gewelddadig en verwoestend doorzet, door de producenten met volle bewustzijn in werking gezet, en verandert uit een oorzaak van stoornis en van periodieke ineenstorting, in den machtigsten hefboom der productie zelve.
De maatschappelijk werkzame krachten werken geheel als de natuurkrachten: blindelings, gewelddadig, verwoestend, zoolang wij ze niet hebben leeren kennen en geen rekening met hen houden. Maar hebben wij ze eenmaal leeren kennen, hun werkzaamheid, hun richtingen, hun uitwerkingen begrepen, dan hangt het slechts van onszelven af, ze meer en meer aan onzen wil te onderwerpen en door middel van hen onze bedoelingen te bereiken. En zeer in 't bizonder geldt dit voor de huidige geweldige productiekrachten. Zoo lang wij hardnekkig weigeren hun natuur en hun karakter te begrijpen — en tegen dit begrip verzet zich de kapitalistische productiewijze en hare verdedigers — zoo lang werken deze krachten voort, trots ons, tegen ons, zoo lang beheerschen zij ons, zooals wij dat uitvoerig aangetoond hebben. Maar, is eens haar natuur begrepen, dan kunnen zij in de handen der vereenigde producenten uit duivelsche heerschers in gewillige dienaren veranderd worden. Het is het onderscheid tusschen de vernielende kracht der electriciteit in den bliksem en de bedwongen electriciteit van de telegraaf en de lamp; het onderscheid van den vuurgloed en van het in dienst der menschen werkend vuur. Met deze behandeling der huidige productiekrachten volgens hun eindelijk erkende natuur, treedt in de plaats der maatschappelijke productie-anarchie een maatschappelijk-stelselmatige regeling der productie naar de behoeften der gemeenschap zoowel als van iederen enkeling. Daarmee wordt de kapitalistische toeëigeningswijze, waarin het product in de eerste plaats den producent, dan echter ook den toeëigenaar in knechtschap houdt, vervangen door de in den aard der moderne productiemiddelen zelve gemotiveerde toeëigeningswijze der producten; eenerzijds rechtstreeks maatschappelijke toeëigening als middelen tot instandhouding en vergrooting der productie, anderzijds rechtstreeks persoonlijke toeëigening als levens- en genotmiddelen.
Terwijl de kapitalistische productiewijze meer en meer de groote meerderheid der bevolking in proletariërs verandert, schept zij de macht, die deze omwenteling, op straffe van
