Vanden Vos Reynaerde/Deel I

Vanden Vos Reynaerde

Deel I · Deel II · Deel III · Deel IV · Deel V · Deel VI · Deel VII

Willem, die Madoc maecte,

Daer hi dicken omme waecte,

Hem vernoyde so haerde

Dat die avonture van Reynaerde

In dietsche onghemaket bleven

(Die Arnout niet hevet vulscreven),

Dat hi die vijte van Reynaerde dede soucken

Ende hise na den walschen boucken

In dietsche dus hevet begonnen.

God moete ons ziere hulpen jonnen!

Nu keert hem daer toe mijn zin,

Dat ic bidde in dit begin

Beede den dorpren enten doren,

--Ofte si commen daer si horen

Dese rijme ende dese woort,

Die hem onnutte sijn ghehoort--

Dat sise laten onbescaven:

Te vele slachten si den raven,

Die emmer es al even malsch.

Si maken sulke rijme valsch,

Daer si niet meer of ne weten

Dan ic doe hoe datsi heeten,

Die nu in Babylonien leven.

Daden si wel, si soudens begheven.

Dat en segghic niet dor minen wille:

Mijns dichtens ware een ghestille,

Ne hads mi eene niet ghebeden,

Die in groeter hovesscheden

Gherne keert hare saken.

Soe bat mi, dat ic soude maken

Dese avontuere van Reynaerde.

Al begripic die grongaerde

Ende die dorpren ende die doren,

Ic wille dat die ghene horen,

Die gherne pleghen der eeren

Ende haren zin daer toe keeren

Datsi leven hoofschelike,

Sijn si arem, sijn si rike,

Diet verstaen met goeden sinne.

Nu hoert, hoe ic hier beghinne

Het was in eenen tsinxen daghe,

Dat beede bosch ende haghe

Met groenen loveren waren bevaen.

Nobel, die coninc hadde ghedaen

Sijn hof crayeren over al,

Dat hi waende, hadde hijs gheval,

Houden ten wel groten love

Doe quamen tes sconinx hove

Alle die diere, groet ende cleene,

Sonder Vos Reynaert alleene.

Hi hadde te hove so vele mesdaen,

Dat hire niet dorste gaen:

Die hem beschuldigh kent, ontsiet.

Also was Reynaerde ghesciet,

Ende hier omme scuwede sconinx hof,

Daer hi in hadde crancken lof.

Doe al dat hof versamet was,

Was daer niemen sonder die das,

Hine hadde te claghene over Reynaerde,

Den fellen metten grijsen baerde.

Nu gaet hier up eene claghe.

Isingrijn ende sine maghe

hingen voer den coninc staen.

Ysingrijn begonste saen

Ende sprac: 'Coninc heere,

Dor u edelheit en dor u eere

Ende dor recht ende dor ghenade

Ontfaerme u miere scade,

Die mi Reynaert heeft ghedaen,

Daer ic af dicken hebbe ontfaen

roeten lachter ende verlies.

Voer al dandre ontfaerme u dies,

Dat hi mijn wijf hevet verhoert,

Ende mine kindre so mesvoert,

Dat hise beseekede daer si laghen,

Datter twee noint ne saghen

Ende so worden staerblent.

Nochtan hoendi mi sent.

Het was sint so verre comen,

Datter eenen dach af was ghenomen,

Ende Reyaert soude hebben ghedaen

Sine onsculde, ende also saen

Alse die heleghe waren brocht,

Was hi andersins bedocht

Ende ontfoer ons in sine veste.

Heere, dit kennen noch die beste

Die te hove zijn commen hier.

Mi hevet Reynaert, dat felle dier,

So vele te leede ghedaen,

Ic weet wel al sonder waen:

Al ware al tlaken paerkement

Datmen maket nu te hent,

In ne ghescreeft niet daer an.

Dies zwijghic nochtan,

Ne ware mijns wives lachter

Ne mach niet bliven achter,

No versweghen no onghewroken.'

Doe Ysingrijn dit hadde ghesproken,

Stont up een hondekijn, hiet Cortsoys,

Ende claghede den coninc in francsoys,

Hoet so arem was wijlen eere,

Dat alles goeds en hadde meere

In eenen winter, in eene vorst,

Dan alleene eene worst,

Ende hem Reynaert, die felle man,

Die selve worst stal ende nam.

