de rechte
Bouwkonst te behooren, dat de groote vlakke deelen door geen cieraden of
byvoegselen of krollen bezwalkt worden. Ook heeft hy vermaak gevonden in
verscheiden buitenplaatsen en tuinen te ordoneeren voor zyne goede vrienden, zelf
daar de gront buiten den haak en wanstallig was, welke ongeschiktheid hy zelf wel
tot zyn voordeel wist te gebruiken, en tot welstant te bestieren. Groote geesten, zeit
de staatkundige Gratiaan, hebben elk tot verwonder en verwekt, door alles wat zy
ook ondernaamen.
Door het overlyden van den Keurvorst, zyn grooten Mecenas, in Wiedemaand
1716 voorgevallen,
403
eindigde ook de dienst van onzen Ridder; die nu in volle vryheid zynde, de
voorwerpen van zyn penceel naar zyne geneigtheid verkiest, yverende dagelyks
met grooten lust, gelyk hy dan in 't volgende jaar 1717 van zyn Konst drie stukjes
verkocht heeft aan den Graaf Czernin de Chudeniz; een Paris oordeel voor 5500
guldens, een Heilige Familie 2500, en een Maria Magdalena voor 2000 gulden.
Gelyk zyn roem op veel plaatsen verspreit is geworden, zoo is die ook in Vrankryk
overgebragt, daar egter nooit eenige van zyn egte werken gezien zyn. Tot dat in
den jare 1718, de Heer Hertog van Orleans, Regent van Vrankryk, van hem een
stuk dede koopen, (het was ook een Paris oordeel maar anders als het voorige
uitgebeeld) voor ƒ 5000 gulden Hollands geld.
Van vyf Kinderen die hy by zyn Vrouw (nog in Jeven) gehad heeft, leeft eene
Dochter welke in 't jaar 1717 trouwde met Adriaan Brouwer, outsten Zoon van
Martinus Brouwer zalr. in zyn leeven Proviandeur der troepen van den Staat.
Men vint hem heus in zyn omgang ontfangende met veel beleeftheid de geenen
welke hem komen bezoeken om zyn Konst te zien. Alhoewel hy des morgens in
zyn besten yver niet graag gestoort is. Al veele jaren agter een heeft hy, om zyn
gezontheid, die al veel vervallen was, te herstellen, des naamiddaags niet meer
geschildert: maar zeer naarstig den voormiddag van 8 uuren tot een of twee uuren
toe waargenoomen, gelyk hy thans nog op den drie en zestigsten jaartrap getreeden,
eeven bezig is. Hy heeft nooit zugt gehad om zyne uitspanningen in Herbergen te
404
zoeken: hebbende een af keer van die zig op zulk een wys verlustigen; maar hy
gaat tot dien einde somwyl zyn goede vrienden aan hun huis bezoeken, dezelve
op zyn beurt in zyn tuin, of aan zyn huis, weer met een goet hart ontfangende, en
altyd gereet om hun vrientschap te doen.
Tot lof van dezen Schilderhelt, en zyne weêrgalooze Konst heeft de vernuftige
Heer Joan de Haes dit byschrift gestelt:
Op de afbeeldinge van den heere Adriaan vander Werf, ridder, enz.
Zoo maalde vander Werf zig met zyn eyge hant.
Zoo leeft die Schilderhelt tot roem van Nederlant,
Dat bogende op zyn Konst met reden zig laat hooren:
Is 't oude Grieken trots op Zeuxis en Apel,
Itaelje op Titiaen en zynen Rafaël,
DeR I D D E R V A N D E R W E R F is uit myn schoot gebooren.
Ook spreekt deze zelve dichter van hem in zyne Eerkroon der Stad Rotterdam, een
405
gedicht in den jare 1716 uitgegeven, op deze wyze:
'K zoude uwe Konstenaars ook roemen,
En een' voor zoo veel andre noemen,
Uw' VANDER WERF, uw Maesapel,
Die d' alleredelste penselen,
Van Zeuxis zelfs en Rafaël,
Kan tarten door zyn tafereelen.
