Vanden Vos Reynaerde/Deel IV

Vanden Vos Reynaerde

Deel I · Deel II · Deel III · Deel IV · Deel V · Deel VI · Deel VII

Ghindre was groete niemare.
Si namenende ende leidene up eene bare
Ende droughene met grote ghehuke
Over steene ende over struke.
Buten dien dorpe in eene gracht
Bleef hi ligghende al dien nacht.
Inne weet, hoe hi danen voer.
Sint verwervic, dat hi mi zower
Sine hulde een jaer al omtrent.
Dat dedi up sulc convent,
Dat icken soude maken hoenre sat.
Doe leeddickene in eene stat,
Daer ic hem dede te verstane,
Dat twee hinnen ende eenen hane
In een groet huus an eere straten
Up eenen haenbalke saten,
Recht teere valdore bi.
Daer dedic Ysingrijn bi mi
Up dat huus clemmen boven.
Ic seide, ic wilde hem gheloven,
Wildi crupen in die valdore,
Dat hire soude vinden vore
Van vetten hoenren sijn ghevouch.
Ter valdore ghinc hi ende louch,
Ende croep daer in met vare,
Ende began taste n harenthare.
Hi taste, ende als hi niet en vant,
Sprac hi: 'Neve, hets hier bewant
Te zorghen, ic ne vinder niet.'
'Ic sprac: 'Oem, wats u ghesciet?
Cruupter een lettel bet in.
Men moet wel pijnen om ghewin.
Ic hebse wech, diere saten voren.
Dus so liet hi hem verdoren,
Dat hi die hoenre te verre sochte.
Ic sach, dat icken hoenen mochte,
Ende hoedene, so dat hi voer
Van daer boven up den vloer
Ende gaf eenen groeten val,
Datsi ontsprongheniet over al,
Die in dien huse sliepen.
Die bi den viere laghen, si riepen,
Daer ware in huus sine wisten wat
hevallen voer dat vyergat.
Si worden up ende ontstaken lecht.
Doe sine daer saghen echt,
Wart hi ghewont toter doot.
Ic hebben brocht in menegher noot,
Meer dan ic ghesegghen mochte.
Nochtan al dat ic nye ghworchte
Jeghen hem, sone roucke ick niet
Zo zeere, alse dat ic verriet
Vrauwe Hersinden, sijn scone wijf,
Die hi liever hadde dan sijns selfs lijf.
God die moet mi vergheven.
Haer dedic dat mi liever ware bleven
Te doene, dant es ghedaen.
Grimbeert sprac: 'Of ghi wilt gaen
Claerliken te biechten tote mi,
Ende zijn van uwen zonden vry,
So suldi spreken ombedect.
In weet waerwaert ghi dit trect:
'Ic hebbe jeghen sijn wijf mesdaen.
'Oem, dat en can ic niet verstaen,
Waer ghi dese tale keert.
'Reynaert sprac: 'Neve Grimbeert,
Ware dat hoofdschede groot,
Of ic hadde gheseit al bloot:
'Ic hebbe gheslapen bi miere moyen?'
hi zijt mijn maech: u souts vernoyen,
Seidic eeneghe dorperheit.
Grimbeert, nu hebbic u gheseit,
Al dat mach ghedincken nu.
heeft mi aflaet, dat biddi c u,
Ende settet mi dat u dinct goet.
Grimbeert was wijs ende vroet
Ende brac een rijs van eere haghe
Ende gaf er mede 40 slaghe
Over alle sine mesdaden.
Daer na in gherechten raden
Riet hi hem goet te wesene
Ende te waken ende te lesene,
Ende te vastene ende te vierne,
Ende te weghe waert te stierne
Alle die hi buten weghe saghe
Ende hi voert alle sine daghe
Redenlike soude gheneeren.
Hier na so dedi hem verzweerren
Beede roven ende stelen.
Nu moet hi siere sielen telen,
Reynaert, bi Grimbeerts rade,
Ende ghinc te hove up ghenade.
Nu es die biechte ghedaen.
Die heeren hebben den wech bestaen
Tote des conincs hove waert.
Nu was buter rechter vaert,
Die si te gane hadden begonnen,
Een pryoreit van zwarten nonnen,
Daer menighe gans ende menich hoen,
Meneghe hinne, menich cappoen
Plagen te weedene bute muere.
Dit wiste die felle creatuere,
Die onghetrauwe Reynaert,
Ende sprac: 'Te ghenen hove waert
So leghet onse rechte strate.