Tybeert die cater die wart gram.

Aldus hi sine tale began

Ende spranc midden in den rinc

Ende seide: 'Heere coninc,

Dor dat ghi Reynaerde zijt onthout,

So en es hier jong noch out,

Hine hebbe te wroughene jeghen u.

Dat Cortsoys claghet nu,

Dats over menich jaer gesciet.

Die worst was mine, al en claghic niet.

Ic hadse bi miere lust ghewonnen,

Daer ic bi nachte quam gheronnen

Omme bejach in eene molen,

Daer ic die worst in hadde ghestolen

Eenen slapenden molenman.

Hadder Cortsoys yewet an,

Dan was bi niemene dan bi mi.

Hets recht, dat omberecht zi

Die claghe die Cortsoys doet.'

Pancer, de bever sprac: 'Dinct u goet,

Tybeert, datmen die claghe ombeere?

Reynaert is een recht moordeneere

Ende een trekere ende een dief.

Hine heeft oec niemene so lief,

No den co ninc minen heere,

Hine wilde dat hij lijf ende eere

Verlore, mochtire aen winnen

Een vet morzeel van eere hinnen.

Wat sechdi van eere laghe?

En dedi ghistren in den daghe

Eene die meeste overdaet

An Cuwaerde den hase die hier staet,

Die noyt eenich dier ghedede?

Want hi hem binnen sconinx vrede

Ende binnen des coninx gheleede

helovede te leerne sinen crede

Ende soudene maken capelaen.

Doe dedine sitten gaen

Vaste tusschen sine beene.

Doe begonsten si over eene

Spellen ende lesen beede

Ende lude te zinghene crede.

Mi gheviel dat ic te dien tijden

Te zelver stede soude lijden.

Doe hoerdic haerre beeder sanc

Ende maecte daerwaert minen ganc

Met eere harde snelre vaerde.

Doe vandic daer meester Reynaerde

Die ziere lessen hadde begheven,

Die hi te voren up hadde ghegheven,

Ende diende van sinen ouden spelen,

Ende hadde Coewaerde bi der kelen

Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,

Waer ic hem niet te hulpen comen

Bi avontueren in dien stonden.

Siet hier noch die verssche wonden

Ende die teekine, heere coninc,

Die Coewaert van hem ontfinc.

Laette dit bliven onghewroken,

Dat u vrede dus es tebroken

hine wreket als uwe mannen wijsen,

Men saelt uwen kindren mesprijzen

Hiernaer over wel menich jaer.'

'Bi Gode, Pancer, ghi secht waer,'

Sprac Ysengrijn daer hi stoet,

'Heere, waer Reynaerd doot, het waer ons goet,

Also behoude mi God mijn leven!

Ne ware wert hem dit vergheven,

Hi sal noch hoenen binnen eere maent

Sulken dies niet ne bewaent.'

Doe spranc up ribert die das,

Die Reynaerts broeder sone was,

Met eere verbolghenlike tale.

'Heere Ysengrijn, men weet dat wale

Ende hets een out blijspel:

'Viants mont seit selden wel.'

Verstaet, neemt miere talen goem.

Ic wilde, hi hinghe aen eenen boem

Bi ziere kelen als een dief,

Die andren heeft ghedaen meest grief.

Heere Ysengrijn, wildi angaen

Soendinc ende dat ontfaen,

Daer toe willic helpen gherne.

Mijn oem en saelt hem oec niet wernen.

Entie meest andren heeft mesdaen,

Sal den andren in baten staen

Van minen oem ende van u

Al comt hi niet claghen nu,

Ware mijn oem wel te hove

Ende stonde in sconinx love,

Heere Ysingrijn, als ghi doet,

En soude den coninc niet dincken goet

Ende ghine bleves heden onbegrepen,

Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen

So dicwile met uwen scerpen tanden,

Dat hi niet ne conde gheanden.'

Ysengrijn sprac: 'Hebdi gheleert

Aan uwen oem dus lieghen apeert?'

