Minne door de oogen naer ’t hert, gelijck de Poëten ſeggen. Maer dieſelve ter aerden nedergeſlagen zijnde, doen blijcken, dat noch de geeſt der dertelheyt, noch de kracht der Minne kan doordringen in de binnenkaemeren van haere ziele.
De ſluyer om ’t hoofd is een kenteycken van Eerbaerheyt, en dat ſoo wel naer ’t gebruyck van de oude als nieuwe, weſende dieſelve een vrywillige verhinderinge tegens de dertele drayingen en keeren der oogen.
Vergogna Honesta. Eerbaere ſchaemte.
EEn Vrouwe met een aengenaem weſen, het geſicht en de oogen neergeſlaegen, weſende de wangen totte tippen van de ooren toe, root van ſchaemte. Haere kleedinge ſal oock root zijn, hebbende op ’t hulſel van ’t hoofd een Oliphants hoofd, in de rechter hand een Valck, en in de ſlincker hand een letter-rol, met het opſchrift Dyſoria procul.
De Schaemte, alhoewel die geen Deughd is, wort nochtans van Ariſtoteles gepreſen voor een Deughd, haer ſtellende tuſſchen twee gebrecklijcke buyten percken, als tuſſchen onbeſchaemtheyt en vreeſe. De onbeſchaemde ſchaemt ſich geens dinghs, maer de vreeſachtige ſchaemt ſich in alle dingen. De ſchaemte wort dan tuſſchen beyden geſtelt, want zy ſchaemt ſich in ’t geene, waer in zy haer behoort te ſchaemen. En Ariſtoteles in ’t vii boeck van ſijn Zeedekonſt, ſteltſe tuſſchen onbeſchaemtheyt en vreeſe, ſoo wel in woorden als in wercken. Derhalven ſeyt Zeno, dat de ſchaemte een Vreeſe is voor ſchande. ’t Welck Muretus nae Ariſtotelis meeninge mede te kennen geeft, ſeggende: De ſchaemte is een ſeeckere moeylijckheyt en ontſtelteniſſe des gemoeds, heerkomende uyt die quaeden, diewelcke den Menſche ſchande ſoecken aen te wrijven, ’t zy datſe of tegenwoordigh, of voorby, of toekomende zijn. Eenige hebben onderſcheyt gemaeckt tuſſchen ſchaemte en beſchaemtheyt. Beſchaemtheyt ſeggenſe, is die ſchaemte en ſoodanige vreeſe, die daer is, om geene feyten te begaen, waer door men daer nae in ſchande en oneere ſoude geraecken. Maer dat ſchaemte alleene ſoude weſen de roodigheydt die men krijght, nae datmen de feylen heeft begaen. Doch zy wort meeſt by alle ſchrijvers ſonder onderſcheyt, voor eene ſake genomen. Oock wort het ſchaemte geheeten, die ſoo wel, voor het bedreven quaed, als daer nae geſchiet. En daerom ſeghtmen, Ick ſou ’t wel ſeggen, maer de ſchaemte belet my: dit ſeyde Alceus tot Sappho, en dit is eer de ſaecke geſchiedt was. Min noch meer, gelijck d’Italiaenen de Schaemte noemen, ſonder datter eenige feyl begaen is, ſeggen zy, datſe is een ſekere loflijcke zeedigheyt en eerbaerheyt, dieder plagh te weſen in zeedige Dochters en Iongelingen, die uyt een eerbaerheyt ſich ſchaemen door een hoop volx te gaen en te ſpreken, om van haer geſien te werden. Petrarcha vertoonde de eerbaere ſchaemte van ſijn Lief, alſſe van hem was naeckt geſien, gelijck hy in ſijne dichten uytdruckt. Beſchaemtheyt wort de roodigheyt geheeten, en de inwendige ſmerte en ’t berouw, wanneermen iets quaets heeft bedreven, gelijck ſich oock Petrarcha ſchaemde over ſijne kinderlijcke dolingen:
Ick ſchaem my dat tot ’s volx gerijf,
Ick ben geweest elx tijd verdrijf:
Nu voel ick van mijn ſotheyt vrucht,
Berouw en ſchaemt daer ick om ſucht,
En ſie nu klaer dat ’s Werelts vreughd,
Een droom is en vol ongeneughd.
Doch deſe laeſte beſchaemtheyt is niet ſoo prijslijck als d’eerſte, want die onthout ſich van te ſondigen, uyt vreeſe voor ſchande, en dit is een bewijs van de deughd, die van Valer. Maximus een moeder van een eerbaer beſluyt en van goede raed genaemt is, Vooghdeſſe van de gemeene ampten, Meeſterſche van de onnooſelheyt, behaeghlijck aen haer evennaeſten, bevalligh aen den vreemden, die over al, en in alle plaetſen en tijden, een aengenaem en gunſtigh weſen vertoont. Bernardus noemtſe een ſuſter van de onthoudinge, en S. Ambrosius heetſe een medegeſellinne van de temluſt, en door wien de kuyſcheyt ſelve ſeecker is. De tweede Schaemte komt, wanneer nu alreede de feyl is begaen, weſende ſeecker prijſlijck, maer niet ſoo loflijck als de eerſte; want het is veel beter ſich te ſchaemen en niet te doolen, als ſich te ſchaemen en te doolen. En alhoewel de ſchaemte een teycken is van deughd, niet te min ’t geene de ſchaemte aenbrenght, is een gebreck.