'Met dusdanen barateLeedde hi
Grimbeert bi der scueren,
Daer die hoenre buten muere
hinghen weeden harenthare.
Den hoenre wart Reynaert gheware.
Sine oghen begonden omme te ghane.
Buten den andren ghinc een hane,
Die harde vet was ende jonc.
Daer na gaf Reynaert eenen spronc,
So dat dien hane die plumen stoven.
Grimbeert sprac: 'Oem, ghi dinct mi doven!
Onsalich man, wat wildi doen?
Wildi noch om een hone
In alle die groete zonden slaen,
Daer ghi te biechten af zijt ghegaen?
Dat moet u wel zeere rauwen.
'Reynaert sprac: 'Bi rechter trauwen,
Ic hads vergheten, lieve neve.
Bidt Gode, dat hijt mij vergheve!
Het ne gesciet mi nemmermeer.
Doe daden si eenen wederkeer
Over eene smalle brugghe.
Hoe dicken sach Reynaert achter rugghe
Weder daer die hoenre ginghen!
Hine conste hem niet bedwinghen,
Hine moeste ziere zeden pleghen.
Al haddemen hem thoeft ad ghesleghen,
Het ware ten honeren waert gevloghen,
Also verrre alst hadde gemoghen.
Grimbeert sach dit gelaet
Ende seide: 'Onreyne vraet,
Dat u dat oghe so omme gaet!'
Reynaert andwoerde: 'Ghi doet quaet,
Dat ghi mine herte so versmaet,
Ende mine bede dus verstorbeert,
Laet mi doch lesen twee pater nooster,
Der hoenre zielen van den cloester
Ende den gansen te ghenaden,
Die ic dicken hebbe verraden,
Die ic desen heleghen nonnen
Met miere lust af hebbe ghewonnen.
Grimbeert balch, ne waer Reynaert
Hadde emmer zine oghen achterwaert,
Tes si quaemen ter rechter straten.
Doe began hem drouve ghelaten
Ende harde zeere beefde Reynaert
(Daer keerdesi te hove waert!)
Doe hi began den hove naken,
Daer hi waende seere mesraken.
Doe in sconinx hof was vernomen,
Dat Reynaert ware te hove comen
Met Grimbeerde den das,
Ic wane, daer niemene ne was,
So arem no van so crancken maghen,
Hine ghereedde hem up een claghen:
Dit was al jeghen Reynaerde.
Nochtan dedi als die onvervaerde,
Hoe so hem te moede was,
Ende hi sprac e Grimbeerte den das:
'Leedet ons die hoechste strate.
'Reynaerdat ghinc in dien ghelate
Ende in also bouden ghebare,
helijc of hi sconinx sone ware,
Ende hi niet en hadde mesdaen.
Boudeliken ghinc hi staen
Voer Nobele dien coninc,
Ende sprac: 'God, die alle dinc
heboet, Hi gheve u, coninc heere,
Langhe bliscap ende eere!
Ic groet u, coninc, ende hebbe recht.
En hadde nye coninc eenen knecht
So ghetrauwe jeghen hem,
Als ic oyt was ende bem.
Dat es dicken worden anschijn.
Nochtan die sulke die hier zijn
Souen mi nochtan gherne roven
Uwer hulden, wildi hem gheloven.
Maer neen ghi niet: God moete u lonen!
Het ne betaemt niet der cronen,
Datsi den scalken ende den fellen
Te lichte gheloven datsi vertellen.
Nochtan willics Gode claghen.
Dier es te vele in onsen daghen,
Der scalke, die wroughen connen,
Die niet ter rechter hant hebben ghewonnen
Over al in riken hoven;
Dien salmen niet gheloven:
Die scalcheit es hem binnen gheboren.
Datsi den goeden lieden doen toren,
Dat wreke God up haer leven,
Ende moete hem eewelike gheven
Al sulken loen, als si zijn waert!'
Die coninc sprac: 'O wy, Reynaert,
O wy, Reynaert, onreyne quaet,
Wat condi al scone ghelaet!
Dat en can u niet ghehelpen een caf.
Nu comt uwes smeekens af:
In werde bi smeekene niet u vrient.
Hets wa er: ghi sout mi hebben ghedient
Van eere saken in den woude,
Daer ghi qualic in hebt ghehouden
Die vreede, die ic hadde ghezworen.'
'O wy, wat hebbic al verloren,'
Sprac Canticleer die daer stont.