'In hebbe daeren niet gheloghen,

hij hebt minen oem bedroghen

Harde dicke in menegher wijsen.

hi mesleettene van den pladijse,

Die hi u warp van den kerren,

Doe ghi hem volghet van verren

Ende ghi die beste pladijse up laset,

Daer ghi u ane hadde versadet.

hine gaeft hem no goet no quaet,

Sonder alleene eenen pladijsengraet,

Dat ghi hem te jeghen brocht

Dor dat ghine niet en mocht.

Sint hoendine van eene bake,

Die vet was ende van goeder smake,

Dien ghi leit in uwen muzeele.

Doe Reynaert eesschede zijn deele,

Andwoerdi hem in scerne:

'U deel willic u gheven gherne,

Reynaert, scone jonghelinc:

Die wisse daer die bake an hinc,

Becnause so es vet.'

Reynaerde waes lettel te bet,

Dat hi den goeden bake ghewan

In sulker zorghen, dattene een man

Vinc ende warpene in sinen zac.

Dese pine ende dit onghemac

Hevet hi leden door Ysengrijne,

Ende hondert werven meer dan ic u rijme!

hi heeren, dinct u dit ghenouch?

Nochtan eist meer onghevouch,

Dat hi claghet om sijn wijf,

Die Reynaerde hevet al haer lijf

hemint, so doet hi hare.

Al ne makeden zijt niet mare,

Ic dart wel segghen over waer:

Dat langher es dan seven jaer

Dat Reynaert hevet hare trauwe.

Om dat Haersint, die scone vrauwe,

Dor minne ende dor hoveschede

Reynaert sinen wille dede,

Wattan? So was scierre ghenesen!

Wat talen mach daer omme wesen!

Nu maket heerre Cuwaert die hase

Eene claghe van eere blase.

Of hi den credo niet wel en las,

Reynaerd die sijn meester was,

Mochte hi sinen clerc niet blauwen?

Dat ware onrecht, en trauwen!

Cortoys claghet om eene worst

Die hi verloes in eene vorst.

Die claghe ware bet verholen:

En hoerdi datso was ghestolen?

Male quesite male perdite:

Over recht wert men qualike quite,

Datmen hevet qualic ghewonnen.

Wie sal Reynaerde dat verjonnen,

Of hi ghestolen goet ghinc an?

Niemen, die recht versceeden can.

Reynaert es een gherecht man.

Sint dat die coninc sinen ban

Hevet gheboden ende sinen vrede,

So weetic wel, dat hi ne dede

Dinc ne gheene, dan of hi ware

Hermite ofte clusenare.

Naest siere huut draecht hi een hare.

Binnen desen naesten jare

Sone at hi vleesch, no wilt no tam:

Dat seidi, die ghistren danen quam.

Malcroys hevet hi begheven,

Sinen casteel, ende hevet up heven

Eene cluse, daer hi leghet in.

Ander belach no ghewin

So wanic wel, dat hine hevet

Dan karitate diemen hem ghevet.

Bleec es hi ende magher van pinen,

Hongher, dorst, scerpe karijnen

Doghet hi voer sine zonden.'

Recht te desen zelven stonden,

Doe Grimbert stond te desen tale,

Saghen si van berghe te dale

Canticler commen ghevaren,

Ende brocht up eene bare

Eende doode hinne, ende hiet Coppe,

Die Reynaert hadde bi den croppe

Hoeft ende hals af ghebeten.

Dit moeste nu den coninc weten.

Canteclere quam voer de bare gaende,

Sine vederen zeere slaende.

In wederzijden van der baren

hinc een hane wijde mare.

Die eene hane hiet Cantaert,

Daer wijlen na gheheeten waert

Vrauwe Alenten goeden hane.

Die ander hiet, na minen wane,

Die goede hane Crayant,

Die scoenste hane diemen vant

Tusschen Portaengen ende Polane.

Elkerlijc van desen hanen

Drouch eene berrende stallicht,

Dat lac was ende richt.

Daer waeren Coppen broeders twee,

Die riepen: 'O wy ende wee.'

Om haerre sustre Coppen doot

Dreven si claghe ende jammer groot.

