53
Met het in bezit nemen der produktiemiddelen door de maatschappij is de warenproduktie ter zijde gesteld en daarmede de heerschappij van het produkt over de producenten. De anarchie binnen de maatschappelijke produktie wordt vervangen door een organisatie volgens een bepaald plan. De strijd om 't bestaan van het individu houdt op. Daardoor treedt de mensch, in zekeren zin, eindelijk uit het dierenrijk en ín plaats van dierlijke voorwaarden van bestaan komt hij tot menschelijken. De omvang der levensvoorwaarden, die den mensch omringden en waardoor hij tot nu toe beheerscht werd, kwam nu onder de heerschappij en het toezicht der menschen, die nu voor 't eerst bewuste, werkelijke heeren der natuur worden, omdat en terwijl zij heer werden over hun eigen samenleving. De wetten van haar eigen maatschappelijk handelen, die tot hiertoe tegenover hem stonden als vreemde, hem beheerschende natuurwetten, worden dan door den mensch met volle bewustheid aangewend en beheerscht.
De eigentlijke samenleving der menschen, die tot nu toe als door de natuur en de geschiedenis geoktroieerd tegenover hen stond, wordt nu hun eigen vrije daad. De objektieve, vreemde machten, die tot nu toe de geschiedenis beheerschten, komen onder het toezicht der menschen zelven. Eerst van dat oogenblik zullen de door hen in beweging gestelde maatschappelijke oorzaken uitsluitend en in steeds toenemende mate ook de door hen gewilde werking hebben. Dat is de sprong van de menschheid uit het rijk der noodzakelijkheid in het rijk der vrijheid.
