Nieuwe Tijdinghen/1620/19 mei (2)
| ← 19 mei 1620 [1] | Hollandsche Nieuwe Tijdinghen, te weten, Hoemen in Hollandt de strenghe Placcaten, die teghen de Arminianen ghemaeckt zijn, soeckt in’t werck te stellen, ende te executeren, met hun het Prediken te beletten ende de Predicanten te vanghen
[Nieuwe Tijdinghen], Boekje T, [dinsdag] 19 mei 1620 |
Den eygen sin, ende Meyninghe vande Oorlogen in Europa. […] → |
Hollandsche Nieuwe
Tijdinghen, te weten,
Hoemen in Hollandt
de strenghe Placcaten, die teghen de Arminianen ghemaeckt zijn, soeckt in’t werck te stellen, ende te executeren, met hun het Prediken te beletten ende de Predicanten te vanghen.
Nv eerst Ghedruckt den xix. Mey 1620.
_p_1_illustration.jpg)
T’Hantwerpen, By Abraham Verhoeuen, op de Lombaerde veste, inde gulde Sonne, 1620.
Met Gratie ende Privilegie.T.
HIer in Hollandt executeertmen al strenghelijck de Placaten die teghen de Arminianen zijn gemaeckt, al hoe wel zy daer niet veel op en passen: want zy Predicken met honderden en duysenden buyten verscheyden Steden, en Dorpen: de heymelijcke Predicatien geschieden soo dick en menichfuldich in vergaderinghen van 30. 50 ia twee en drije hondert persoonen t’seffens, dat het te verwonderen is over hare kloeckmoedicheyt.
Het Notabelste dat hier onlanckx is gheschiet, is dat den 26. Aprilis ter Goude veel volckx buyten gheghaen was om te hooren Predicken, doch vergaderden niet overmidts den Commandeur met Soldaten uyt quam, die te peerde ter poorten uytrijdende naergheroepen wert, dat hy Saul was die uytreedt om de Christenen te vervolghen. Hy hadde de Soldaten, die aende poorten op de wacht stonden, belast gheen Borghers uyt de Stadt te laten gaen: Doch de Borghers dwonghen de Soldaten in haer wacht-huys te vertrecken. [ 4 ]Eenighe Borghers en Vrouwen die den Commandeur met zijn Soldaten ontmoeteden, werde groote overlast ghedaen met slaen ende plunderen, ende oneerlijck aentasten: Eenen grooten hoop Borghers voor uyt treckende met haren Predicant, na VVaddinx Veen, hoorden aldaer noch de predicatie onverstoort.
Den 27. April trocker weder eenen grooten troup Borgers uyt de stadt met een Predicant: De Predicatie ten halven zijnde, werden zy vande Soldaten bespronghen, ende schandelijcken gheplundert, soo datter vele hare Mantels, Hoeden, Huycken, Schortendoecken, Rocken, en anders zijn benomen, eenighe Vrouwen zijn seer schoffierlijcken aenghetast, en mishandelt: Een man komende van Hastert, ende siende datter een vrouwe tot op haer hemde toe uytgheschut wiert, wilde daer voor spreken, doch zijn de Soldaten hem op’t lijf ghevallen ende wiert den arm by naest af ghehouwen. Ende eenighe zijnder int water gheworpen, ende met Rappiers onder t’water ghehouden om datse versmoren souden: De Borgers weder wat tot haer selven komende, hebben de Soldaten den meesten buet ontjaeght ende ontweldicht. Door dese Daedt zijn de Borghers seer verbittert ende en willent daer by niet laten. Eenighe goede Borghers opt Stadthuys haer klachte doende, kregen van de Heeren tot antwoort, datse vande Soldaten vermeestert waren, ende dat het van hoogher handt quam.
Men seyt datter wel inde seventich ghebannen Predicanten int Landt wederghekeert zijn, die over al inde Steden ende Dorpen openbaer en heymelijck predicken: Doch worden deselve seer vervolght, om in handen ghekreghen, ende op ghesloten te worden.