Pinte ende Sproete droughen die bare.

Hem was te moede zware

Van haerre suster die si hadde verloren;

Men moch harde verre horen

Haerre tweer carminghe.

Dus sijn si commen int ghedinghe.

Canticler spranc in den rijnc

Ende seide: 'Heere coninc,

Dor God ende dor ghenade

Nu ontfaermet miere scaden,

Die mi Reynaert heeft ghedaen,

Ende mine kindren die hier staen

Ende seere hebben haren onwille.

Ten ingane van aprille,

Doe die winter was vergaen

Ende men sach die bloumen staen

Over al die velde groene,

Doe was ic fiere ende coene

Van minen groten gheslachte.

Ic hadde jongher zonen achte,

Ic hadde jongher dochtren zevene,

Dien wel lusten te levene,

Die mi Roede, die vroede,

Hadde brocht teenen broede.

Si waren alle vet ende staerc

Ende ghingen in een scone paerc,

Dat was beloken in eenen muere.

Hierbinnen stoet eene scuere

Daer vele honden toe hoorden;

Datsi menich dier fel scoorden,

Dies waren mine kindre onvervaert.

Dit benijde dus Reynaert,

Dat siere waren so vaste binnen,

Dat hire ne gheen conste ghewinnen.

Want Reynaert, die felle ghebuere,

Hoe dicken ghinc hi om den muere,

Ende leide om ons sine laghen!

Alsene dan die honde saghen,

Liepen si na met haerre cracht.

Een waerf wart hi up de gracht

Bi avontueren daer belopen,

Dat ic hem sach een deel becoepen

Sine diefte ende sinen roef,

Dat hem die pelse zeere stoef.

Nochtan quam hi bi baraten,

Dane; dattene God verwate!

Doe waerwi zijns langhe quijte.

Sint quam hi als een hermijte,

Reynaerd, die mordadeghe dief

Ende brochte mi zeghele ende brief

Te lesene, heere coninc,

Daer u seghele ane hinc.

Doe ic die letteren began lesen,

Dochte mi daer an ghescreven wesen,

Dat ghi haddet coninclike

Over alle uwen rike

Alle dieren gheboden vrede

Ende oec allen voghelen mede.

Oec broghte hi mi ander niemare

Ende seide, dat hi ware

Een begheven clusenare

Ende hadde ghedaen vele zware

Voer sinen sonden meneghe pine.

Hi toechde mi palster ende slavine,

Die hi brochte van der Elmare;

Daer onder eene scerpe hare.

Doe sprac hi: 'Heere Cantecleer,

Nu mooghdi wel vorwert meer

Van mi sonder hoede leven.

Ic hebben bi der stolen vergeheven

Al vleesch ende vleeschmout.

Ic bem voert meer so out,

Ic moet mierre zielen telen.

Gode willic u bevelen,

Ic ga daer ic hebbe te doene.

Ic hebbe middach ende noene

Ende priemen te segghene van den daghe.'

Doe nam hi neven eere haghe

Sinen wech; te dien ghesceede

hinc hi lesen sinen crede.

Ic wart blide ende onvervaert

Ende ghinc te minen kindren waert,

Ende was so wwel al sonder hoede,

Dat ic al met minen broede

Sonder sorghen ghinc buten muere.

Daer gheviel mi quaden avontuere,

Want Reynaert, die felle saghe,

Was ghecropen dor de haghe

Ende hadde ondfie porte ondergaen.

Doe wart miere kindren saen

Een ghepronden uten ghetale,

Dat leide Reynaert in sinen male.

Quade avontuere mi doe nakede.

Want sint dat hise smakede

In sinen ghierighen mont,

Ne conste ons wachtre no onse hont

No bewachten no bescaermen.

Heere, dat laet u ontfaermen.

Reynaertleide sine laghe

Beede bi nachte ende bi daghe

Ende roefde emmer mine kindre.

So vele es tghetal nu mindre

Dant ghewone was te zine,

Dat die 15 kindre mine

Sijn ghedeghen al tote vieren.

So suver heefse al die onghediere

Reynaert in sinen mont verslonden.

Noch ghistren wart hem metten honden

Ontjaghet Coppe die mare,

Die hier leghet op deze bare.

