142
nog te redden is; de sterke trekvogels, die hij de groote jaarlijksche emigratie de jongen en zwakken de beste plaatsen in het midden laten om zelven de zwaarste taak te vervullen, zij allen openbaren de elementaire verschijnselen van helzelfde vermogen, dat zoovelen, waar het de mensch geldt, nog steeds boven of buiten het natuurverband willen plaatsen, in hun dualistisch begrijpen meer ontzag voelend voor een levensmooiheid die niet van de natuur zelve zou wezen.
In de thans nagenoeg doorleefde cultuurfaze neemt het zedelijkheidsgevoel vormen aan, in hun verscheidenheid en nuanceering zich passend aan het leven zelf. Vele dier vormen zullen nog lang blijven nawerken, andere uit den aard der zaak sneller verdwijnen. Zoo kan bijv. philantropie niet anders dan afsterven tegelijk met datgene wat haar ten leven wekte: het economisch recht van den sterkste. Philantropie in den vorm van stoffelijke aalmoezen, of in den vorm van geestelijke aalmoezen, als toynbee-werk enz., verliest alle reden en zelfs alle mogelijkheid van bestaan bij het verdwijnen van de economische overmacht, die thans alleen de bezitters in staat stelt het onderwijs en de opvoeding hunner kinderen in overeenstemming te brengen met gaven, aspiraties en aanleg, doch het geestesleven van ongeveer drie vierden van elke samenleving doet verschrompelen. Al deze en dergelijke zedelijke terugwerkingen op een brute geldheerschappij, al dit ethisch reageeren op de ellende van het thans bestaande sterft af tegelijk met zijn oorsprong.
