Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Emulatione (1)

← Ido­lo­la­tria. Af­go­de­rye

Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1644) door Cesare Ripa et al. Emu­la­tio­ne. Af­gonst, Pri­ckel tot eere. Strijd om leer, is pri­ckel van eer, p. 21-22

Emu­la­tio­ne. Af­gonst van eere, of pri­ckel →

Uitgegeven in Amstelredam door Dirck Pietersz Pers.

[ 21 ]

Emulatione. Afgonſt, Prickel tot eere. Strijd om leer, is prickel van eer.

EEn vrouwe die een ſchalmeye in de rechter hand houd, en in de ſlincker een eycken krans, met een palmtack met quiſpels en lovers geciert, en voor haere voeten plockhayren ſich twee haenen.
Heſiodus bewijſt in ’t begin van ſijn boeck van de wercken en daegen, dat de prickel tot eere en een goede naeme, ſeer loflijck is, aengeſien door ſoodaenigen ſtrijd, de deugdſaeme oock ſtrijden met die geene, die neffens haer loopende, wat ſchijnen voor uyt te winnen. De meeninge Heſiodi is duſdaenig:

D’een buyrman draegt den andren haet,
Om dat het d’een wat beter gaet:
D’een Smit den andren Smit benijt,
D’een Backer doet den andren ſpijt.
D’een Beed’laer d’ander is verdriet,
De Speelman acht den Pijper niet.

Hier uyt komt het ſpreeckwoord: Figulus Figulum odit, ’t is d’eene Beed’laer leet dat d’ander voor de deure ſtaet. En dit ſietmen doorgaens onder alle konſtnaers van eenen handel, hoe deugdig oock dieſelve zijn, dat d’eene den anderen haet. Daerom ſiet men dagelijx dat de ſtudenten des anderen werck verkleynen en laſteren, want ſy benijden het goed geruchte van hare deugdelijcke landsluyden; en ’t gebeurt dickwils, dat zy die geene, nae haer dood, prijſen, die zy, by haer leven, hebben veracht: zijnde de ſtudent beweegt, en dat door een ſekere eergierige nijdigheyt van eere, die in hem verweckt is, door den prickel van een heerlijck gerucht; begeerig zijnde om alleen uyt te munten door de hoogheyd, en voor d’opperste boven alle andere [ 22 ]gehouden te worden; en ſoo ſlooft en pijnt hy ſich af, om te geraecken, jae boven te komen, alle de teyckenen van volmaecktheyd.
’t Hierogliphiſch beeld van ’t goed gerucht, is de Trompet, bediedende vermaertheyd en een goede naeme, ſeyt Pierius, want dieſelve moedigt den ſoldaeten en wecktſe op van den ſlaep. Inſgelijx doet oock de Trompet van een goed geruchte, want zy weckt de deugdlijcke gemoederen op van den ſlaep der luyheyt, en maeckt datſe altijt op den schildwacht ſtaen, zijnde vrywillig, alleen om een goede voortgang te doen in haere oeffeningen tot een eeuwige naeme en eere. Van gelijcken doet oock de Trompet, die de gemoederen der ſoldaeten ontſteeckt, en doetſe nae den krijg vlammen. De Trompet van een goed gerucht en eere, ontſteeckt mede de gemoederen tot een prickel van de deugd. Waer over Plutarchus aldus van de zeedelijcke deugd ſeyt, de Wetgevers verwecken in de ſteden eergierigheyt en afgonst, maer tegens vyanden gebruyckenſe trompetten en fluyten, om den vlam der gramſchap en begeerte van te vechten, te ontſteecken: En voorwaer ſoo iſſer geen ſake die de gemoederen totte deugd meer ontſteeckt als de trompet van lof en eere: en dat inſonderheyd in den Iongelingen.
De krans en de palm geciert met quiſpels, is een beeld van de belooninge der deugd, waer door de deugdſame in geduyrige ſtrijd en afgonſt ſtaen.
De eyckekrans was in ’t ſchouſpel van Romen, een beeld van de belooninge der deugd, en waeren de Redenaers van de Latijnſche en Griexſche Proſa, de Muſiciens en de Poëten daer mede gekroont, gelijck Martialis ſeyt. Ick ſou dit konnen beveſtigen met’et opſchrift van Lucius Valerius dat hy van ſijn dertiende jaer te Romen onder de latijnſche Poëten is gekroont geweeſt, inde kamp van Iupiter Capitolinus, die van Domitianus was ingeſtelt, gelijck Suetonius verhaelt. En hoewel in ’t opschrift de eycken kroone niet word uytgedruckt, niettemin magmen dit anders niet verſtaen, want in den strijd van Iupiter Capitolinus wierden de overwinners met eycken blaeders gekroont.
Van de Cytherſpeelders ſeyt Iuvenalis: Pollio verwacht de Capitolijnſche eycke kroon, en de Hiſtrioni of kamerſpeelders mede, gelijck in het opſchrift van Panuinus blijckt.
De palm en krans die met quiſpels is geciert, was oock de belooninge die aen de eerſte overwinnaers wierde gegeven; maer de tweede kregen de krans mette quiſpels niet, gelijck Scaliger ſegt uyt Auſonius. Alhoewel de kranskens waeren kleyne boſſelkens van witte wolle, gelijck Feſtus ſeyt. Maer men vindt oock, dat de kranskens van veele genomen worden datſe van goud en ſyde ſijn gemaeckt geweeſt. Daer over leeſtmen by Alexander van Alexandro, dat de Italianen de quiſpels alleen van goud vereerden. En Sidonius de Poëet ſeyt, Palma ſerica, dat is een Palm, met knopen en quiſpels van ſyde geciert. Leeſt Scaliger en Turnebus over deſe plaetſe, alwaer zy deſe palmen en kranskens met quiſpels aen de eerſte overwinners geven. Wy hebben dan deſe geſtelt tot een teycken dat de Emulatie of Afgonſt ons prickelt totte hoogſte eere, en tot het verkrijgen van de opperſte belooningen.
De haenen die ſich te ſaemen plockhayren, dienen tot een beeld van Afgonſt en prickel tot eere. Chryſippus ſtelt ons de Afgonſt en ſtrijd der haenen tot een prickel van dapperheyd. Themiſtocles moedigde ſijne ſoldaeten tegens de Barbaren, door ’t gevecht van twee haenen, anders nergens om, dan om daer door de overwinninge te verkrijgen. Waer over oock die van Athenen alle jaeren twee haenen, in haere openbaere ſchouwſpeelen deden vechten, tot een prickel van eere, gelijck C. Rhodiginus verhaelt. Plinius ſeyt in ſijn x cap. dat die van Pergamo alle jaeren een ſchouſpel van haenen toeſtelden, als oft kampvechters waren. En I. Pollux ſeyt, dat de Barbaren twee vechtende haenen in haere medaglien ſneden, zijnde een beeld van Afgonſt, ſtrijd en prickel van eere.