Dit claghic u, met groeten zeere:

Ontfaremt u mijns, wel soete heere!'

Die coninc sprac: 'rimbeert die das,

U oem die clusenare was,

Hi hevet ghedaen so goede carine:

Levic een jaer, het sal hem scinen!

Nu hoert hier, Canticleer,

Wat sal der talen meer?

U dochter leghet hier al versleghen;

God moet haerre zielen pleghen.

Wine moghense niet langher houden

(God moeter al ghewouden)

Ende sullen onse vygelyën zinghen.

Daer na sullen wise bringhen,

Den lichame, ter eerden met eeren.

Dan sullen wi met deesen heeren

Ons beraden ende bespreken,

Hoe wi ons best ghewreken

An Reynaerde deze moort.'

Doe hi ghesprac dese woort,

Beval hi jonghe ende ouden,

Datsi vygelyën zinghen souden.

Dat hi gheboet was sciere ghedaen.

Doe mochtemen horen ane slaen

Ende beghinnen harde ho

Dat placebo domino

Ende die verse die daer toe horen.

Ic seit oec in waren worden,

Ne ware oec tware ons te lanc,

Wie daer die der zielen vers zanc

Ende wie die zielenlesse las.

Doe die vygelyën gheënt was,

Doe leidemen Coppen in dat graf,

Dat bi engiene ghemaect was

Onder die linde in een gras.

Van maerbersteene slecht was

Die saerc die daer up lach.

Die letteren, diemen daer an sach,

Deden tgraf bekinnen,

Wie daer lach begraven binnen.

Dus spraken die boucstave

An den zaerc up den grave:

'Hier leghet Coppe begraven,

Die so wale conste scraven,

Die Reynaert die vos verbeet,

Ende haren gheslachte was te wreet.

'Nu leghet Coppe onder mouden.

Die coninc sprac tsinen ouden,

Datsi hem alle bespraken,

Hoe si alre best ghewraken

Deze groete overdade.

Doe waren si alle te rade,

Datsi daer den coninc rieden,

Dat hine dan soude ombieden,

Dat hi te hove soude comen,

No dor scaden no dor vromen

Ne lette, hine quame int ghedinghe,

Ende men Brune van dien dinghe

Die bodscap soude laden.

Dies was die coninc sciere beraden

Dat hi dus sprac te Bruun den beere:

'Heere Bruun, dit segghich voer dit heere,

Dat ghi desen bodscap doet;

Oec biddic u, dat ghi zijt vroet,

Dat ghi u wacht van baraet.

Reynaert es fel ende quaet;

Hi sal u smeeken ende lieghen;

Mach hi, hi sal u bedrieghen

Met valschen woorden ende met sconen;

Mach hi, bi Gode, hi sal u honen.'

'Heere,' seit hi, 'laet u castyën!

So moete mi God vermalendyën,

Of mi Reynaert so sal honen,

Inne saelt hem weder lonen

Dat hijs an den dulsten zi

Nu ne zorghet niet om mi.

'Nu neemt hi orlof ende hi sal naken

Daer hi zeere zal mesraken.

Nu es Brune up die vaert

Ende hevet in ziere herten onwaert

Ende het dochte hem overdaet,

Dat yement soude sijn so quaet,

Ende dat hem Reynaert hoenen soude.

Dor den keer van eenen woude

Quam hi gheloepen dor eene wostine,

Daer Reynaert hadde de pade sine

hesleghen crom ende menichfoude,

Also als hi uten woude

Hadde gheloepen om zijn bejach.

Beneden der woestinen lach

Een berch hhoech ende lanc;

Daer moeste Bruun sinen ganc

Te middewaerde over maken,

Sal hi te Malpertus gheraken.

Reynaerd hadde so menich huus,

Maer die casteel Malpertus,

Dat was die beste van sinen borghen.

Daer trac hi in, als hi in zorghen

Ende in noede was bevaen.

Nu es Brune die beere ghegaen

Dat hi te Malpertuus es comen,

Daer hi de porte hevet vernomen,

Daer Reynaerd ute plach te gane.

Doe ghinc hi voer die barbecane