Die coninc sprac: 'Hout uwen mont,
Heere Canticleer, nu laet mi spreken;
Laet mi antwoerden sinen treken.
Ay, heere dief Reynaert,
Dat ghi mi lief hebt ende waert,
Dat hebdi sonder uwe pine
Mine boden laten anschine:
Arem man Tybeert, heere Brune,
Die noch bloedich es zijn crune.
Ic ne sal u niet scelden:
Ic waent u kele sal ontghelden
Noch heden al up eene wijle.'
'Nomine patrum christum filye!'
Sprac Reynaert. 'Of mijn heere Brune
Noch al bloedich es die crune:
Was hi teblauwen of versproken,
Waer hi goet, hi ware ghewroken,
Eer hi noint vloe int water.
Bander zijde Tybeert die cater,
Dien ic herberghede ende ontfinc,
Of hi ute om stelen ghinc
Tes papen, sonder minen raet,
Ende hem die pape dede quaet:
Bi Gode, soudic dat ontghelden,
So mochtic mijn gheluc wel scelden.
'Voert sprac Reynaert: 'Coninc Lyoen,
Dat ghi ghe boiet over mi?
Wien twifelt des, ghine moghet doen
Hoe groot mine zake zi,
Ghi moghet mi vromen ende scaden.
Wildi mi zieden ofte braden'
Ofte hangen ofte blenden,
Ic ne mach u niet ontwenden.
Alle diere zijn in u bedwanc.
hi zijt groet ende ic bem cranc,
Mine hulp es cleese ende duwe groet.
Bi Gode, al slouchdi mi doot,
Dat ware een crance wrake.'
Recht in dese selve sprake
Doe spranc up Belin de ram,
Ende sine hye, die met hem quam,
Dat was dame Hawy.
Belin sprac: 'Ga wy
Alle voert met onser claghen!'
Bruun spranc up met sinen maghen,
Ende Tybeert die felle,
Ende Ysingrijn sijn gheselle,
Forcondet dat everzwijn,
Ende die raven Tyecelijn,
Pancer die bever, ooc Bruneel,
Dat watervar, dat butseel
Ende dat eencoren, heere Rosseel,
Die wesel, mijn vrauwe Fine;
Cantecleer ende die kindre zine
Makeden groten vederslach;
Dat foret Cleenebejach,
Liep al mede in deze scare.
Alle dese ginghen openbare
Voer haren heere, den coninc, staen
Ende daden Reynaerde vaen.
Nu ghinct ghindre up een playdieren.
Nye hoerde man van dieren
So scone tale, als nu es hier
Tusschen Reynaerde ende dandre dier,
Voertbringhen, diemen brochte daer,
Het ware mi pijnlic ende zwaer;
Daer omme corte ic u de woort.
Die beste redene ghinghen daer voort:
Die claghen, die de dieren ontbonden,
Proufden si met goeden orconden,
Als si sculdich waren te doene.
Die coninc dreef die hoeghe baroene
Te vonnesse van Reynaerts saken.
Doe wijsden si, datmen soude maken
Eene galghe sterc ende vast,
Ende men Reynaerde, den fellen gast,
Daer an hinghe bi ziere ke len.
Nu gaet Reynaerde al uten spele.
Doe Reynaert verordeelt was,
Orlof nam Grimbeert die das
Met Reynaerts naeste maghen
Sine conste niet verdraghen
No sine conste niet ghedoghen,
Datmen Reynaerde voer haren oghen
Soude hanghen alse eenen dief.
Nochtan waest hem somen lief.
Die coninc hi was harde vroet:
Doe hi mercte ende verstoet,
Datso menich jonghelinc Met
Grimbeertende uten hove ghinc,
Die Reynaerde na bestoet,
Doe peinsdi in sine moet:
'Hier mach in loepen andren raet.
Al es Reynaert selve quaet,
Hi hevet meneghen goeden maech.
Doe sprac hi: 'Twi sidi traech,
Ysingrijn ende heere Bruun?
Reynaerde is cont menich tuun,
Ende hets den avond bi.
Hier es Reynaert: ontsprinct hi,
Comt hi drie voet uter noot:
Sinen lust die es so groot,
Ende hi weet so meneghen keer,
Hine wert ghevanghen tsaermeer.
Samlen hanghen, twine doetments dan?
Eer men nu ghereeden can
Eene galghe, so eist nacht.
'Ysingrijn was wel bedacht
Ende sprac: 'Hier es een galghe bi.