Over een wijl hebben zy een Predicant gevangen in’t Lant van Goeree, die ghevanghen blijft sitten op de Ghevanghen poort in s’Gravenhaghe, ende ghehouden wordt, soomen meent, tot een eeuwighe ghevanckenisse, sonder dat wijf oft kinderen by hem moghen komen. [ 5 ]
Sekere twee ghebannen Predicanten, den eenen zijnde een gheboren Borgher van Wesel, ende den anderen van by Wesel, ende ghewesen Predicant tot Huesens zijn beyde ghereyst na Wesel om haer eyghen particuliere affairen te berichten, alwaer de Predicanten van Wesel op de Predick-stoelen en elders teghen haer dapper ghedondert, en gheblixemt hebben: Daer naer is een vande voorsz. ghebannen Predicanten van Wesel naer Emmerick verreyst om zijn particuliere saecken: al waer hy komende by sekeren Licentiaet inde Rechten, ende met hem in dispuyte quam over eenighe geschillen, heeft dese Licentiaet, vande Weselsch Predicanten opgemaeckt zijnde, hem gaen beklaghen by den Gouverneur, die den voorsz. ghebannen Predicant tot Emmerick heeft ghevanghen, ende tot Cleef ghebracht, al waer hy hem in een herberghe 8. oft 10. daghen met Soldaten heeft doen bewaren tot dat den Bode, diense naer s’Gravenhaghe hadden ghesonden, wederkeerde: ende hebben doen den voorsz. Predicant ghevoert nae s’Graven-Haghe daer hy ghevanghen wort ghehouden.
Dit wort by velen seer qualijcken ghenomen, segghende dat de Staten Generael aldaer hebben gevioleert het Privilegium de non evocando, Ende dat in een Hertochdom welck onder het Rijck is: Ja dat meer is, seghtmen hier door gevioleert te zijn, seker recht welck int Landt van Cleef, ende by namen oock te Emmerick soo strengh wort onderhouden, dat selfs gheen Dieven, Schelmen, Moordenaers, oft Lantverraders en moghen opghesloten werden, oft moeten eerst op alle de hoecken van de Marckt ghebracht worden, al-waermen eerst afvraeght of yemandt voor hem met lijf en goedt wilt borge blijven: Soo yemandt borghe blijft wort vande hechtenisse ontslaegen. Wat dit te beduyden heeft sal den tijt leeren.
Op den derden Mey, seker ghebannen Predicant, een vande 14. die int Synode tot Dordrecht is gheweest, reysende te voet van Leyden na Amsterdam, ontmoet hem, op een waghen by Cuydelstaert, eenen Soon vanden Borghemeester Pauw tot Amsterdam, ende Bruninx Secretaris van Enchuysen, ende [ 6 ]ghewesen Rechter over den Advocaet Barnevelt. Dese den voorsz Predicant siende hebben den Voerman doen te rugge keeren. De Predicant in een Herberghe gaende om een kanne Biers te drincken voor den dorst, is hem Brunincx met den voorseyden Jongen Pauw ghevolght, ende heeft hem aldaer inden naem vande Staten Generael doen Apprehenderen, ende laten brengen tot Mijdrecht, ende van daer tot Wtrecht, alwaer hy op de Gijselkamer seer swaerlijcken gheboeyt heeft gheseten. Doch daer naer is hy naer s’Graven-Hage gevoert, alwaer hy nv tegenwoordelijck in een vuyle Gyole zidt daermen de Landt-Verraders ende Moordenaers zedt, om dat hy conscientie maeckt eenige luyden, die hem mochten geherberght hebben, te melden. Brunincx hem dit stuck (gelijck een Judas, doen hy zijn vroom Meester hadde Verraden) schamende dat hy zijnen Ouden, trouwen, ende altijt gewesenen specialen vrient so Verraden hadde, heeft hy den Voerman om gecocht dat hy by Requeste de 500. Gulden vande Staten Generael soude versoecken die hy oock ghekreghen heeft, al-hoe wel sy Brunincx toecomen, ouermidts de Voerman van haer gehuert zijnde, niet dan deur haer aendrijuen te rugge gekeert was, ende niet in t’minste tot het Apprehenderen gedaen en heeft.
Een weynich tijts te voren is een vande Raden van Staten Ghecommitteert van die van Dort ghenaempt Verburgh, op een waghen komen reysen van Delft op Rotterdam, onder weghen dacht hem op eenen anderen waghen ghesien te hebben een ghebannen Predicant: des soeckt hy zijnen Voer-man te beweghen om de 500. gulden (die op yder Predicants Lijf staet) te winnen met hem te verraden, den Voerman antwoorde dat hy voorsich, en zy wijf en kinderen eerlijck den kost socht en konde winnen, sonder sulcken Judas-penninghen te begeren. Verburgh wert gram, ende seyde men soude daer in voorsien dat de Voerlieden soo weeldich waren, datse t’Lant geen beter diensten wilden doen, diemen soo rijckelijck wilde recompenseren. Verburgh tot Rotterdam komende, ontmoet een [ 7 ]Bode van Dordrecht die op den Haegh reysde: desen Bode soeckt hy mede te beweghen om den voorsz. Predicant naer te rijden, ende te doen apprehenderen om die 500. gulden te winnen: maer den Bode weygert sulckx: Hy dreyght hem met het verlies van zijn Boo-schap; doch hem niet veerder konnende krijghen belast hem, soo hy in s’Gravenhaeg soude komen, te gaen bijden Schout Muys van Dordrecht, die nu sit inde Staten Generael om hem sulcx te segghen. Oft nu desen Verburgh wel hadde ghesien dat het een Predikant was, weten wy niet, doch daer en is niemant in handen gekomen. Niettemin sietmen wel, na dien selfs Heeren ende groote Meesters so vierich haer stellen tegen de Arminiaensche Predicanten, datse dapper benepen zijn, nv wel gewaer worden in wat uytersten noot zy t’Lant door haer strengheyt ghebracht hebben.
