Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Prima Impressione

‘Prima Impressione. Indruckinge of eerste vattinge in ’t gemoed’ door Cesare Ripa

Afkomstig uit Cesare Ripa et al. (1644) Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants, Amstelredam: Dirck Pietersz Pers, p. 221-222. Publiek domein.

[ 221 ]

Prima Impressione. Indruckinge of eerſte vattinge in ’t gemoed.

EEn oude Vrouwe in ’t ſwart gekleet, hebbende aen yder ſyde van ’t hoofd een vleugel, mette rechter hand ſalſe een ſegel houden, waer mede zy aen haer voorhoofd ſal drucken, en aen de ſlincker een Aſpis of Slange, die over einde, op een aenbeeld, ſtaet.
De eerſte vattinge in ’t gemoed is een begrip, van ’t geene ’t gemoed, aldereerſt door de inbeeldinge, wort voorgeſtelt, en een heblijckheyt van een hartneckigh gemoed, dat ſijn eerſte meeninge, hoewel die valſch is, wil vaſt en ſtaende houden, en tegen alle reeden, twiſten, die tegen ſijn gevoelen werden voort gebracht: en hierom wertſe oud gemaelt, als uyter natuyre en door de hoedaenigheyt hartneckigh: Want onder alle misbruycken deſer eeuwe is der Ouden hartneckigheyt de alderhartneckighſte, seyt Hugo.
En om uyt te drucken wat ſake de Waen of opinie zy, en hoe dieſelve, als mede waer de hartneckigheyt heerkomt, ſoo ſegh ick dat de opinie of Waen van Ariſtoteles is bepaelt, ſeggende, dat zy is een vattinge van een los voorſtel, ’t zy dat het waer of valſch zy, en dit onderſcheydt ſtelt hy tuſſchen de Wetenſchap en den Waen, te weeten dat de Wetenſchap is van waerachtige dingen en die niet anders konnen uytvallen, maer de Waen is oock van valſche. De Waen ſpruyt hier uyt, als wanneer het verſtand de beeldniſſen in de inbeeldende kracht gevat heeft, overwegende ofſe valſch of waerachtigh zijn: en door eenigh blijck zijnde overreedet, ſtemtſe de overreedinge toe, en daerom veroorſaeckt de veranderinge van het gevoelen heetigheyt in de herſſenen. Want de Philoſophen ſeggen, die heet van Natuyre zijn, die worden haest beroert en beweeght. Maer hier in hebben oock de ingeboren hette en de geeſten, die van ’t herte komen, haere kracht: want gelijck door de beweginge en de hette van de geeſten, veelderleye werkingen voort komen, alſo komen oock daer door de veranderingen van ’t gemoed. De ſtijfſinnigheyt van de Waen, komt door de koude temperature of aert der herſſenen, want de Philoſophen ſeggen, het koude is oorſake van de onbeweeghlijckheyt; ’t welck oock van Galenus is beveſtigt, als hy ſeyt, de lichte veranderinge van de Waen wort de heete herſſenen toegeſchreven, maer de vaſthoudentheyt de koude. Oock heeft de drooghte haer deel daer aen, gelijck Avicenna ſeyt, want om wel te behouden, ’t geene wy eens hebben aengenomen, daer toe is de drooghte en grovigheit der geeſten een groot behulp: [ 222 ]gelijck die geene, die droogh en heet van herten zijn, ſeer lange toornigh blijven, gelijck Galenus ſeyt, alſoo zijn die geene, die heet van harſenen zijn, hartneckigh in haer gevoelen, en in haere eerſte vattinge. En hierom wordt deſe Vrouwe oock oud gemaelt, om dat haere temperature of aert de aerde gelijck is: en daerom zijn die geene die grove geeſten en bloed hebben, bot en ſlecht van verſtande, gelijck Ariſtoteles daer van in ſijne Zeedekonſt ſeer Goddelijck ſpreeckt: Dit moetmen weeten, ſeyt hy, dat de hartneckige nae geene reeden luyſtert, maer geeft alle ſlagh van hertztochten en begeerlijckheden plaetſe, en om ’t welſtaens wille, laet hy ſich overwinnen, zijnde deſe Menſchen niet anders als ſtijfhoofdige en fantaſtique. Want de onverſtandige, boerſche en botte, plachten dit gebreck te hebben, datſe ſich in haere hartneckigheyt verheugen, treurigh zijnde, dat haere meeninge, als valſch wort vertoont, ſich inbeeldende dat dieſelve als vaſte en onverbreecklijcke beſluyten behoorden te zijn. Maer in ’t tegendeel, zijn die geene, die van een ſpitsſinnige geeſt en ſuyver bloed zijn, wacker van verſtande, en wel, nae de reeden, te verſetten.
Met ſwart wort zy gekleedt, om dat gelijck de ſwarte verwe, geen andere verwe aenneemt, als zy aldereerſt heeft aengenomen, alſoo druckte oock de ſtijfſinnige ſijn gevoelen ſoo vaſt, als met een zegel, aen ſijn voorhoofd.
De vleugels aen ’t hoofd, bedieden de ſnelle begrijplijckheyt die in de inbeeldinge beſtaet.
De Slange dieſe in de ſlincker hand hout, bediet de ſnoode natuyre der geene, die qualijck ingenomen zijnde, de reedenen van andere luyden niet willen aennemen, hoe deughdigh en goed dieſelve mogen weſen. Daer over ſeyt David Pſ. lviii, dat haere raſernie den Adder gelijck is, als een doove Adder, die de ooren ſtopt voor de ſtemme des beſweerders, die wel kan beſweeren. En Galenus uytleggende de werckinge van de waen of het valſch gevoelen, ſeght, wanneer de valſche waen de herten der Menſchen eerst heeft ingenomen, ſoo maecktſe die niet alleene doof maer oock blind, alſoo datſe niet konnen ſien, ’t geene andere ſoo klaer als de Sonne, voor oogen hebben. Dat de Slange onbeweeghlijck over eynde op ’t aenbeeldt ſtaet, betoont, dat gelijck ’t aenbeelt vaſt en onbeweeghlijck blijft tegen het ſlaen van den haemer, dat alſoo, die de eerſte indruckinge in ’t gemoed hebben gevat, vaſt in haer gevoelen blijven ſtaen, hoe valſch het oock ſoude mogen weſen.