Ende mettien woerde versuchte hi.
Doe sprac die cater, heere Tybeert:
'Heere Ysingrijn, u es verzeert
U herte, in wancans u niet.
Nochtan Reynaert, diet al beriet,
Ende selve mede ghinc,
Daermen uwe twee broeders hinc,
Rumen ende Wijdelancken:
Hets tijt, wildijs hem dancken.
Waerdi goet, het ware ghedaen;
Hine ware noch niet onverdaen.'
Ysingrijn sprac tote Tybeert:
'Wat ghi ons al gader leert!
Ne ghebrake ons niet een strop,
Langhe heden wist zijn crop,
Wat zijn achterende mochte weghen!'
Reynaerd, die langhe hadde geswegen,
Sprac; 'Hhi heeren, cort mine pine.
Tybeert heeft een vaste lijne,
Die hi bejaghede an sine kele,
Daer hi vernoys hadde vele:
Int huus daer hi den pape beet,
Die voer hem stont al sonder cleet.
Her Ysingrijn, nu maect u voren;
Ende sidi nu daer toe vercoren,
Ende ghi Brune, dat ghi sult dooden
Reynaert, uwen neve, den fellen roden?'
Doe so sprac die coninc saen:
Doet Tybeerte mede gaen.
Hi mach clemmen, hi mach de lijne
Up draghen sonder uwe pijne.
Tybeert, gaet voren ende maect ghereet;
Dat ghi yet let, dats mi leet!'
Doe sprac Ysing rijn tote Brune:
'So helpe mi die cloestercrune,
Die boven up mijn hoeft staet:
Iniet hoerde nye so goeden raet,
Alse Reynaert selve ghevet hier.
Hem langhet omme cloesterbier,
Nu gaen wi voeren ende bruwen hem!'
Bruun sprac: 'Neve Tybeert, nem
Die lijne, du salt mede loepen;
Reynaert die salt nu becoepen,
Mijn scone liere ende dine oghe.
hawi ende hanghene so hoghe
Dats lachter hebben al sine vrient!'
'Ghawi, hi heves wel verdient,'
Sprac Tybeert, ende nam de lijne.
Hine dede nye so lieve pine.
Nu waren d ie drie heeren ghereet,
Die Reynaerde hadden harde leet:
Dat was die wulf ende Tybeert
Ende der Bruun, die hadde gheleert
Honich te stelen te zinen scaden.
Ysingrijn was so beraden:
Eer hi van den hove siet,
Hine wile des laten niet
Hine vermaende nichten en neven
Ende alle, die binnen den hove bleven,
Beede ghebuere ende gaste,
Datsi Reynaerde hilden vaste.
Vrauwe Harenden, zinen wive,
Beval hi bi haren live,
Datso stonde bi Reynaerde
Ende soene name bi den baerde,
Ende van hem niet ne sciede,
No dor goet no dor miede,
No dor niet no dor noet,
No dor zorghe van der doot.
Reynaert andwoerde in corten woorden,
Dat alle die daer waren horden:
'He Ysingrijn, half ghenade!
Al ware u lief mijn groten scade
Ende al brincdi mi in vernoye:
Ic weet wel, soude mijn moye
Te rechte ghedincken ouder daet
Sone dade mi nemmermeer quaet.
Maer her Ysingrijn, soete oem,
hi neemt uwes neves crancken goem,
Ende heere Brune ende heere Tybeert,
Dat ghi mi dus hebt onneert.
hi drie ghi hebbet ghedaen al,
Datmen mi ontliven sal.
D aer toe hebdi ghemaket,
Datso wie die mi ghenaket,
Sceldet mi dief of hevet leet.
Daer omme moetti, God weet,
heonneert werden alle drie,
hine haest dat ghescie
Al dat ghi begaert te doene!
Mi es dat herte noch also coene:
Ic dar wel sterven eene waerf.
Ne wart mijn vader, doe hi staerf,
Van alle sinene zonden vry?
aet, ghereet die galghende ghi!
Een twint mi langher niet ne spaert,
Of varen moetti hinderwaert
Alle uwe voete ende uwe been!'
Doe sprac Ysingrijn: 'Ameen!'
'Amen,' sprac Brune, 'Ge hinderwaert
Moet hi varen die langher spaert!'
Tybeert sprac: 'Nu haesten wy!'
Ende mettien woerde springhen zi
Ende liepen voert harde blide,
Ende pijnden hem ten strijde
Te springhene over meneghen tuun,
Ysingrijn ende heere Bruun.