De Gommariste Predicanten zijn hier heel weyts en trots in haer harnas, soo dat niemandt haer schier mach aenspreken oft t’moeten al lieve Susters oft Broeders wesen, en by namen niet des Sondaechs, wanneerse haer beste kleederen aen hebben. In Noort-Hollandt is een Dorp Mid-wout ghenaemnt daer willen de Boeren gheene Gommariste Predicanten beroepen, noch te Kercke comen; soo dat de Predicanten vande omligghende Dorpen daer noch somwijlen comen predicken. Soo ist lest gebeurt dat de Predicanten van Benningh-broeck daer ghepredickt hebbende, hem twee Huyslieden inde Kercke aenspraecken om hem wat te vraghen het ghene zy in zijn Predicatie hadden ghehoort. Sijn antwoordt was, gaet door, ick wil met v niet te doen hebben: den eenen hem een weynich aen zijn besten mantel raeckende, is hy gheghaen na den Officier, ende heeft die twee Huyslieden soo hooghe beklaeght, dat den Officier hem heeft in rechte betrocken, ende op hun eenen eysch ghedaen van acht honderdt ghulden, oft te Landt uyt: Dese Boeren hoe welse met certificatie van vijfthien gheloofweerdighe ghetuyghen konden bewijsen, datse niet onbehoorlijcks hadden ghedaen, haddent quaet genoech, en soudent ergher ghehadt hebben, ten waere dese fijnen Predicant van Benningerbroeck ontrent die tijdt wat erger begaen hadde: want alsoo eenen Arminiaen (men seyt dat het [ 8 ]een Predicant is geweest) van Medenblick met een Timmerman quam gaen naer Hoorn: quamen zy in gheschil over de Dortsche Synode en heure Canons, dies den Timmerman den Arminiaen by den Predicant van Benningh-broeck, (daerse by waren) wilde hebben, ghelijck zy oock gingen. Doch hadden zy niet langhe by den Predicant gheweest, oft hy begon den Arminiaen dapper met vuysten te onderwijsen (eenighe meenen dat hy droncken was, want hy een goet Pullebroer is) zijn Wijf die te voren een Weerdinne hadde gheweest, begon mede den Arminiaen opt lijf te touwen, hy van voren, ende t’wijf van achtere, ende stooteden hem teghen de Wanden, Kassen en Kisten: Den Timmerman riep dat soo te preecken gheen recht Predicanten voer was, doch hy moest flux ten huyse wt: Den Arminiaen is een wijl daer naer ghevolght, diense beyde als een verloren Soon, ten huyse wt gebost hebben. Den Timmerman heeft, daer toe versocht zijnde, hier Attestatie van ghegheven, waer uyt blijckende was dat den Predicant selfs schandelijck dede t’ghene hy andere te laste leyde: Doch dit al heeft soo veel noch moghen helpen dat zy slechts zijn ghecondemneert inde boete, den eenen van 6. pont den anderen van 8. pont, om datse quansuys tumult ghesocht hadden aen te rechten. Sulcke kluchten gheschieden hier over al soo veel datmender wel een heel boeck van schrijven soude: Doch al par Courante over te schrijven waere te veel, des sal V.L. ghelieven dit weynighe ten goede te nemen, houdende dit alles voor waerheyt, want ick dit niet en schrijve, dan uyt den mont der ghener die daer present zijn gheweest.
Met Gratie ende Privilegie.
Goede leser besiet, oft leest met verstant in het boecxken V ghenaempt Den Eyghen Sin van d’Oorloghen in Europa tot beveſtinghe des Overheyts van Coningen en Princen. Door Heere-man Chunradus, Baender-heer tot Fridenborgh, Ridder van het Gulde Vlies, Paltz-Grave, &c. daer suldy wonderlicke saecken wt connen verstaen, het welcke v een groot licht sal geuen om selfs oock den tegenwoordighen handel in Hollandt ende der andere Ghe-unieerde Provintien te verstaen, ende haer ooghmerck te bemercken.