Maar onlangs heeft Hubert Korneliszoon Poot, een jongeling, die, schoon by den
akkerbouw opgekweekt, geenen Stedeling in bevalligheid van geest behoeft te
wyken, den Ridder deze Kunstkroon gevlogten.
Kunstkroon voor den edelen heere Adriaan vander Werf. ridder, enz.
fenix der schilders.
G Y Zanggodinnen, daelt beneên
Van uw genoegelyke bergen.
Ik moet u dubblen bystand vergen:
De zangstof is hier ongemeen.
406
Hier staet, met welgepaste toonen,
Met vedelgalmen, nimmer dof,
En onverwelkbaer lauwerlof,
Een Ridderlyk penseel te kroonen.
O spraekelooze Poëzy,
O Schilderkonst, zoo hoog gereezen,
Hoe glinstert uw bevallig wezen!
Wat zet men u al luisters by!
Gy gingt in slordige gewaden
Van outs, en schoolt in Gyges verf:
Nu kleet en dost uV A N D E R W E R F
Met goude en purpre praelsieraden.
Wie of het ooit gelooven kon?
Gy hebt( thans pronkt ge dus uitstekent)
Eerst schaduwen in 't zant getekent
By 't fakkellicht der heete zon.
Nu kan 't penseel aertswondren werken;
De vondt van een' Apollodoor.
Hoe hoog waerdeert men 't, na en voor,
In Cezars hof en Jovis kerken!
Natuur zagh lang nieusgierigh toe
Of niemant haer, in alle deelen,
Naerbootsen zou op verfpanneelen,
Maer wert het lang verbeiden moê.
In 't endt tradtVANDER WERF te voorschyn,
Omtrent den oever van de Maes,
Die staekt heur schuiment stroomgeraes
En wil slechts dat zyn glori doorschyn'.
Toen stont het aen een' ieder niet:
Hy mogt vorst Alexander maelen.
Zyne orde doet de zinnen dwaelen.
't Is godtlyk wat zyn geest ons biedt.
Prometeus mag zyn vingers zengen.
De diefsche kunstgreep stae hem dier.
407
Dees Helt behoeft geen hemelsch vier
Om leven in een heelt te brengen.
Hy hoogt en diept en mengt en strykt,
Tot dat zyn toonstuk, schoon van leden,
In stant, de drie bevalligheden,
Of een' der groote Goôn gelykt.
Wil iemant my te traeg gelooven;
Hy vraeg den kenners van de kunst,
Of ik hier zinge uit zucht of gunst:
Hy vraeg het hooge Vorstenhoven.
Die bidden zyn kunstdaden aen,
En pryken met zyn schilderyen
Die 't onverzaedlyk oog verblyen
Gelyk de glans der zonneraên.
Waar zal ik verder af gewagen?
Zyn doek en hout, met lyst, met rant,
Men weegt ze tegens diamant
Om dat ze fyne verwen dragen.
Het los gerucht was lang gewoon,
Eer 't op de waerheit wilde letten,
Met styve kaeken uit te zetten:
Toskane spant de schilderkroon.
Nu toont dees zon der schilderlichten
Dat Holland, nergens in misdeelt,
Ook schrandre schilderhelden teelt
Die voor geen Italjaenen zwigten.
Wat zyn 's mans geest en oordeel vlug!
Hoe weiden ze in aeloude hoeken!
Zyn maelkunst trekt, na 't onderzoeken,
Den langvervlogen tyt te rug.
Zoo moet men wilde woestheit stuiten.
Aldus verkloekt men mensch en dier
Door onnavolgbren schilderzwier.
Zoo kan men hart en ziel vrybuiten.
408
O kleuren, schooner dan een bloem,
O spiegelgladde tafereelen,
Wy staeken ons eenvoudigh queelen.
De kunst verstrekt haer' eigen roem.
Kunstminners, laet 's mans faem noit quynen.
Bekranst den Helt met eeuwigh groen.
Wat zou men zulken anders doen
Die eens in duizent jaer verschynen?
Met dus te eindigen de levensbeschryvinge van dezen Ridder, wiens af beelding
wy geplaatst hebben in de Plaat O. 30. meenen wy aan dit Deel een goed slot
gehangen te hebben, het welk in 't kort, door een Vierde staat gevolgt te worden.
E I N D E .