Tybeert volchde hem naer:
Hem was die voet een lettel zwaer
Van der lijnen die hi drouch.
Nochtan was hi rasch ghenouch:
Dat dedi hem al die goede wille.
Reynaert stont ende zweech al stille
Ende sach sine vianden loepen,
Die hem dat strec an waenden cnoepen.
'Maer het sal bliven,' sprac Reynaert,
Die staet en scauwet daerwaert,
Ende si springhen ende si keeren.
Hi peinsde: 'Deus, wat joncheeren!
Nu laetse springhen ende loepen.
Levic, si sullent noch becoepen,
Hare overdaet ende hare scampye,
Mine ghebreke reynaerdye.
Nochtanne zijn si mi
Liever verre danne bi,
Die ghene die ic meest ontsach.
Nu willic prouven, dat ic mach
Te hove bringhen een baraet,
Dat ic voer de dagheraet
In groter zorghen vant te nacht.
Hevet mine lust sulke cracht
Alsic noch hope datsoe doet:
Al es hi lustich ende v roet,
Ic wane den coninc doch verdoren.
Die coninc dede blasen eenen horen
Ende hiet Reynaerde uutwaert leeden.
Reynaert sprac: 'Laet teerst ghereeden,
Die galghe, daer ic an hanghen sal,
Ende daerbinnen so sal ic al
Den volcke mine biechte conden,
In verlanessen van minen zonden.
Hets beterm dat al tfolc verstaet
Mine diefte ende mine ondaet,
Dan si namaels eeneghen man
Mine overdaet teghen an.
Die coninc sprac: 'Nu segghet dan.
'Reynaert stont als een drouve man
Ende sach al omme harenthare.
Daer so spr ac hi al openbare:
'Helpe,' seit hi, 'dominus!
Nu en es hier niemen in dit huus,
No vrient no viant, ic ne bem
Een deel mesdadich jeghen hem.
Nochtan horet alle, ghi heeren,
Laet u wijsen ende leeren,
Hoe ic Reynaert aermijnc
Eerst aen die boesheit vinc.
In allen tijden spade ende vroe
Was ic een hovesch kint noch doe.
Doemen mi spaende van der mammen,
hinc ic spelen metten lammen,
Dor te hoerne dat ghebleet,
So langhe dat ic een verbeet.
Ten eersten lapedic dat bloet.
Het smaecte so wel, het was so goet,
Dat ic dat vleesch mede ontgan.
Daer leerdic leckernie an,
So vele, dat ic ghinc ten gheeten
Int wout, daer icse hoerde bleeten.
Daer verbeetic hoekine twee.
So dedic derdes daghes mee,
Ende ic wart bouder ende coene,
Ende verbeet aenden ende hoene
Ende gansen, daer icse vant.
Doe mi bloedich wart mijn tant,
Was ic so fel ende so wreet,
Dat ic zuver up verbeet
Al dat ic vant ende wat mi dochte.
Dat mi bequam ende dat ic vermochte.
Daer na quam ic ende Ysingrine
Te wintre, in eenen couden rijme,
Bi Belse le onder eenen boem.
Hi rekende, dat hi ware mijn oem,
Ende began eene sibbe tellen.
Al daer worden wi ghesellen,
Dat mach mi te rechte rauwen.
Daer gheloofden wi bi trauwen
Recht gheselscap manlic andren.
Doe begonsten wi te gader wandelen.
Hi stal tgroeten ende ic dat cleene;
Dat wi bejaechden, wart ghemeene.
Ende als wi deelen souden doe,
(Ic was in hueghen ende vroe),
Mochtic mijn deel hebben half.
Alse Ysingrijn bejaghede een calf
Of eenen weder of eenen ram,
So gongrierdi ende maecte hem gram,
Ende toechdende mi een ghelaet,
Dat so zuer was ende so quaet,
Dat hi mi daermet van hem verdreef
Ende hem mijn deel al gader bleef.
Nochtan achtic niet van dien.
So menich waerven hebbic versien:
Alse wi een groete proye lagheden,
Die ic ende mijn oem bejagheden,
Eenen osse of eenen bake,
Doe ghinc hi sitten met ghemake
Met sinen wive vrauwe Harsenden
Ende met sinen seven kindren.
Sone mochtic cume deene hebben
Van den alre mintsten rebben,
Die sine kindre hadden ghecnaghet.
Dus nauwe hebbic mi bejaghet.